Özlem Uluç İbrahim Ethem Gören’e verdiği röportajda kitabı hakkında konuştu. Doç. Dr. Özlem Uluç Küçükcan, ele aldığı bahis itibariyle din, toplum, psikoloji, sekülerleşme, dindarlaşma, maneviyat, astroloji ve bunların etkileşimleri ile ilgili sosyolojik değerlendirmelerde bulundu.

Doç. Dr. Özlem Uluç Küçükcan ile ‘Şifa Peşinde’ bir sohbet!

Merhaba, Marmara Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sosyoloji Kısmı öğretim üyesiyim. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu İdaresi kısmının akabinde Yüksek Lisans ve Doktoramı Din Sosyolojisi alanında tamamladım. Çeşitli Memleketler arası Yaz Okullarında Din Sosyolojisi alanında önde gelen isimlerden dersler aldım. Son periyotta Japonya ve Endonezya’da Şinto, Hindu ve Budist Tapınaklarında araştırmalar yaptım.

Uzman sosyolog olarak üniversitede lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine Siyaset Sosyolojisi, Toplumsal Hareketler, Çağdaş Sosyoloji Teorileri, Türkiye Üzerine Araştırmalar, Türk Çağdaşlaşması Üzerine Tartışmalar, Siyaset Bilimine Giriş, Kamusal Alanda Temsil ve Söylemsel Pratikler, Ortadoğu’da Sivil Toplum ve Demokratikleşme, Ortadoğu’nun Dini ve Etnik Yapısı, Ortadoğu’da Devlet, İktidar ve Vatandaşlık, Sosyoloji ve Antropoloji Kuramları, Sosyolojiye Giriş ve Araştırma Prosedürleri dersleri verirken “Şifa Peşinde” isimli bir kitap telif etmek gündeminize nasıl geldi?

Bahsi geçen dersler, lisans ve lisansüstü eğitimler çerçevesinde edindiğim birikimlerin sonucu… Şimdi akademik araştırmalarıma yansıtmadığım eğitim ve araştırma alanlarım da var. Yüksek Lisans’ta Yeni Dini Hareketler, Doktora’da Kamusal Alan, Demokratikleşme ve Din hususları üzerine çalıştım. Şifa Peşinde, Din Sosyolojisinin araştırma alanlarından dini hareketler kapsamında ele alınabilir.

Rehberliğinizde kitabınıza genel olarak göz atmak esteriz?

Bu kitap toplumsal medya kullanımının ağırlaşması ve dijitalleşme ile görünürlükleri artan astrologların ve maneviyat içerikli paylaşımların dayandığı ideolojiyi ortaya koyarak dini hareketler sosyolojisi bağlamında nereye oturduğunu tespit etme gayretinin bir eseri.Hepimizin malumu, Covid-19 Pandemisi ile bir arada hayatın neredeyse her alanı çevrim içi mecrada kendine yer bulabildi. Eğitim de bu dijitalleşmeden hissesini aldı. Kitap, ilanları ile sıklıkla karşılaştığımız ve yüksek iştirak seviyelerine sahip astroloji eğitimlerinin –ki yaygınlaşmasında pandemi sonrası dijitalleşmenin katkısı büyük- içeriğini ve düşünsel art planını kıymetlendiriyor.

Kitabımda toplumsallaşma alanlarının son derece kısıtlı hale geldiği pandemi devrinde dijitalleşmenin insanın başa çıkma aracı olarak nasıl bir rol oynadığına, tesirlerine ve katkılarına dikkat çekmeye çalıştım. Esasen risk toplumu algısının baskısıyla yaşama tutunmaya çalışmakta olan bireyler, pandemi ile bir arada geleceğe dair kesin bir belirsizlik ortamı içerisinde buldu kendini.

