Yemen’in kuzeyi ve batı kıyılarında denetimi elinde bulunduran İran takviyeli Husilerin, Hamas’ın İsrail’e gerçekleştirdiği hücumlar sonrasında başlayan savaşta Hamas’a dayanak gerekçesiyle Kızıldeniz’den geçen memleketler arası ticari gemilere düzenlediği akınlar nedeniyle tırmanan tansiyon Türkiye’de de yakından takip ediliyor.

Kızıldeniz’in kuzeyinde pozisyonlu olan Süveyş Kanalı, Akdeniz ile Kızıldeniz’i birbirine bağlayan değerli bir ticaret yolu. Öbür bir sözle, Avrupa ile Asya ortasındaki en kısa deniz yolu, Kızıldeniz üzerinden geçiyor.

ABD ve İngiltere, Kızıldeniz’deki seyrüsefer güvenliğini sağlamak gerekçesiyle Yemen’deki Husi amaçlarına yönelik operasyonları sürdürüyor.

Öte yandan bölgede deniz güvenliğini sağlamak için ABD öncülüğünde Refah Muhafızı Operasyonu isimli çok uluslu bir misyon oluşturuldu.

Türkiye’den ABD’ye eleştiri

Almanya, Kanada, Bahreyn, Danimarka, Norveç ve Yunanistan’ın da ortalarında bulunduğu ülkelerin resmi biçimde dahil olduğu kelam konusu koalisyonda Türkiye yer almıyor.

Gazze krizinde açık bir biçimde Filistinlilerden yana ve İsrail zıddı bir tutum benimseyen Türkiye, ABD ve İngiltere’nin Husilere yönelik akınlarını da eleştiriyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD ve İngiltere’nin 12 Ocak’ta Husi maksatlarını vurmasının akabinde NATO müttefikleri ABD ve İngiltere’yi Yemen’de “orantısız güç” kullanmakla suçlamıştı. “Bir sefer orantılı bir hareket kelam konusu değil, yapılanların hepsi orantısız güç kullanımıdır. Bunu şu anda ABD tıpkı biçimde İsrail ile Filistin’de de bunu yapmakta” diyen Erdoğan, “Kızıldeniz’i adeta kan gölüne çevirme hevesindeler” değerlendirmesini yapmıştı.

Husi amaçlarını vurmak üzere Kıbrıs’taki Akrotiri üssünden havalanan İngiliz hava kuvvetleri Royal Air Force uçağıFotoğraf: Royal Air Force/dpa/picture alliance

Türkiye’nin Kızıldeniz’in başka yakasındaki etkisi

Peki Kızıldeniz’de yaşananlar Türkiye’yi nasıl etkiliyor ve Türkiye’nin tansiyona ait tavrı yakın gelecekte nasıl şekillenebilir?

Türkiye’nin Kızıldeniz ile en kıymetli ilişkilerinden biri, Yemen’in çabucak karşısında konumlanan Somali. Kızıldeniz’in güneyindeki Aden Körfezi’nin bir yakasında Yemen, öbür yakasında ise Türkiye’nin bir askeri üssünün de yer aldığı Somali bulunuyor.

Bu Doğu Afrika ülkesinde kıymetli ölçüde siyasi, kültürel, ekonomik ve askeri tesire sahip olan Türkiye’nin yurt dışındaki en büyük askeri tesisi olan, 2017 yılında açılan TURKSOM Askeri Eğitim Üssü’nde, Somali askerleri, Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) çalışanı tarafından eğitim görüyor.

Çalışmalarını Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nde Afrika-Türkiye münasebetleri alanında sürdüren Yunus Turhan, Türkiye ile Somali ortasında “özel bir ilişkinin” mevcut olduğuna dikkat çekti. DW Türkçe için yaptığı değerlendirmede, bölgenin Türkiye’nin açısından taşıdığı askeri ehemmiyete değinen Turhan, “Somali, 1950 Kore Savaşı’ndan sonra Türk askerinin yurt dışında vazife yaptığı ikinci ülke” formunda konuştu. Öte yandan Erdoğan, 2011 yılında, 20 yılın akabinde Somali’yi ziyaret eden birinci yabancı başkan olmuştu. Bu ülkede Türkiye’nin geniş çaplı altyapı yatırımları da bulunuyor.

Türkiye, Yemen’in çabucak karşısındaki Doğu Afrika ülkesi Somali’de değerli ölçüde siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri tesire sahip. Fotoğrafta, Mogadişu’da bulunan Recep Tayyip Erdoğan Hastanesi’nde, Cumhurbaşkanı Erdoğan Somalili bir çocuk ile görülüyorFotoğraf: Volkan Furuncu/AA/picture alliance

Turhan: Türkiye’nin bölgesel çıkarlarını düşünceye sokabilir

Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Araştırma Merkezi (AKAF) Müdürü Turhan, Türkiye’nin benimsediği tavrın art planında Ankara’nın bölgedeki çıkarlarını müdafaa korkusunun yattığını söyledi. Uzman, Ankara’da, Kızıldeniz’deki gelişmelerin “Türkiye’nin Somali’deki varlığını zahmete sokacağı” tasasının mevcut olduğunu vurguladı.

