Avrupa Birliği’nin (AB) lokomotif ülkelerinden Fransa’da yapılan genel seçimlerin birinci çeşidinde çok sağcı Ulusal Birlik partisinin birinci çıkması, Avrupa’da milliyetçi ve çok sağcıların güçlendiği yeni bir periyoda girildiğinin göstergesi oldu.

Türkiye ise Suriye ile hududunda tırmanan tansiyon, yakın bölgesinde süren Ukrayna ve Gazze savaşları, ABD ile Avrupa siyasetinde yaşanan çalkantılar nedeniyle dış siyasetinde yeni sınamalarla karşı karşıya.

Uluslararası siyaset sahnesinde esen sert rüzgarlar, ekonomik krizle boğuşan Türkiye için önemli sonuçlar doğurabilecek nitelikte.

“AB ile Türkiye kalıcı kopuşun eşiğinde”

Avrupa’da çok sağ tasanın yaşandığı bir devirde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le görüşecek olması da Türkiye’nin gelecekteki dış siyaseti açısından dikkatle izleniyor.

Alman Marshall Fonu (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı da kaleme aldığı son analizinde Avrupa Birliği (AB) -Türkiye bağlantılarında uçurumun kenarına gelindiği, “kalıcı bir kopuş” yaşanması riskinin arttığı, bunu önlemek için de “zamanın daraldığı” ihtarında bulunuyor.

“Bu kopuş ne Avrupa’nın ne de Türkiye’nin çıkarına” görüşünü savunan Ünlühisarcıklı, ihtarının nedenlerini DW Türkçe’ye açıkladı.

AB’nin 2019 kurul kararlarından bu yana Türkiye ile üst seviye siyasi diyalog dahi kurmadığına işaret eden Ünlühisarcıklı, “Ankara’nın BRICS ve Şanghay İşbirliği Örgütü üzere platformlara artan ilgisi, Türkiye’nin AB’den duyduğu hayal kırıklığının bir tezahürüdür” müşahedesini aktardı.

Alman Marshall Fonu (GMF) Türkiye Yöneticisi Özgür Ünlühisarcıklı.Fotoğraf: GMFUS

GMF Yöneticisi, ayrıyeten son Avrupa Kurulu kararı ile AB’nin Türkiye ile münasebetlerindeki olumlu gelişmenin Kıbrıs problemindeki olumlu gelişme kaydedilmesi kuralına bağlandığını anımsattı, “Yani Türkiye’ye ‘deveye hendek atlat’ diyorlar. Türkiye bunu yapamayacağını bildiği için alternatiflere bakmaya başlıyor” diye konuştu. Aslında ne AB ne de Türk hükümetinin bir kopuşu arzuladığını fakat gelinen noktada bunun gerçek bir risk haline geldiğini söyleyen Ünlühisarcıklı, kaygılarına şu değerlendirmeyle açıklık getiriyor:

“Bir vakitler çok egzantrik bir niyet olan Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üyelik Türkiye’de gitgide ana akım bir fikir haline, BRICS ile angajman olağan gelmeye başladı. Evvel bu türlü şeyler olağan hale gelir, sonra da kamuoyunun beklentisi haline gelir. S-400 alımı öncesinde ‘Bu rasyonel değil, Türkiye Patriot’un fiyatını düşürmek için Rusya ile flört ediyor’ deniliyordu. ‘Rasyonel ya da değil yapar’ diyorduk ve hakikaten yaptı. Artık de Türkiye’nin Avrupa’daki blokajı kaldırmak için Çin kartını oynadığı söyleniyor. Gerçek olabilir. Fakat bu süreçler kendi dinamizmini kazanır, hükümetin baştaki gayesi bu olmasa bile, süreç sizi oraya götürebilir.”

Aşırı sağın güçlendiği AB ile alakalar gelişebilir mi?

Peki çok sağ ve milliyetçiliğin yükseldiği bir AB’nin Türkiye ile bağlarını geliştirmesini beklemek ne kadar gerçekçi?

Ünlühisarcıklı, sonlu bir çerçevede de olsa bu istikamette adım atılabileceğini söylerken sağcı popülist Viktor Orban’ın başbakanlığındaki Macaristan’ın Türkiye’ye olumlu yaklaştığına dikkat çekiyor.

Macaristan’ın sağcı popülist başbakanı Viktor Orban’ın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile çok yakın bir diyaloğu var.Fotoğraf: Denes Erdos/AP Photo/picture alliance

Macaristan 1 Temmuz itibariyle devraldığı AB periyot başkanlığı programında Türkiye’ye evvelki periyot liderlerinden farklı olarak daha geniş bir halde yer verdi. Programda “AB için Türkiye güç güvenliği, bölgesel güvenlik ve yasadışı göç ile uğraş üzere pek çok alanda vazgeçilemez bir ortak” tabirleri yer alıyor. Türkiye ile işbirliğine dayalı alakaların AB’nin çıkarına olduğu vurgulanırken Macaristan’ın “ortak çıkar alanlarında stratejik işbirliğinin derinleştirilmesine yeni bir ivme kazandırmaya ve Türkiye’nin aday ülke statüsüne ait olarak AB-Türkiye siyasi diyaloğunu ilerletmeye çalışacağı” belirtiliyor.

“Türkiye’nin AB serüveni önünde ek maniler çıkabilir”

Saygın fikir kuruluşlarından Carnegie Memleketler arası Barış Vakfı’ndan dış siyaset uzmanı (Carnegie) Alper Coşkun, AB’nin Türkiye’yi göz arkası etmesinin stratejik bir kusur olacağı görüşünde.

Emekli büyükelçi Coşkun, Carnegie bünyesindeki Türkiye ve Dünya Projesi yöneticisi olarak misyon yapıyor. Coşkun, Avrupa’da güçlenen çok sağın, son yıllarda berbatlaşan AB-Türkiye bağlantılarını daha da olumsuz etkileyebileceğini söylemekle birlikte, “Reel politik gerçekler ortada. AB’de kendi demografik ve ekonomik gerçeklerine tezat oluşturacak nitelikteki siyasi değişikler, Türkiye üzere bir aktörün her bakımdan Avrupa kıtası için arz ettiği değeri değiştirecek değil. Lakin, makulde buluşmayı biraz daha zorlaştırabilir, Türkiye’nin AB serüveninde önüne ek mahzurlar çıkabilir” dedi.

Avrupa başkentelerinde Kayseri endişesi

Kayseri’de bir çocuğun Suriye asıllı bir kişi tarafından taciz edildiği savıyla başlayan ve Türkiye’nin farklı kentlerine yayılan olaylar, Suriye’nin kuzeyindeki Türkiye aykırısı protestolar Avrupa başşehirleri tarafından yakından izleniyor. Şiddete evrilen göçmen aykırılığının, kendini artık inançta hissetmeyen sığınmacıların Türkiye’den ayrılmak istemesine yol açmasından yani Avrupa’ya yeni bir göçmen akınından telaş ediliyor.

Kayseri’de Suriyelilerin dükkanları ve konutlarının amaç alınması reaksiyona yol açarken İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya 474 kişinin gözaltına alındığını açıkladı.Fotoğraf: DHA

Siyasi gözlemciler ve güvenlik uzmanlarının büyük bir kısmı yaşanan gelişmeleri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Suriye siyasetinin iflas ettiğinin bir göstergesi olarak yorumluyor. Türkiye’nin, Suriye’deki iç savaşa taraf olarak yaptığı fahiş siyasi kusurların sonuçları ile yüzleşmekte olduğuna işaret ediliyor.

Alper Coşkun ise “Türkiye’nin PKK denetiminde devamlılık arz eden bir çizginin kurulmasının önüne set çekmesi yanlışsız bir adım oldu. Lakin adeta böbürlenerek ve sayıları şişirerek ‘biz 50 milyar doları harcadık’ ve ‘Herkese toprağımız açık, biz öbürleri üzere değiliz’ açıklamaları yapıldı. Bugün yaşananlar bu siyasetlerin orta ve uzun vadeli tesirlerinin aslında dikkate alınmamış olunduğunu ortaya koyuyor. Yanlış hatırlamıyorsam, Sayın Davutoğlu’nun ‘gelse gelse 50 bin ya da 100 bin kişi gelir’ üzere varsayımlarıyla yola çıkılmıştı. Halbuki artık karşı karşıya kaldığımız sayılar ortada” diye konuştu.

AB’ye tutarsızlık eleştirisi

AB-Türkiye ilgileri artık aslında büyük ölçüde tek bir bahse, Avrupa’ya göçün engellenmesine indirgenmiş durumda. Alper Coşkun ise AB’nin bu yaklaşımının sürdürülemez ve yanlış olarak nitelendiriyor.