İnsan, tabiatı itibariyle kısa, orta ve uzun vadeli plana dayalı olarak ömrünü kurgulamaya meyillidir ya da öngörülebilir bir geleceğe inançla bakmak ister diyebiliriz. Belirsizlik demek, gerilim manasına gelir. Münasebetiyle insanın meçhullükten duyduğu tasaları yönetme, giderme, bugüne ve geleceğe ait daha net bilgi edinme gereksinimi bulunur. Bunlara paralel olarak insanın kendini inançta hissedebileceği bir dünya arayışı kelam hususudur. Pandemi sürecinde dijitalleşmenin bir getirisi olarak astrolojik öngörülere ve bilgilere kolay erişim imkânı, insanların geleceğe ait meçhullükten kaynaklanan gerilimlerini yönetmek için bir araç olarak belirmeye başladı. Bunu, hem astrologların takipçi sayıları, gönderilerin izlenme, beğenilme sayısı, Youtube’daki astrolojik öngörü yayınlarının izlenme sayısı, yapılan yorumlar, okült bilgi içerikli gönderilere yöneltilen sorular ve ritüel paylaşımları, çeşitli kapalı kümelere iştirakçi sayılarından görebilmek mümkün.

Sözün bu yerinde çağdaş bireyin spiritüel arayışı için büyükçe bir paragraf açalım dilerseniz.

İnsanın vakte, yere, çevresel tesirlere ve dönemsel kurallara nazaran değişkenlik gösteren bir bilme isteği, merakı vardır. Fakat hem kişisel hem kolektif olarak değişmeyen tek merakın benlik sorgusuna dair olduğunu söylemek mümkün; insan var oluşunu manalı kılmak ve bunu içsel olarak idrak etme muhtaçlığı duyar. Aksi takdirde zorluklara karşı ruhsal direnci düşer. Dünyasına, ömür biçimine nazaran kendine maksatlar koyar, gayeler edinir ve hepsinin kökeni ‘umut etme’ye dayanır. Bu umudu maddi ve/veya manevi kıymetlere dayalı olarak inşa eder. Sekülerleşme kuramının çöküşü sırf maddesel bedellerin bireyin ruhsal muhtaçlıklarını karşılamada yani ruhsal direncini sağlamada yetersiz olduğunu adeta kanıtlamıştı. Bu, klasik ve kurumsal dinlerin beklentinin tersine güçlenmesi ve hatta yeni dini hareketler denen yapılanmaların gördüğü istek ile somutlaşmıştı. Şimdilerde ise maneviyat arayışı New Age uygulamaları üzerinden karşılık buluyor. ‘Kişiye özel din’ formları olarak nitelendirilebilecek bu yeni inanış biçimleri ve pratikleri, mistisizm, ezoterizm, okültizm, parapsikoloji, alternatif tıp, büyü, tarot, astroloji, ölülerle ilişki, astral seyahat, mistik deneyimler, trans halinde çeşitleniyor. Gerçekten spiritüellik, New Age’in bu tip sistemsiz inanç ve ritüeller havuzundan beslenen inanış biçimlerinin yaygınlaşması ile literatüre giren bir kavram. New Age, reiki, yoga, reenkarnasyon, kanal olma, meditasyon üzere ruhsallığa atıf yapan alt kültürleri tanımlamada kullanılır. Yeni dini hareketler üzere makul inanç ve yönelimlere sahip olan küme, topluluk ya da bireylerin oluşturduğu bir hareket olmadığı üzere, değişmez metinleri ve benzeri bir kurumsallaşma da yoktur; dinden fazla niyet sistemi ve ideoloji niteliğindeler ve daha çok psişik tecrübeleri söz eder. Eklektik yapısı, çağdaş birey için, ruhsal gereksinimlerini karşılamak ve ruhsal direncini güçlü tutmada alternatif bir araç olmasına imkân sağlıyor. Zira çağdaş hayatın riskleri ve inançsız ortamın hâkim olduğu bu dünyanın yarattığı kültür, bireyi yeterlilik haline ulaşma ve sıkıntılarla baş etmede mevcut araçların ötesinde arayışlara itiyor. New Age, bireylerin sorun yaşadığını düşündüğü sorunlu alanlara yönelik birtakım okült bilgiler ve hasebiyle reçeteler sunarak gelişim gösterilebileceğini argüman ediyor. Bunu klasik dinlerde var olan ritüelleri dışarıda bırakmadığı ve tek İlah inancından sapmadığı için, kişi ritüelleri gerçekleştirirken içinde yaşadığı paradigmadan çıkmadığı hissini yaşıyor. Böylelikle inançlı alanda kalarak maneviyat arayışını sürdürmüş ve tahminen tatmin etmiş oluyor.

