Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Suriye’de kurulacak hükümet, Suriye’nin bütünlüğünü temel almalı, ülke federal ya da konfederal bir yapıya dönüşmemelidir. Suriye’nin yeni anayasası insan haklarına güçlü vurguda bulunan, laik ve bütünlüğü korunmuş bir Suriye’yi inşa etmeye yönelik olmalıdır.” dedi.

Üsküdar Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Münasebetler Kısım Lideri Doç. Dr. İbrahim Arslan, Suriye’de yeni devri kıymetlendirdi.

Esad rejimi 12 günde nasıl devrildi?

Doç. Dr. İbrahim Arslan, Astana süreci kapsamında Suriye’deki çatışmasızlık bölgelerinden bir olan İdlib’de idaresi elinde bulunduran Heyet Tahrir eş-Şam’ın (HTŞ); Türkiye’nin denetimindeki Suriye Ulusal Ordusu’nun bir kısım ögeleriyle, 27 Kasım 2024’te başlattığı harekâtın, 12 gün sonra, 8 Aralık 2024’te, Şam’ın ele geçirilmesi ve Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın ülkeyi terk etmesiyle başarılı biçimde sona erdiğini hatırlatarak, şöyle devam etti:

“Suriye’de yaşananları Ortadoğu’daki başka gelişmeler ve Rusya-Ukrayna Savaşı ile birlikte kıymetlendirmemiz gerekmektedir. Bilindiği üzere, HAMAS’ın 7 Ekim 2023’te başlattığı Aksa Tufanı operasyonunun çabucak sonrasında, İsrail’in HAMAS’a ve Gazze’deki Filistinlilere karşı bir yılı aşkın müddettir devam eden ataklarına HAMAS artık tesirli karşılık veremez hale geldi. HAMAS’ın denetimini kaybetmesi üzerine İsrail, vakit geçirmeksizin, İran’ın en değerli destekçilerinden olan Lübnan’daki Hizbullah’a karşı akın başlattı. Hizbullah’ın komuta yapısını gaye alan İsrail hücumları, burada da başarılı oldu. Rusya’nın; batılı ülkelerin Ukrayna’ya ağır takviyesi nedeniyle, Ukrayna karşısında bir türlü sonlandıramadığı savaş, Rusya’yı Suriye cephesinde güç azaltmaya mecbur bıraktı. Bu gelişmelerden ötürü İran ve Rusya’dan kâfi dayanağı alamayan Esad rejiminin; Halep’teki güçlerini geri çekerek kentin idaresini PKK’nın kesim yapısı olan PYD/YPG’ye bırakması üzerine HTŞ, harekete geçmenin vaktinin geldiğini düşünerek, ileri harekata başladı ve 12 gün içinde Esad rejimi devrildi.”

Arap rejimleri güçlerini halkların almıyordu… 

I. Dünya Savaşı sonrasında Ortadoğu’da kurulan Arap rejimlerinin güçlerini halklarından almadıklarını, mevcudiyetlerini sürdürebilmek için dış takviyeye gereksinim duyduklarını kaydeden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Suriye’deki Esad rejimini destekleyen dış güçler günümüzde Rusya ve İran’dı. İran, Suriye ile mezhep birlikteliğine dayalı bir alaka geliştirirken, Rusya, Esad’ın iktidarını sürdürmesi karşılığında Suriye topraklarında Hmeymim’deki hava üssü ve Tartus’taki deniz üssüyle Doğu Akdeniz’de varlık gösterebiliyordu.” dedi.

Esad, Rusya ve İran’ın içinde bulunduğu durumu değerlendiremedi

Türkiye’nin son periyotta muhaliflerle müzakere masasına oturmaya yönelik davetlerinin, Esad idaresinde karşılık bulmadığını da tabir eden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bu noktada Esad’ın, Rusya ve İran’ın içinde bulunduğu durumu tam olarak değerlendiremediğini, ne olursa olsun bu iki ülkenin kendisini şartsız olarak desteklemeye devam edeceğine ait inancını koruduğunu, görüyoruz. HTŞ’nin 12 gün süren harekâtı esnasında dikkat çeken kimi gelişmelere şahit olduk. ABD, gelişmeleri izlediği istikametinde açıklamalar yaparken harekatın durdurulmasına yönelik rastgele bir teşebbüste bulunmadı. İsrail, HTŞ’nin ilerleyişini adeta kolaylaştıracak biçimde Esad rejimine ilişkin askeri üslere hava ataklarında bulundu. Irak, Suriye sonunu kapattığını açıkladı. Böylelikle Esad rejimini desteklemek üzere Irak üzerinden Suriye’ye gelebilecek İran’a ilişkin ögelere karşı tavır geliştirdi. Türkiye, olayları yakından izlediğini ve başkentlerle görüşmeleri sürdürdüğünü açıkladı.” diye konuştu.

