5. Milletlerarası Zelzele Erken İhtar Konferansı’nda konuşan Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, “Eğer zelzele inançsız bir binada oturuyorsanız istediğiniz kadar erken ihtar sisteminiz olsun, dünyanın en kusursuz erken ikaz sistemi sizde olsa fakat binanız yıkıldıktan sonra bunun pek bir manası olmayacaktır. 3-5 saniyede kaçma bahtınız yok” dedi.

İstanbul Planlama Ajansı (İPA) ve İBB Zelzele Risk İdaresi ve Kentsel Uygunlaştırma Daire Başkanlığı iş birliğinde 5. Memleketler arası Zelzele Erken İhtar Konferansı düzenlendi. Konferansa Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener,  İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe ve zelzele alanında yerli yabancı uzmanlar katıldı.

“İKİNCİL AFETLERİN ÖNÜNE GEÇMEKTE KULLANILABİLİYOR”

Prof. Dr. Haluk Özener, “Erken ikaz sistemini aslında bir sarsıntı olmadan evvel haber veren bir sistem olarak değil de aslında zelzele olduktan sonra sarsıntının yıkıcı dalgalarının yerleşim yerlerine yahut kritik tesisleri ulaşmadan yapılan bir ihtar olarak algılamak lazım. Başka takdirde yani olmayan bir sarsıntısı daha evvelce erken ikaz olarak vermek zelzele iddiasına giriyor ki şu andaki gündemdeki mevzumuz sarsıntı varsayımı değil sarsıntı, zelzele erken ihtar sistemleri. Bu sistemler biraz evvel de anlattığım üzere İstanbul‘da 2001 yılında Bakanlar Heyeti kararıyla Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü tarafından kurulan bir sistem var. İstanbul acil müdahale ve erken ikaz sistemi. Bu sistem 2001 yılında kuruldu. Nelerden oluşuyor? Sismik istasyonlardan oluşan bir sistemden bahsediyoruz. Bir zelzele olduğu vakit zelzelenin birinci dalgası olan P dalgası ki daha az yıkıcı olan ve daha süratli bir dalga. Bu sismik istasyonlara ulaştıktan sonra arttan gelen yıkıcı dalganın ortasındaki olan mühletle biz erken ikaz sinyali yolluyoruz. Artık daha sağlıklı anlamak için sizin sarsıntının olduğu kaynak, yerleşim yerine ne kadar uzaksa, erken ihtar sinyali o kadar evvel alabiliyorsunuz. Yani ortadaki ara mühlet açılıyor. Şayet sarsıntının kaynağı yerleşim yerlerine çok yakınsa Marmara örneğinde verirsek kimi yerlerle 5 ila 7 saniyeden bahsedebiliyoruz ki 5 ila 7 saniye bugün yalnızca sarsıntıdan sonra ortaya çıkabilecek ikincil afetlerin önüne geçmekte kullanılabiliyor” diye konuştu.

“3-5 SANİYEDE KAÇMA TALİHİNİZ YOK”

Depreme güçlü konutun değerine dikkat çeken Özener, “Bu sistem olarak çalışan bir sistem. Siz onun sinyalini alabilecek bir altyapıyı kurarsanız bu sistemi sinyali alabilirsiniz. Yani hasebiyle şu anda mevcutta kurum bazlı, kuruluş bazlı, işleyen bir sistemden bahsediyor. Fakat Türkiye geneline yayılacak bir erken zelzele ikaz sistemi olarak baktığın vakit aslında bunu yalnızca Kandilli’nin yalnızca bir kuruluşun, belediyenin yapması mümkün değil. Aslında bu bahiste yetkili olan kurum AFAD’ın tahminen liderliğinde daha evvel burada deneyimi olan kurum ve kuruluşların takviyesiyle, yardımıyla bu türlü bir erken ikaz sistemi tüm ülke için kurulabilir. Sarsıntının kaynağı yerleşim yerlerinin ne kadar uzaksa erken ikaz sinyali o kadar yararlı oluyor. Örnek veriyorum Kahramanmaraş sarsıntılarından sonra o sarsıntının Hatay’a ulaşana kadar geçen müddette tahminen size bir dakika ya da 30-40 saniye bir erken ihtar bildirisi alma bahtınız var. Hasebiyle 40 saniye tahminen bir insan hayatını kurtarabilir. Ancak 3-5 saniyeden bahsettiğin vakit bu çok kısıtlı kalacaktır. Aslında erken ikaz sinyali demek tek başına bir tahlil değil. Aslında çoklu afet idaresinden bahsetmemiz lazım. Hasebiyle öncelikle sarsıntı inançlı konutlarda oturmamız lazım. Yani 3-5 saniyenin çok bir manası yok. Biraz evvel tabir ettiğim üzere yani 3 saniyede size doğal gazı kesebilir. Elektriği diyelim ki kesebilir. ya da çeşitli tedbirler zelzele sonrasında olacak ikinci afetler tarafından bahsediyoruz lakin siz şayet sarsıntı inançsız bir binada oturuyorsanız istediğiniz kadar erken ikaz sisteminiz olsun, dünyanın en kusursuz erken ihtar sistemi sizde olsa fakat binanız yıkıldıktan sonra bunun pek bir manası olmayacaktır. 3-5

saniyede kaçma bahtınız yok” sözlerini kullandı.