Türkiye’nin bir yandan Husileri kınadığını lakin başka yandan da “bölgedeki gerginliği artıracağı, teröre alan açacağı ve bölgesel güvensizliği inşa edeceği” nedeniyle koalisyona katılmaktan imtina ettiğini tabir eden Turhan, “Türkiye, İngiltere ve ABD’nin güvenlik merkezli tahliline katılmıyor. Türkiye’de, bölgedeki varlığına tehdit oluşturabilecek, teröre alan açabilecek güvenlik ataklarının yayılabileceği ve başka aktörleri de içine alacak biçimde genişleyeceği korkusu var” değerlendirmesini yaptı.

Türkiye’nin üssü “eğitim emelinden ibaret”

Türkiye’nin Somali’deki askeri tesisinin bir üsten fazla bir eğitim merkezi olduğunun altını çizen Turhan, Ankara’nın kelam konusu üssü muhtemel bir çatışma durumunda kendi çıkarları için direkt kullanmasına ihtimal vermiyor. Türkiye-Afrika bağları uzmanı, “Türkiye’nin Somali’deki bu komuta merkezinden üçüncü ülkelere karşı askeri harekât yapması kelam konusu değil. Türkiye’nin Somali hükümeti ile bu türlü bir mutabakatı yok. Türkiye’nin oradaki varlığı, Somali güçlerini eğitme maksadından ibaret” değerlendirmesini yaptı.

Türkiye’nin Mogadişu’daki üssünün birinci mezunları, Türkiye ve Somali bayrakları önünde, mezuniyet merasimine katılırkenFotoğraf: Sadak Mohamed/AA/picture alliance

Öte yandan Somali açıkları ve Aden Körfezi’nde Türk donanmasına ilişkin savaş gemileri de konuşlu bulunuyor. Kelam konusu askeri faaliyetleriyle bölgedeki korsanlık faaliyetleriyle çaba etmeyi amaçlayan Türk Deniz Kuvvetleri’nin Aden Körfezi, Somali karasuları ve açıkları ve Arap Denizi’ndeki vazife mühletinin 10 Şubat 2024’ten itibaren bir yıl daha uzatılmasına ait Cumhurbaşkanlığı tezkeresi, 17 Ocak’ta TBMM Genel Heyeti’nde kabul edildi. Kelam konusu tezkere, Türkiye kontaklı ticari gemilerin güvenliğinin sağlanmasının yanı sıra deniz haydutluğu ve denizde terörizmle gayret gayelerini taşıyor.

Turhan’a nazaran, Gazze ve Kızıldeniz’deki krizlerin bölgedeki “soğutulmuş yahut rafa kaldırılmış” öteki sıkıntıları su yüzüne çıkaracağı kaygısına sahip olan Türkiye, yakın bölgesindeki krizlerde diplomatik tahlili desteklemeye devam edecek.

Tedarikte kaygılar artıyor

Dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 12’sinin geçtiği Kızıldeniz, milletlerarası nakliyecilik açısından büyük ehemmiyet taşıyor. Türkiye’nin bölgedeki önceliklerinin bir öteki değerli boyutunu ise ekonomik çıkarlar oluşturuyor.

İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri (İMEAK) Deniz Ticaret Odası İdare Heyeti Lideri Tamer Kıran Kızıldeniz’de ticaret gemilerine yönelik taarruzların olumsuz tesirlerinin hâlihazırda hissedilmeye başladığı görüşünde. Kıran, Ocak ayı ortasında yaptığı bir konuşmada Uzakdoğu’nun ihracat yükü bu yolla Avrupa’ya taşındığını belirterek, güvenlik telaşlarıyla rotaların Ümit Burnu’na yönlendirilmesi sonucunda 30 Aralık-3 Ocak periyodunda günde ortalama Süveyş Kanalı geçişlerinin Aralık ayının birinci yarısı geçiş ortalamasına nazaran yüzde 44 düşüş gösterdiğine işaret etti. Kızıldeniz’deki krizin Türkiye’nin “tedarik ve bilhassa ithalat taşımalarında kaygıları büyüttüğünü” söyleyen Kıran, gelişmelerden en çok kimya ve otomotiv tedarik sanayii üzere dalların etkilendiğini gördüklerini aktardı.