HTŞ, sivillere ziyan vermeme konusunda çok dikkatli…

Bu gelişmelerin, HTŞ’nin harekatının anlık olarak planlanmadığını, öncesinde, en azından ABD- Türkiye ve muhtemelen ABD-Rusya ortasında bir görüşme trafiğinin gerçekleştiğini, Esad rejiminin içinde bulunduğu durumla ilgili istihbarat alışverişinin gerçekleşmiş olduğu izlenimini verdiğini de anlatan Doç. Dr. İbrahim Arslan, “HTŞ, ileri harekâtı esnasında sivillere ziyan vermeme konusunda çok dikkatli davranmakta, daima olarak, Suriye’nin geleceğinin, Suriye halkını oluşturan tüm inanç ve ırktan Suriyelilerce birlikte inşa edileceğine vurgu yapmaktadır. Ek olarak, beş farklı kümeden oluşmasına karşın, bu kümelerin koordineli ve disiplinli hareket etmeleri, kullandıkları silahlar ve prosedürler, HTŞ’nin askeri olarak bir devlet aklıyla yönlendirildiğini ortaya koymaktadır.” formunda konuştu.

HTŞ’nin en kıymetli sorunu memleketler arası toplum tarafından terörist bir örgüt olarak görülmesi…

“Esad rejiminin Başbakanı Muhammed Gazi el-Celali’nin HTŞ unsurlarınca konutundan alınması esnasında Başbakana karşı son derece saygılı davranılmasını, Başbakanın halkın seçeceği bir idareye misyonunu devretmeye hazır olduğunu tabir etmesini ve yeni hükümetin kurulmasına yönelik olarak çalışmalarını sürdürdüğünü açıklamasını, HTŞ’nin milletlerarası tanınırlığına yardımcı olacak izlenimler olarak okuyabiliriz.” diyen Doç. Dr. İbrahim Arslan, sözlerine şöyle devam etti:

“HTŞ önderliğinde kurulacak yeni idarede çoğunluk HTŞ ögelerinden olmakla birlikte, Suriye halkını oluşturan azınlıkların temsilcileri de hükümette yer alacak üzere görünmektedir. HTŞ’nin en değerli sorunu milletlerarası toplum tarafından terörist bir örgüt olarak görülmesidir. HTŞ, bu yargının kırılmasını sağlamaya yönelik adımlar atmaktadır. Esad’ın ülkeden ayrılması ve hala bulunduğu Rusya’da sürgünde bir hükümet kurmaya yönelik rastgele bir savda ya da teşebbüste bulunmaması, alandaki durumu kabul ettiğini göstermektedir. Bu noktadan hareketle, HTŞ’yi artık muhalifler olarak isimlendirmek uygun değildir, çünkü an itibariyle Suriye’de iktidarını sürdüren öteki bir irade bulunmamaktadır.”

Yeni anayasa insan haklarına güçlü vurguda bulunmalı

Suriye’de kurulacak hükümete ait değerlendirmede de bulunan Doç. Dr. İbrahim Arslan, şöyle dedi:

“Suriye’de kurulacak hükümet, Suriye’nin bütünlüğünü temel almalı, ülke federal ya da konfederal bir yapıya dönüşmemelidir. Bilindiği üzere Irak, anayasa ile üç modüllü bir yapıya dönüştü. Bu durum, merkezi hükümetin gücünü zayıflatmaktadır. Din ve/veya mezhep farklılığı ya da ırksal farklılıklar, demokrasi kültürünün gereğince içselleştirilmediği Ortadoğu’da merkezi otoriteyi zayıflatan bir idarenin tercih edilmemesini gerektirmektedir. Suriye’nin yeni anayasası insan haklarına güçlü vurguda bulunan, laik ve bütünlüğü korunmuş bir Suriye’yi inşa etmeye yönelik olmalıdır. Biraz önce söz ettiğim farklılıklar, maalesef, Ortadoğu’da tıpkı coğrafyada yaşayan halkların uluslaşmasını güçleştirmekte, idaresi ele geçiren öge, karşı olarak gördüğü öge ya da ögelere hayat hakkı tanımamakta, kamu hizmetlerine erişim engellenmektedir.”