Modern vakitlerin beşerinin mana ve şifa arayışına baktığınızda neler görüyorsunuz?

21. yüzyılda Amerika ve Avrupa’da dindarlığın azalışını, bireylerin hayatında dinin ehemmiyeti olup olmaması, dini tercihin bulunup bulunmaması, doğaüstü bir güce, kutsal kitaba, ahirete inanç, kiliseye üye olmak, kilise/mabetlerde ayine katılmak, kiliseye itimat üzere çeşitli parametreleri kullanarak inançsızlık sayılarındaki değişimi raporlayan pek çok çalışma var. Hatta manevi arayışların da düşüşte olduğunu ileri süren araştırmalar kelam konusu. Ama bu kitabın ortaya çıkmasında kaynak teşkil eden astroloji içerikli derslere iştirakin ortalama 450 kişi olduğu, toplumsal medya hesaplarında birtakım ritüel bilgileri paylaşanların yüzbinlerce takipçi sayısı dikkate alındığında alternatif yol arayışlarının hiç de azımsanmayacak oranda olduğu görülebilir. Öteki taraftan önümüzde Victor E. Frankl’ın 30 lisana çeviri edilen ve bütün dünyada 12 milyondan fazla satan “İnsanın Anlam Arayışı” kitabı var. Hayatın manasına dair başlık taşıyan pek çok kitap, içeriği dahi bilinmeden kısa vakitte okuyucular tarafından ‘çok satılanlar’ listesine dâhil ediliyor. Şifaya yönelik dualar içeren dini kitapların yanına artık Allah’a ulaşma, ferdî muvaffakiyet üzere bahislerde formüller veren ferdî gelişim, psikoloji, New Age, tanınan dini kitaplar dâhil olmuş durumda. Buradan yola çıkarak meditasyon, yoga, Reiki, Theta Healing, Access Bars, Kukai üzere klasik dinin dışındaki alanlara yönelmede de bir artış olduğunu söyleyebiliriz.

-“İçinde yaşadığımız dünya, belirsizlikle dolu, her gün risklerin biraz daha arttığı, insan olarak sığınma ve korunma hislerimizin güçlendiği bir dünyadır.” cümlesini kuruyorsunuz. Nezdinizde belirsizlik, sığınma ve korunma hissi anahtar sözleri hangi karşılıkları buluyor?

Bu tabir Ulrich Beck’in literatüre kazandırdığı Risk Toplumu kavramı ve tahliline dayanıyor. İçinde yaşadığımız periyodun, kişiselleşme ve münasebetiyle bencilleşmenin sonucu olarak risklerle dolu bir toplumsal yapı doğurduğu tezidir. Gerçekten ekonomik, politik ve toplumsal kaidelerde ani değişkenlik potansiyeli bireylerin his ve fikir dünyasında bir belirsizlik doğururken, inançsız bir ortamda yaşadığı algısını pekiştiriyor. Her ne kadar tasa, insanın hayatta kalması için en kıymetli his durumlarından biriyse de, aşikâr bir noktadan sonrası ruhsal rahatsızlığa ve ömür kalitesinin düşmesine neden olur. Belirsizliğin yarattığı güvensizlik algısı, bireyde tasa seviyesini yönetilebilir düzeyin üzerine çıkarabilir. Hakikaten antidepresan ilaçlarının kullanım oranlarına baktığımızda bireylerin kendi başlarına üstesinden gelebileceğinden daha fazla sıkıntılarla karşı karşıya kaldıklarını söylemek mümkün. Lakin her vakit ve herkes problemlerini bilimsel usuller ile çözmeye yönelmiyor. Şifasını tıbbi metotların yanı sıra dinî araçları kullanarak da bulmaya çalışıyor. Potansiyel risklere karşı, ruhsal bütünlüğünü sağlamaya yönelik ve ruhsal güç kazanmak ismine kimi vakit profesyonellerden yardım alıyor, kimi vakit hobiler ediniyor kimi vakit da manevi ve inançsal araçlara başvuruyor. Böylelikle korunma hissi oluşturarak meselelerle baş etme hünerini güçlendirmiş oluyor.