Muhalefetten de dün Kızıldeniz krizinin Türkiye’yi hâlihazırda olumsuz etkilediği istikametinde bir açıklama geldi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Erhan Adem, “Kızıldeniz’deki kaos, meyveden zerzevata kadar birçok eserin sevkiyatını aksatmaya başladı. Kızıldeniz’de yaşanan süreç, global tedarik zincirindeki kırılmaların yanı sıra Türkiye’nin dış ticaretini de sekteye uğratıyor” diye konuştu. Adem, kriz sürdüğü takdirde, Türkiye üzere buğday ithalatı yapan ülkelerde ticaretin “yavaşlamasının kaçınılmaz olacağını” savundu.

“Türkiye Kızıldeniz’e daha az bağımlı”

Afrika-Türkiye bağlantıları konusunda uzman Turhan ise Kızıldeniz krizinden Türkiye’nin Avrupa ülkeleri kadar ziyan görmeyeceği görüşünü lisana getirdi. Turhan, Türkiye’nin güç tedariği de dahil olmak üzere milletlerarası ticari ilgilerini “ağırlıklı olarak Süveyş Kanalı dışında, kendi yakın coğrafyasında kurduğuna,” hasebiyle Kızıldeniz’e öbür birtakım ülkelere nazaran daha az bağımlı olduğuna dikkat çekti.

Türkiye’nin bölgedeki mevcudiyetini güvenliği açısından “hassas” olarak nitelendiren Turhan, “Bugün Aden Körfezi’nden, Kızıldeniz üzerinden yıllık ortalama 400 Türk ticari gemisi geçiyor. Bu Türkiye için değerli bir unsur” değerlendirmesini yaptı.

“Türkiye düşünceyi fırsata çevirebilir”

Uluslararası Nakliyeciler Derneği İcra Şurası Lideri Alper Özel, Kızıldeniz’deki krizin Türkiye açısından ekonomik bir fırsat olarak görülebileceği görüşünde.

Krizin Türk ticareti açısından muhtemel tesirlerini DW Türkçe için kıymetlendiren Özel, Kızıldeniz’deki güçlü durumdan mağdur olan Batılı tedarikçilerin, giderek artan biçimde Türk nakliyecilere yönelmeye başladığı müşahedesini aktardı. Özel, “Bu, Türkiye için bir fırsat olabilir. Zati Orta Koridor gündemde. Kuzeydeki demiryolu koridoru, savaş nedeniyle kapandı. Güneyden gitmek için de elle tutulur bir koridor mevcut değil. Bölgeyi en âlâ Türk memleketler arası karayolu nakliyatı filosu bildiği için, biz burada büyük bir fırsat görüyoruz. Sorun fırsata çevrilebilir” diye konuştu.

Çin, tarihi İpek Yolu’nu yine canlandırma projesi olarak da görülen Nesil ve Yol projesi kapsamında dünya çapında büyük yatırımlar yapıyor. Türkiye Dışişleri Bakanlığı’na nazaran, Türkiye’nin Orta Koridor Teşebbüsü, Çin’in “Kuşak ve Yol Teşebbüsü ile doğal bir sinerji yaratıyor”Fotoğraf: CFOTO/picture alliance

Türkiye-Kafkaslar-Hazar Denizi-Türkmenistan-Kazakistan-Çin çizgisi üzerine şurası Orta Koridor teşebbüsünün krizle birlikte “daha da canlanacağını” düşündüklerini aktaran Özel, “Çin’den gelen malların bu koridor üzerinden Türkiye’ye girişinin artacağını ve karayolu nakliyatının sıkıntıya bir tahlil olabileceğini öngörüyoruz” diye konuştu.

Kriz nedeniyle Çin’in tavrının değişeceği öngörüsünü de paylaşan Özel, “Çin’in, konteynerlerini karadan gönderme eğilimi artacaktır. Çin, mallarını Kırgızistan yahut Kazakistan hududundan geçirip, oradan Kuryk Limanı üzerinden Hazar Denizi’ni geçecektir. Yahut bu malların Özbekistan, Kırgızistan üzerinden Türkmenistan’a gelmesi ve Türkmenbaşı Limanı üzerinden Bakü’ye gitmesi kelam konusu olacak. Burada bir yığılma olmasını bekliyoruz” değerlendirmesini yaptı. Türkiye’ye ulaşan malların da karayolu nakliyecileri vasıtasıyla Avrupa’ya taşınacağı bilgisini paylaşan Özel, “Örneğin Çin’den mal tedarik eden bir Alman şirketinin, siparişini 60-70 gün yerine karayolundan süratlice getirmesi lehine olacaktır” değerlendirmesini yaptı.

Hâlihazırda Husilere atakların durdurulması daveti yapan ülkeler ortasında Çin de bulunuyor. Bölgede kıymetli çıkarları olan global ticaret devi Çin, yıllar boyunca Süveyş Kanalı’nın en büyük müşterisi sıfatını taşımıştı. American Enterprise Institute bilgilerine nazaran, Çin devletinin sahip olduğu şirketler, 2007 yılından bu yana Mısır merkezli güç ve lojistik projelerine 4 milyar doları aşkın yatırım yaptı.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?