“DEPREMİ ŞİMDİ EVVELCE BİLEMİYORUZ”

Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Sarsıntı Uzmanı Prof. Dr. Şerif Barış ise, “İstanbul’da zelzele fayları çok yakın olduğu için kurulan sistem erken ihtar değil, acil müdahale ve erken ikaz sistemi. Bu ne demek? Erken ikaz sistemleri birebir vakitte bir zelzele olduktan sonra kent içerisindeki hasar dağılımını çok süratli tespit ederek hangi bölgelerde yolların kapanacağını, hangi bölgelerde ağır hasarın olacağını belirleyen bu biçimde afeti yönetecek valiye çok süratli görsel bilgi sunan sistemlerdir. O açıdan bakıldığında kapanan yollar, çöken köprüler ortaya çıkan yangınlar ve ağır hasarlı bölgeleri bilerek arama kurtarma, itfaiye emniyet ve elbette birinci yardım için ambulansları oraya sevk etmek açısından değerli. Biz sarsıntı çalışan uzmanlar olarak sarsıntısı şimdi dünyada evvelce bilemiyoruz. Zelzelesi evvelden bilmek mümkün olmadığı için sarsıntı ziyanını azaltacak çalışmalara tartı verilmesi lazım. Biz bilim adamları bu çalışmaları, sarsıntıların ziyanını azaltacak çalışmaları kesinlikle yapıyoruz lakin herkesin zelzele şuurunu artıracak kendi meskenlerinde aile afet planı şirketlerde ise acil durum planı yerine afet ve acil durum planı yapılarak sarsıntı öncesi oluşacak hasarları ziyanları ve can kayıplarını azaltacak kesinlikle bir hazırlık, ziyan azaltma ve tedbirler almaları gerekiyor” dedi.

“İSTANBUL’UN İGDAŞ ÜSTÜNDEN 760 TANE İVME ÖLÇERİ VAR”

İBB Genel Sekreter Yardımcısı Buğra Gökçe de, “İstanbul öteden beri zelzeleye hazırlanıyor ve erken ihtar sistemi de bunun ögelerinden bir tanesi. Riski azaltabilmek için her ne kadar erken sarsıntıyla ilgili bir bilgi sahibi olunur ise o kadar riskleri düşürüp can ve mal kayıplarını düşürmek mümkün. Biliyorsunuz Marmara Denizi değerli bir kırılmaya ve fay kırılmasına sahip ve bu yalnızca İstanbul’u değil Bursa’yı, Kocaeli’yi, Yalova’yı, Tekirdağ’ı, Çanakkale’yi bütün bölgeyi etkileyecek değerli bir felaket olabilir. Onun için sarsıntıdan kaynaklı ikincil afetlerin tesirini azaltmak yani yangın, elektrik kesintisi, elektrik patlaması, elektrik kontağı, doğal gaz patlaması ve kontağı ve bunların birbirlerini tetikleyerek oluşturacağı daha büyük felaketleri azaltmak gazı kesmekle, elektriği kesmekle mümkün olabilir. Erken ihtar sistemlerinin ikinci afetleri bu manada azaltması manasında çok büyük katkısı var. Öteki taraftan toplu bulunan sanayi tesislerinde gökdelenlerde, yüksek yapılarda da erken ikaz sisteminin toplu hayatı ve ikincil afetleri etkileyebileceğini düşünüyoruz ve bunu da destekliyoruz. Onun için bu kademede öncelikle erken ikaz sistemlerinin geliştirilmesi, ne kadar daha erken bize haber verilirse o erken haberin kent ömrünü daha olumlu etkileyebileceği, can kaybını azaltabileceği bir süreci araştırıyoruz. Bu manadaki ulusal ve milletlerarası araştırmacılara dayanak vermek onların çalışmalarını dinleyip öğrenmek yeni çalışmaların oluşmasıyla tahminen bu süreyi daha evvel çekebilmek ve aldığımız ilerlediğimiz bu gelişmeyle de kent hayatındaki can kaybını, mal kaybını azaltmak temel maksadımız. İstanbul’un İGDAŞ üstünden 760 tane ivme ölçeri var. Kandilli Rasathanemiz üstünden de çok sayıda ivme ölçerimiz ve sismik önden tespit edecek belirleyicilerimiz var. Kandilli Rasathanenizde bunu işbirliği halinde de çalışıyoruz ve rasathanemizle birlikte yeniden işlettiğimiz bir tsunami erken ikaz sistemi ve aksiyon planımız da var. Hasebiyle mümkün bir Marmara sarsıntısında Marmara Denizi’nden gelecek tsunami dalgalarının da kıyı bölgelerimize ulaşabileceği en yüksek kodları da belirlemiş ve onun da ihtar sistemini kurmaya çalışır vaziyetteyiz. Münasebetiyle hem Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ile hem de ilgili tüm kurumlarımızla İGDAŞ genel müdürlüğümüz ağır bir mesai içerisinde zelzele dairemiz bir işbirliği içerisinde. Sarsıntısı ortalama 12 saniye evvelce öngörüp kesme talihinden bahsediyoruz. 3 ila 30 saniye ortasında değişebilecek bir sarsıntının oluş yerine nazaran varsayımdan bahsedilir” dedi.