Özlem YURTÇU KARABULUT / İSTANBUL, 2022 yılındaki mpox salgını sırasında Avrupa’daki birinci hastalardan biri olarak yaşadığı deneyimleri paylaşmasının akabinde, Dünya Sıhhat Örgütü’nün hastalığın “Farkındalık yüzü” olarak tüm dünyada bir anda gündeme oturan Türk aktivist Harun Tulunay (36), DSÖ’nün geçtiğimiz hafta ikinci defa global acil durum ilan etmesi sonrası, Mpox hakkında Demirören Haber Ajansı’na konuştu. Covid-19 günlerine geri dönülecek telaşının yersiz olduğunu vurgulayan Tulunay, “Hastalığım sırasında benim de klinik araştırmalarına dahil olduğum ve aktifliği kanıtlanmış bir ilacı, yüzde 95’e varan koruyuculuğu ile aşısı olan bir hastalık. Yıllardır Hıv‘le yaşayan bir birey olarak söylüyorum; HIV değil, mpox yüzünden çok büyük ızdırap çektim. Kimsenin yaşamasını da istemem” dedi.

Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), Afrika’nın birçok ülkesinde ortaya çıkan yeni mpox salgını nedeniyle, 2022’den sonra ikinci defa, geçtiğimiz hafta global halk sıhhati acil durumu ilan etti. Evvelki gün ise Mpox’ın 2024 dalgasında birinci kere, Afrika dışı bir ülkede, İsveç’te bir olay olduğu açıklandı. Olay sayısının 17 bine ulaşması, 500’den fazla mevtin gerçekleşmesiyle dünya tekrar salgın alarmına girdi. Londra’da yaşayan Türk aktivist Harun Tulunay (36), 2022’de yaklaşık 27 bini Avrupa’da olmak üzere 90 binin üzerinde olaya ulaşan salgın sırasında, halk ortasında maymun çiçeği olarak bilinen Mpox virüsüyle enfekte olmuş ve yaşadıklarını toplumsal medya hesabından paylaşmasıyla bir anda dünyanın gündemine oturmuştu. Avrupa’daki birinci hastalardan olan Tulunay, DSÖ’nün Mpox bilinçlendirme yüzü olarak milletlerarası pek çok mecrada ki bilinçlendirme çalışmalarında yer aldı. 2022’deki salgın sırasında Avrupa’daki birinci hastalardan biri olarak teşhis alan ve DSÖ’de Mpox’ın da içinde bulunduğu enfeksiyon hastalıkları komitesinde hasta temsilcisi olarak yer alan Tulunay, o günden bu yana Mpox hakkında yaşanan gelişmeleri Demirören Haber Ajansı’na kıymetlendirdi.

“HAYATININ 40 GÜNÜ KABUSA DÖNDÜ”

Yaklaşık 10 yıl evvel İngiltere’ye yerleşen ve 2016 yılında HIV teşhisi alan Tulunay evvel HIV ile çaba etti. Çabucak HIV tedavisine başlanması sayesinde virüs yükü sıfırlanarak hastalığının bulaştırıcılığı da sıfırlandı ve HIV denetim altına alındı, Londra’da hayatını sürdürmeye devam eden Tulunay, pandeminin birinci dalgasında Kovid de geçirdi. Üzerine 2022 Haziran ayında mpox teşhisi ile hastaneye yatırıldı. 11 günü hastanede olmak üzere, hayatının yaklaşık 40 günü kabusa dönen Tulunay, o sürecin hayatının en ağır periyotlarından biri olduğunu anlatarak “Halen DSÖ’de mpox’ın da içinde bulunduğu enfeksiyon hastalıkları komitesinde hasta temsilcisi olarak yer alıyorum. 2022 yılından bu yana, yani benim mpox hasta yüzü seçildiğimden beri pek çok şey değişti. Bir sürü bilimsel çalışma yapıldı. Bilhassa hastalığın bulaşma metotlarıyla ilgili, aşı ve tedavisine yönelik çalışmalar yapıldı. Daha evvel hayvanlarda virüse karşı aktifliği kanıtlanmış, insanlarda da yan tesir profili belirlenmiş fakat hastalarda hiç denenmemiş bir tedavi (tecovirimat), hastanede yattığım süreçte, çok ağır geçirdiğim için bana da verilmişti. Bu, hap biçiminde bir ilaç tedavisiydi. İlacı almaya başladıktan 5-6 gün sonra gözlerimi açabildim ve ağrım acım dindi” dedi.

OXFORD ÜNİVERSİTESİ’NİN ÇALIŞMASINA KATILDI

Oxford Üniversitesi’nin öncülüğünde ilacın insanlarda virüse aktifliğinin kanıtlanması için büyük bir bilimsel çalışma başlatıldığına ve kendisinin de bu çalışmaya dahil edildiğine değinen Tulunay, “Platinum Trial” isimli bu çalışmanın İngiltere, ABD ve diğer ülkelerin de yer aldığı, yüzlerce hasta dahil edilerek memleketler arası bir araştırmaya dönüştüğünü söyledi ve şu bilgileri verdi: “Hastanede yatarken uygulanan tedavimle ilgili bilgilerim de bu araştırmaya dahil edildi. Lakin benim dışımda pek çok hasta, daha çok ayakta atlatan, benim üzere ağırlaşmadan geçiren hastalara bu ilaç tedavisi verildi ve aktifliği kanıtlandı. Ayrıyeten şu anda zati geçmişte de kullanılan çiçek aşısının mpox’a tesirli olduğu biliniyor. Bu aşı uzun müddettir önleyici tedavi olarak da kullanılıyor, pek çok ülkede dağıtılıyor risk kümesindeki hastalara. İki doz alındıktan sonra yüzde 95’e varan bir müdafaa sağladığı ortaya kondu” diye konuştu.