İnsanın temel arayışının yeterli olmak, düzgüne ulaşmak olduğunu tabir ediyorsunuz. Lakin insan örneğin kendine ziyan veren alışkanlıklara yatkın bir varlık. İnsanın “iyi”ye ulaşma uğraşında olduğu çıkarımına nereden vardınız?

Rasyonel tarif üzerinden kategorizasyona tabi tutulduğunda iyi-kötü, faydalı-zararlı ayrımları ortaya çıkar; lakin beşer her vakit ve her mevzuda rasyonel davranmaz. Dertli bir anında kendini daha âlâ hissetmek için, kimi insan yürüyüşe çıkar, kimi sigara içer. Hasebiyle insanların meseleleriyle baş etmede kullandığı teknikler değişkendir. Bununla birlikte insanların neyi sorun olarak gördüğü de farklılaşır. Yasaklı unsur almak isteyen için para bulmak sorun olabilirken, kurtulmak isteyen için yasaklı husus ve bağımlılığı sıkıntıdır. Lakin her bir eğilim, niyet ve davranış mevcut halinden daha âlâ bir hale erişmeye yöneliktir.İfade ettiğiniz”kendine ziyan veren alışkanlık”a meyleden kişi de içinde bulunduğu durumdan o davranışıyla kurtularak daha güzel hissetmek, kendinin daha uygun bir versiyonuna ulaşmak ister. Tercih edilen prosedür, kişinin sıkıntılarla baş etme marifetine, inancına, vizyonuna, birikimine nazaran şekillenir.

Astrolojiyi araştırırken bu disiplinin pratiğini de gözlemleme bahtı buldunuz mu?

İnsanın mana arayışında din dışında yöneldiği farklı spiritüel pratiklerin içinden bilhassa astrolojiyi seçmenizdeki sebep neydi?

Aslında bahsi geçen spiritüel pratiklerin hepsi iç içe, birbiri ile temaslı; lakin en kapsamlı ve sistematik bilgiyi sunan astroloji. Öbür akımlar felsefi argümanlarla güç odaklı çalışmalara yönlendirirken, astroloji “Neden dünyaya geldik?” üzere bir soruya gökyüzündeki gezegen hareketlerine mana yükleyerek somutlaştırdığı bir sebep-sonuç alakası ile yanıt veriyor. Bu ortada New Age kapsamında yer alan akımların yaklaşımlarından da faydalanıyor. Münasebetiyle daha kapsamlı ve eriştiği, hitap ettiği kitle de çok daha geniş.

Şifa Peşinde okuyuculara ne/neler vad ediyor?

Dijitalleşmenin bir ömür biçimi haline geldiği günümüzde toplumsal medya hesaplarımızda bir formda önümüze düşen şahsî gelişim kategorisine dâhil olan bir gönderiyi izleyerek, beğenerek, kaydederek, paylaşarak etkileşime girdiğimizde algoritmaların getirdiği ruh sıhhati (wellbeing), tasavvuf, güç, frekans, cihan, bilinçaltı, aile dizimi, karma, astroloji, şifalanma üzere etiketlerle ve bu minvalde içeriğe sahip paylaşımlarla karşı karşıya kalıyoruz. Bu kitap, kelam konusu paylaşımların yönlendirdiği eğitimlerde hangi düşünsel art planın hâkim olduğunu eğitmenlerin transferleriyle örneklendirerek ortaya koyuyor. Okült bilgi çerçevesinde verilen eğitimlerde paylaşılanların hangi dini gelenek ile örtüştüğünü tespit ediyor. Böylelikle merak edenler, eğitim alanlar ve ayrıyeten araştırmacılar için alanı bir istikametiyle sistematik bir formda tanıtıyor. Elbette duruma dair sosyolojik bir tahlil sunuyor.

Alana ve okuyucuların dünyasına verimli bir taban oluşturmasını ümit ediyor ve keyifli okumalar diliyorum. İlginize teşekkür ediyorum.