Kayseri’de bir çocuğa yönelik cinsel istismar savını izleyen sokak olaylarının akabinde, toplumsal medyada provokatif ve dezenformasyon içerikli paylaşımlar yaptığı bedellendirilen altısı yurt dışında olmak üzere toplam 189 hesap yöneticisi tespit edildi. İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’nın verdiği bilgilere nazaran, 108 kişi yakalandı, 12 kişi ise tutuklandı. Yerlikaya manipülatif bildirilerin yüzde 38’inin bot hesaplar tarafından üretildiğini açıkladı.

DW Türkçe sokak olaylarının şiddetlendiği 1 Temmuz gece yarısından itibaren toplumsal medya platformu X’te yapılan paylaşımları mercek altına aldı. Kayseri’deki olaylar sırasında toplumsal medyada bot ve trol hesapların hareketliliğini tahlil etti.

Yaklaşık 12 bin tweet incelendi

Araştırma kapsamında 1 Temmuz gece yarısından olayların yatıştığı 4 Temmuz’un erken saatlerine kadar geçen müddette; yüzde 7’si mavi rozet sahibi toplam 9 bin 584 hesaptan atılan 11 bin 605 tweet incelendi.

Tweetler en çok 1 Temmuz’dan (8 bin 65 adet) en az ise 4 Temmuz’un birinci saatlerinden (221 adet) olacak biçimde rastgele seçildi.

Gazete ve televizyonlar ile siyasetçiler ve resmi kurumlara ilişkin hesaplar araştırmaya dahil edilmedi. Çalışma kapsamında; hesap açılış tarihi, tweet görüntülenme sayısı ve profil fotoğrafı üzere yalnızca herkesin erişimine açık bilgiler toplandı.

Eldeki data seti birinci olarak, botların tespiti için Digital Forensic Research Lab (DFRL) tarafından hazırlanan ve aşağıda örneklendirilecek kılavuzdan yararlanılarak incelendi. Daha ileri kademede yapay zeka botu GPT-4o aracılığıyla sezgisel tahliller yapıldı. Son olarak “şüpheli” olarak bedellendirilen daha az sayıda hesabın profil ve kapak fotoğrafları, biyografi bilgileri ve paylaşımları otantik olup olmadıklarının anlaşılması için manuel olarak denetim edildi.

Kullanıcıların yüzde 20’si bot yahut trol

– DW Türkçe’nin incelediği 9 bin 584 tekil kullanıcıdan yüzde 20’sinin yani bin 948’inin potansiyel olarak bot yahut trol oldukları tespit edildi.

– Atılan tweet’lerin yüzde 24’ünü bot yahut trol hesaplar yarattı. Toplam 28 milyon 530 bin olan görüntülenme sayısının yüzde 39’unu bu paylaşımlar aldı.

Faaliyetleri çeşitli yazılımlar aracılığıyla denetim edilen, direkt insan kontrolüne muhtaçlık duymayan hesaplar bot olarak isimlendiriliyor. Bot, her vakit olumsuz bir şey olmayabiliyor. Örneğin, zelzele yahut hava durumu üzere ikazları genelde bot hesaplar otomatik formda paylaşıyorlar. Fakat botlar, muhakkak bir siyasi yahut toplumsal hususta manipülasyon maksadıyla kısa müddette çok sayıda paylaşım yaparak algı idaresine de hizmet edebiliyorlar.

Trol hesaplar ise botlardan farklı olarak beşerler tarafından yönlendiriliyor. Manipülasyon, algı oluşturma üzere amaçlarla hareket eden kullanıcıların tespit edilmeleri botlara kıyasla daha sıkıntı ve davranışları daha karmaşık.

– Örneklem listesindeki bot yahut trol hesapların yüzde 6’sı yani 121’i mavi rozet sahibiydi. Bu oran incelemeye mevzu tüm kullanıcılar ortasındaki mavi rozet sahipliğine (yüzde 7) yakın oldu. Mavi rozeti bir doğrulama aracı olmaktan çıkaran Elon Musk, kullanıcılara para karşılığı satıyor.

– Bot yahut trol hesapların 39’u 1 Temmuz 2024 tarihinde, yani Kayseri olayları sırasında açılmıştı. Listedeki 16 hesabın açılış tarihi ise 6 Şubat 2023, yani 50 binden fazla kişinin öldüğü Kahramanmaraş zelzelelerinin yaşandığı gündü. Bu durum kritik olaylarda yeni bot yahut trol hesaplar üretildiğine işaret ediyor.

Bir eserin tanıtımından siyasi iletilerin yayılmasına kadar geniş bir alanda kullanılabilen bot yahut trol hesaplar tıpkı vakitte büyük ölçüde bilgi kirliliğine de sebep oluyor. X özelinde; sokak köpeklerinin öldürülmesini öngören kampanyayı destekleyen yahut seçim dönemlerinde muhalefet parti temsilcilerine ilişkin olduğu argümanıyla gerçek olmayan açıklamaları yayan hesaplar bot yahut trol “ihtiyacının” münasebetleri olabiliyor. Erken emeklilik yahut ceza affı üzere örneklerde olduğu üzere, bu tıp hesaplar hükümet aktörlerinin paylaşımlarına eş vakitli olarak çok sayıda yorum yaparak belirli bir talebe dikkat çekmek için de kullanılıyorlar.

Kayseri’deki olaylar sırasında Suriyelilere ilişkin olduğu düşünülen iş yerleri ateşe verildiFotoğraf: DHA

Trol hesaplar daha genç

– Kayseri’de başlayan olaylar sırasında hem organik hem bot kullanıcıların en çok tekrar ettikleri etiketler #Kayseri (2562), #Suriyeliler (685) ve #ulkemdesığınmacıistemiyorum (502) oldu. Bot hesaplar gerçek kullanıcılardan farklı olarak, etkileşim derdiyle, #SONDAKİKA etiketini çok daha sık kullandılar.

– Bot yahut trol kullanıcıların biyografilerinde yaygın olarak futbol kadrolarının isimlerine yer verdikleri görüldü. Hem biyografiler hem kapak fotoğraflarında öne çıkan bir başka tema Atatürk oldu.

– Bot yahut trol ve gerçek kullanıcılara ilişkin hesapların yaşı ise neredeyse birbirlerinin zıt bir grafik oluşturdu. Organik hesapların yüzde 28’i en az 10 yıllıkken; bu oran botlarda yalnızca yüzde 8. Öte yandan bot yahut trol hesapların yüzde 29’u bir yıldan daha yakın vakitte açılmışken, bu oran organik hesaplar için yüzde 5.

Sosyal medya dezenformasyonu üzerine çalışmalar yürüten ABD merkezli Clemson Üniversitesinden Dr. Darren Linvill, DW Türkçe’nin sorusu üzerine, Elon Musk’ın çok sayıda Twitter çalışanını işten çıkarmasının içerik denetimi ve ziyanlı hesaplarla çabayı zorlaştırdığına dikkati çekti. Elon Musk 2022’nin son aylarında Twitter’ı satın almış, izleyen bir yılda çalışanın yüzde 80’ini işten çıkarmıştı.

Irkçı telaffuz farklılaşmadı

Bot yahut trol hesaplardan yapılan paylaşımlar yükle göçmen aykırısı iletilerden oluştu. “Türklük” vurgusu ve ırkçı telaffuz ön plandaydı. Öbür tarafta ise verdikleri bildiri prestijiyle AKP hükümetine daha yakın görünen yahut bu türlü algılanmak üzere hareket eden bot hesaplar, yaşananların “MOSSAD ve FETÖ’nün kışkırtması” olduğunu argüman etti.

Ancak negatif ve ırkçı tabirlerin yoğunluğu bakımından organik hesaplarla bot yahut trol olanlar ortasında manalı bir fark görülmedi.

Örneğin; yabancı sığınmacıların geri gönderilmelerini talep edenlerin, yanılgılı halde Atatürk’e atfettikleri “Gereğinden fazla merhamet, vatana ihanettir” kelamı örneklem listesindeki bot ve gerçek kullanıcılar tarafından toplam 58 farklı bildiride tekrarlandı. 1 Temmuz günü CHP İstanbul Gençlik Kollarının da ortalarında olduğu bazı siyasi parti örgütleri de bu iletisi paylaşmıştı. Kuşkulu bilgileri doğrulama tertibi Teyit’in “bu kelam Atatürk’e ilişkin değil” açıklamasından sonra CHP gençlik örgütü paylaşımı sildi.

1 Temmuz gecesi sokağa çıkan onlarca kişi, bölgede yaşayan yabancı uyrukluları gaye aldı, olaylar sırasında çok sayıda Suriyeli sığınmacının iş yeri ve aracı ateşe verildi. Başta Hatay ve Gaziantep olmak üzere Türkiye’nin çeşitli vilayetlerinde de emsal olaylar yaşandı.

Kısa müddette farklı hesaplardan paylaşılan, içeriği birbirinin neredeyse birebir bildiriler ve misal olaylarda sık sık gündeme gelen “idam” tartışmaları şiddeti körükledi. Taciz anına ilişkin olduğu sav edilen bir görüntü da sıkça paylaşıldı. Olaylar sırasında yapay zeka ile oluşturulmuş manipülatif görsellerin de sıkça paylaşımı yapıldı. Tıpkı görseller dünyanın farklı bölgelerinden göçmen tersi hesaplar tarafından da kullanılıyor.

Saldırılar sonucu kaç yabancının yaralandığı netlik kazanmazken, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya, olaylar sonrası 855’i Kayseri’de olmak üzere toplam bin 65 kişinin gözaltına alındığı açıklandı.

Hatay’da da Suriyelilere ilişkin olduğu düşünülen iş yerleri ateşe verildiFotoğraf: DHA

Öne çıkan trol/bot hesaplar

Bot yahut trol listesindeki kimi kullanıcılara yakından bakalım:

– Potansiyel olarak bot/trol olarak sınıflanan “postal68550″in üç günden kısa müddette attığı 173 tweet örneklem listesinde yer aldı. Yaşananların gerisinde yabancı ülke istihbaratlarının olduğu üzere komplo teorilerini yaydı.

– Bot hesapların tespit edilmesinde günlük tweet sayısı kıymetli bir gösterge kabul ediliyor. DFRL’ye nazaran kırmızı çizgi 72 tweet. Bot yahut trol listesindeki “BjornStajsida” isimli hesap yaratıldığından beri her 24 saatte ortalama 490 bildiri paylaşmış.

– Tekrar DFRL kılavuzuna nazaran rastgele oluşturulmuş alfanümerik isme sahip kullanıcılar potansiyel şüpheliler. Bin 948 hesabın yer aldığı listedeki kimi kullanıcı isimleri şöyle: “YusufYl45894326”, “ahmetgl18868852”.

– Bot yahut trol hesaplar otantik içerikler üretmek yerine genelde retweetlerle diğerlerinin bildirilerinin yayılmasına hizmet ediyorlar. Örneğin; haberin yayına hazırlandığı 7 Temmuz Pazar akşamı prestijiyle “AliSoylu5038″ün son 100 paylaşımının tamamı retweetlerden oluşuyordu. Yepyeni içerik üretmek yerine öteki kullanıcıların iletilerine yorum yapmak da bot yahut trol hesapların yaygın davranışları ortasında.

– Öte yandan örnekleme husus birçok bot yahut trol hesabın geçmiş tweetlerini sildiği, hatta birtakım hesapların kapandığı görüldü.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?