NE HIV NE COVID-19 ONU YIKMADI

Hem mpox hem de HIV konusunda toplumda ve bilhassa Türkiye’de hala önyargıların hakim olduğunu, insanların bilimsel olarak büsbütün yanlışlı görüşlere sahip olduğuna da vurgu yapan Tulunay, “Örneğin denetim altında, tedavi altında tutulan HIV, risk yaratan, bulaşıcılığı olan bir hastalık değil artık. Emin olun, Covid-19 HIV’den daha riskli şu an. Mpox da tıpkı formda. 40 günlük bir macera var, bunun 11 günü hastanede, 2 haftası konutta, 2 hafta sonra tekrar konutta kendimi izole ettim. Bunun yarısında ağrı içinde kıvrandığım bir devir oldu. HIV ile yaşayan birisi olarak söylüyorum, HIV ile ilgili hiçbir vakit bir sıhhat sorunu yaşamadım. Kovid’den ötürü da başıma büyük bir şey gelmedi. Fakat ben mpox’dan çok acı çektim ve o acıları kimsenin yaşamasını istemem. Hastalığı geçiren birisi olarak söylüyorum ki evet kimse aşı yaptırmak zorunda değil, esasen hafif atlatma ihtimali çok yüksek. Fakat hiçbir şey olmasa bile kendini haftalarca kapatmak zorunda kalıyorsun. Ayrıyeten çocuklar, diğer beşerler, hayvanlar vb, mpox’dan çok ağır etkilenebilirler. Bir kişi bile sağlıklı değilse, bütün insanları etkileyebilir” dedi.

“VİRÜSLER YAŞ, CİNSİYET YA DA TOPLUMSAL STATÜ TANIMAZ”

Tulunay, virüslerin cinsiyet, yaş yahut toplumsal statü gözetmediğini kaydetti ve kelamlarını şöyle sürdürdü: ” Pek çok bayan ve çocuk da bu hastalığa yakalandı. 1960-70 yılından beri de yakalanıyorlar. Herkes lakin herkes bu virüslerle karşılaşabilir. Hastaları bir ‘birey’ olarak, insan olarak algılamak gerekli. Eski bir virüs, ekseriyetle Afrika’da görülen bir virüs. Biz hiçbir vakit düşünmedik ki Afrika’da olan bir şey, gün gelir bizi de bulur. Lakin ulaşım faktörlerinin değiştiği, seyahatlerin bu kadar çok olduğu dünyamızda, çok çarçabuk bu virüs bizi de bulabilir” tabirlerini kullandı.

“PANİK YARATMAK YERSİZ”

1960-70’li yıllarda görülen mpox virüsüyle 2022’de salgın yapan virüsün ve şu an yeni çıkan varyantın birbirinden farklı olduğunu; birebir virüsün kendisini adapte etmiş hali olduğunu söyleyen Tulunay, panik yaratacak bir süreç olmadığının da altını çizerek şunları söyledi: “DSÖ panik olalım diye değil, tedbir hedefiyle bunu bize duyurdu. 2022 yılında çok süratli yayıldı İngiltere’de ve pek çok Avrupa ülkesinde. Hangi ülkede kapanma ya da rastgele karantina tedbirine gidildi? Zira sonuçta aşısıyla bunun önüne geçildi ve İngiltere’de olaylar 6 ay içinde sıfırlandı. Alınabilecek tedbirler, tedavisi varken, ben hiç sanmıyorum ki Covid-19 günlerine tekrar geri dönelim. Sonuçta korunmak, tedavi etmekten her vakit daha ucuz ve daha kolay” dedi.

“BİRİNCİ BASAMAK VE ACİLLERDE FARKINDALIK ARTIRILMALI”

Sadece seyahatle ilgili denetimler değil, birinci basamak ve acil sıhhat hizmetlerindeki profesyonellere mpox ile ilgili bilinçlendirme çalışmaları yaparak da tedbir alınması gerektğini kaydeden Tulunay, kelamlarını şu ikazlarla noktaladı: “Hastalar ekseriyetle yüksek ateşle geldikleri vakit, grip ya da Covid-19 ile karıştırılabiliyor. Tabipler bunun şuurunda olarak bu riski gösteren, bu risk altında olabilecek gruptaysa bu hastalar, örneğin seyahat geçmişlerini de sorgulayarak, bu şahıslara mpox testi de yaparak tedbir alabilirler. Ancak birinci basamak sıhhat hizmetleri ve acillerde bilinmiyorsa, buna karşı yaptırmak da akıllarına gelmiyorsa, orada birtakım şeyleri kaçırabiliriz. Test imkanlarının da artırılması lazım. Tekrar gümrük denetimleri ve seyahat-uçuş denetimlerinin sıkı tutulması lazım. Bence beşerler da komplo teorilerini bırakıp şayet ki bir aşı varsa ve bu işi işe yarıyorsa, bu aşı yahut tedavinin neden Türkiye’de ya da kendi ülkelerinde olmadığını sorgulamalı” diye konuştu.