“AB’nin kendi başında Türkiye’yi potansiyel bir yasa dışı göçmen havuzu olarak konumlandırması çok miyopik, çok yanlış bir yaklaşım. Türkiye’ye dönüp de ‘Sen bunları tut gönderme’ diyip ondan sonra bu baskının Türkiye’de yaratacağı tesirleri yok varsaymak, Türkiye ile dayanışma üzere bir refleks sergilememek büyük tutarsızlık” sözleriye AB siyasetlerini eleştiren Coşkun, “Hele hele AB üzere unsurlar, kıymetler ve tutarlılık üzere kavramlar üzerinden hareket eden, o kavramlar üzerinden Türkiye’yi devamlı tenkit konusu yapan, hatta bunları Türkiye’nin AB ile bağlantılarının geliştirilmesi önünde mani olarak öne süren bir yapı için bu tavır son derece tutarsız” diye konuştu.

Emekli büyükelçi ve Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı dış siyaset uzmanı Alper Coşkun.Fotoğraf: Resul Rehimov/Anadolu Agency/picture alliance

Türkiye’nin ebediyen bu türlü bir rolü sürdüremeyeceğini vurgulayan Alper Coşkun, “Suriye’de bir hareketlenme olduğunda Türkiye yeniden her şeyi kendi bünyesinde mi tutacak? Her şeyi Türkiye’den beklemek büyük bir haksızlık. Şayet sorumlu siyaset icra edilecekse, o vakit AB’nin Türkiye ile birlikte kalıcı tahlillere yönelmesi gerekecek” dedi.

“Fevri heyecanlarla her yere savrulmamak lazım”

Bu ortada global tertip sarsılıyor. ABD’de Kasım ayında yapılacak başkanlık seçimleri değerli bir dönüm noktası olarak bedellendiriliyor. Önümüzdeki devirde ABD ile Çin ortasındaki jeopolitik ve jeoekonomik rekabetin daha da kızışması bekleniyor. ABD’nin Avrupa coğrafyasında güvenliği destekleme rolünü üstlenmeye devam edip etmeyeceği de bilinmiyor.

AB, yeni bir genişleme dalgasıyla değişen global siyasi iklime ahenk sağlama, Avrupa kıtasında yeni bir güvenlik mimarisinin temellerini atma arayışında. Tam üyeliği artık gündemden düşmüş olsa da AB Türkiye’yi külliyen kaybetmek istemiyor, lakin kaybetmemek ismine adım da atmıyor.

Türkiye ise bir taraftan öteki tarafa savrulan, bocalayan bir ülke profili çiziyor. Dış siyaset uzmanı Alper Coşkun, “Stratejik kanıya oturmayan fevri diyebileceğimiz heyecanlarla her yere savrulmamak lazım” diyor.

Fotoğraf: Getty Images/C. McGrath

Türkiye’nin ticareti ve beşeri etkileşimi, teknoloji, inovasyon ve finans kaynaklarına erişimi bakımından Batı’ya güçlü bir halde entegre olmuş bir ülke olduğuna işaret eden Coşkun, değerlendirmesini şöyle tamamlıyor:

“Gayet olağan ki Çin’de bir potansiyel var, çok doğal ki yükselen Doğu’dan, Asya’dan, Afrika’dan bahsetmek mümkün. Türkiye’nin temel omurgasını koruyarak ve güçlü tutarak, yani Avrupa, AB, ABD ve Batı ile münasebetlerini güçlü tutarak başka kulvarlarda, yeni arayışlara yönelmesi daha hakikat olur. Bizim yaptığımız yanılgı güya bugüne kadarki her şeyden vazgeçip orijinal bir arayış heyecanı içerisindeymişiz üzere bir manzara veriyoruz. Bir NATO üyesi ve AB’ye aday bir ülke olarak Türkiye’nin ‘Batı çöküyor, Doğu yükseliyor’, ‘Batı’nın geleceği kalmadı, alternatif diğer yerlerde’ formundaki üçüncü dünya telaffuzlarına yönelmesi, hem NATO’da söylediklerinizin manasını yok ediyor, hem de her vesileyle duyduğumuz ‘AB’ye tam üyelik bizim önceliğimizdir’ telaffuzunun hiç bir manasının kalmamasına yol açıyor. Bu sefer da AB’ye dönüp ‘Bakın bu göç konusunu birlikte çözmemiz lazım’ yahut ‘Avrupa’nın savunmasını geliştireceksiniz lakin bu Türkiye’siz olmaz’ dediğinizde istediğiniz sonucu alamıyorsunuz. Türkiye’nin güvenirliğini zedeleyen bu tavırla, kendi elimizi zayıflatır hale geldik.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?