‘Senin dinin sana, benim dinim bana, devlet hepimize’ anlayışı hükümran kılınmalı!

Suriye’nin, Esad ailesinin idaresindeki yıllar mühletince acı deneyimler elde ettiğini kaydeden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bu, tekrar edilmemelidir. ‘Senin dinin sana, benim dinim bana, devlet hepimize’ anlayışı hükümran kılınmalıdır. Bunun ismi laikliktir. Bunun tesisinin güç olacağını öngörebiliyorum, lakin barış içinde bir ortada yaşamanın diğer formülü bulunmamaktadır. Dünya her gün yine kurulmaktadır, değişime ahenk sağlamak gerekiyor. Gelişmelerin bir mezhebin galibiyeti olarak görülmesi ve bu anlayışın desteklenmesi, bölgede barışı istememektir.” dedi.

HTŞ’nin lideri Golani’nin geçmişi…

Batı tarafından desteklenen HTŞ’nin önderi Ebu Muhammed Golani’nin geçmişindeki El Esas kontağının, tahminen de kendisine karşı itimadın oluşması konusunda karşısına çıkabilecek en kıymetli mahzur olduğunu da anlatan Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Bu pürüzü aşmada kendisine yardımcı olabilecek ülke, halkı büyük çoğunlukla laikliğin ehemmiyetini kavramış, demokrasiye inanmış Türkiye’dir. Golani, iç istikrarı sağladıktan sonra, İran’ın yaptığı üzere İsrail’e karşı bir tavır geliştirmemelidir. İsrail, duygusal yaklaşılarak çözülebilecek bir sorun değildir, siyasi bir gerçeklik olduğu kabul edilmelidir.  Filistin halkının hakları, karşılıklı telaşları anlamaya çalışan bir vizyonla daha güçlü savunulabilir. Aksi halde, güçlenen karşılıklı önyargılar, sorunu içinden çıkılmaz hale getirmektedir.” diye konuştu.

Suriye’deki mevcut durum, Rusya ve İran’ın başarısızlığı mı?

Suriye’deki mevcut durumun, Rusya ve İran’ın başarısızlığı olarak tanımlanabileceğini de tabir eden Doç. Dr. İbrahim Arslan, “Savaş kaynak gerektirir ve Rusya, ABD liderliğindeki Batı’ya karşı Ukrayna’da giriştiği çabada yetersiz kalarak, Ukrayna’yı NATO ve AB üyeliği perspektifinden vazgeçirememiştir. Trump’ın iktidara gelmesiyle, muhtemelen ABD, Rusya’nın işgal ettiği Kırım ve Donbas bölgesinin Rusya’ya ilişkin olduğunu kabul edecek; Rusya da Ukrayna’nın NATO üyeliği konusunda sessiz kalacaktır.” sözünde bulundu.

Yakın gelecekte dünyayı neler bekliyor?

Şii hilalindeki en kıymetli öge olan Suriye’de Nusayrilerin idaresi kaybettiğini; İran’ın değerli destekçilerinden olan Lübnan’daki Hizbullah ve Gazze’deki HAMAS’ın, aktör olma özelliklerini yitirmek üzere olduğunu kaydeden Doç. Dr. İbrahim Arslan, sözlerini şöyle tamamladı:

“Suriye’de yaşananlar, yakın gelecekte İran’ın iç istikrarının sarsılabileceğine yönelik ipuçları vermektedir. İran’ı sıkıntı günlerin beklediğini tabir etmek aldatıcı olmayacaktır. Bu noktada Türkiye’nin; Suriye’nin güneyinde İsrail ve PYD/YPG yakınlaşmasıyla oluşabilecek mümkün bir koridora karşı da temkinli olması gerektiği belirtilmelidir. Son olarak, Ukrayna ve Ortadoğu’daki durumun, ABD’nin, Asya Pasifik bölgesinde Çin’e yönelmesine imkan sağladığını vurgulamak isterim. Asya-Pasifik, önümüzdeki süreçte tansiyonun yükseleceği bir bölge olarak memleketler arası gündemin ön sıralarında yer alacaktır.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı