Yüksek enflasyonla uğraş kapsamında sıkı para siyasetini sürdüren Merkez Bankası (TCMB), faiz artırımlarına es verse de kredi piyasasını düzenlemeye yönelik olarak kredi kartı kullanımına ait sınırlamalar içeren adımlar atmaya devam edecek.

TCMB Lideri Fatih Karahan, son enflasyon raporu toplantısında kredi kartı harcamalarındaki yükselişi takip ettiklerini ve bu hususta yeni bir düzenleme için çalışmalarının olduğunu aktardı.

Türkiye’de vatandaşlar yüksek enflasyon karşısında gelirleri erirken, gereksinimlerini daha çok kredi kartları üzerinden karşılıyor.

Bireysel borçlar 2,7 trilyon lirayı geçti

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) Aralık 2023 bilgilerine nazaran, konut, taşıt, muhtaçlık kredileri ve kredi kartı borçlarından oluşan kişisel borçların toplamı 2,7 trilyonu geçerken bunun 1,2 trilyonu kredi kartı borçlarından oluştu. Evvelki yılın birebir devrine nazaran kişisel borçlardaki toplam artış yüzde 80’i bulurken kredi kartı borçları yaklaşık 2,7 kat artmış durumda.

Fatih KarahanFotoğraf: Emin Sansar/Anadolu/picture alliance

Bireysel kredi kartı harcamalarının 507 milyar lira ile yaklaşık yüzde 43’ünü ise taksitli kart harcamaları oluşturdu. Taksitli ferdi kredi kartı harcamaları 2022 sonunda yaklaşık 220 milyar liraydı. Bu da bir yılda 2,3 kat artışa işaret ederken, vatandaşların da enflasyondaki artış beklentisi nedeniyle taksitli harcamalara yöneldiğini gösteriyor.

TCMB enflasyon iddiaları, yıllık enflasyonun yıl ortasına hakikat yüzde 70-75 bandına çıktıktan sonra 2024 yılını yüzde 36 düzeyinde tamamlayacağı tarafında.

Semt pazarlarında bile kullanılıyor

Peki atılacak bu adım tüketicileri nasıl etkileyecek? Kredi piyasasında sıkılaşma tek başına enflasyonu denetim altına almaya yetecek mi?

DW Türkçe’ye konuşan Tüketici Birliği Federasyonu Lideri Avukat Mehmet Bülent Deniz, Aralık 2023 itibariyle kredi kartı borç stokunun yükseldiğini belirterek “Bunun tek bir manası vardır. Tüketici, cebindeki nakit para yetmediği için mecburen mecburî gereksinimlerini kredi kartıyla karşılamaya başladı. Kredi kartının en ağır kullanıldığı yerler marketler. Hatta bizim geçtiğimiz yıl yaptığımız bir çalışma kredi kartının artık semt pazarlarında bile kullanıldığını ortaya koydu” diyor.

Deniz, bu durum karşısında iktisat idaresinin tüketimi kısmak ve sıkılaştırma siyaseti çerçevesinde kredi kartıyla ilgili yeni kısıtlamalar getirecek olmasının tüketicinin satın alma aksiyonunu direkt etkileyeceğini vurguluyor.

Kullanıcıların yarısı taban fiyatı ödüyor

Deniz, kredi kartı ekstrelerindeki minimum fiyatı ödeyenlerin sayısının da kart kullanıcılarının yarısına ulaştığı bilgisini veriyor. Bu hususta bir kamuoyu araştırması yürüttüklerini söyleyen Deniz, “Hatta beyaz yakalı diye tabir ettiğimiz toplum kısımlarında bile taban meblağla lakin borç ödeniyor” diye konuşuyor.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) 31 Temmuz 2023’te aldığı kararla havayolları, seyahat acenteleri ile yurt dışı konaklama harcamalarında kredi kartı taksitlendirme seçeneğini kaldırmıştı.

Yine daha evvel yapılan sınırlandırmalara nazaran kozmetikte taksitlendirme kaldırılırken, beyaz eşya alışverişlerinde en fazla 9 ay, elektronik eşya alımlarında 4 ay, bilgisayar eserlerinde en fazla 12 ay ve tablet alımlarında 6 ay taksit uygulanabiliyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de eylül ayında yaptığı açıklamada kredi kartları, ferdi kredi, taşıt kredisi ve ikinci konut kredisinde kredi büyümesini kesecek adımların atılacağı sinyalini vermişti.

“Bu adım yapısal meseleleri çözmez”

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Mehmet Şişman, Türkiye’nin içinde bulunduğu enflasyonist ortamda insanların mecburî harcamalarını bile kartlarla yaptıklarına dikkat çekerek, “Şimdi bunu da aşağı çekmek istiyorlar. Fakat talebi baskılayarak enflasyonu önlemek istiyorlarsa bu sağlam bir yol değil. Yapısal olarak sorunu çözecek bir şey değil” diyor.

Enflasyon beklentisi kırılmadığı için tüketicilerin kredi kartı harcamalarına ve taksitli harcamalara yöneldiğini vurgulayan Şişman, zati taksitlere muhakkak sınırlamalar getirildiğine işaret ederek daha fazla sınırlamanın piyasayı olumsuz etkileyeceğini tabir ediyor.

Mehmet ŞişmanFotoğraf: privat

“Vergi gelirlerinin yüzde 60 civarı dolaylı vergilerden karşılanıyor. Yeni kısıtlamalar dolaylı vergileri aşağı çekebilir. Bu da bütçe için tehlike yaratır” diyen Şişman, şöyle devam ediyor: “Enflasyonu düşürmek için toplam talebi düşürmenin dışında yollar var. Bir kez piyasada yapısal problemler var. Maliyetle ilgili meseleler var. Enflasyonun yükseleceğine dair beklentinin kırılması önünde hukuksal ve kurumsal sorunlar var. Anayasa’ya uyulmuyor, Anayasa Mahkemesi kararlarına uyulmuyor. Seçim sonrası bu iktisat idaresi devam edecek mi, bununla ilgili soru işaretleri var. Bunları çözmeden enflasyonu yalnızca kredi kartlarıyla, tüketim harcamalarını kısarak engellemek hakikat bir yol değil.”

Merkez Bankası’nın mevcut siyasetiyle enflasyonu yıl sonunda 36’ya çekmesinin güç göründüğüne dikkat çeken Şişman, aslında fakirleşen kesitlerin tüketimini aşağı çekmenin ‘ekonomide ani duruş riski’ üzere yeni krizlere neden olabileceğini, ayrıyeten kayıt dışı borçlanmayı da artırabileceğini vurguluyor.

“Beklentiyi kırmanın yolu hukuku yerine koymak”

Profesör Şişman, seçim sonrasına ait meçhullüğü tüketicinin de gördüğünü belirterek, “Ne yapıyor o vakit? ‘Her şeyin fiyatı artabilir, enflasyon yükselebilir, o vakit ben zarurî alacağım şeyleri evvelce alayım, mobilyayı alayım, buzdolabını alayım’ diyor. Düzelme bu beklentiyi kırmadan olmaz” diyor. Beklentiyi kırmanın yollarının da aşikâr olduğuna işaret eden Şişman, “Bunlar da hukuku yerine koymak, kurumlara hürmet duymak. Merkez Bankası idaresinin devam edeceğini teminatını vermek ve maliye siyasetini devreye sokmak” diye ekliyor.

Gelir eşitsizliğinin arttığı ortamda enflasyonu düşürmenin de sıkıntı olduğunu belirten Şişman, para siyasetinde sıkılaşmanın yanı sıra gelir dağılımını düzeltici siyasetlerin devreye girmesi, kamu harcamalarının azaltılması, servet vergisi ve yükselen şirket karları karşısında kurumlar vergisi oranının yüzde 30’lar çıkarılması üzere adımların atılması gerektiği görüşünde.

“Takibe düşen sayısını artıracak”

Mehmet Bülent Deniz de getirilecek yeni kısıtlamalar kredi kartında yasal takibe düşen kişi sayısını da artıracağı görüşünde.

BDDK datalarına nazaran 2023 sonu itibariyle takipteki krediler ve kredi kartları, evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yaklaşık yüzde 51 artışla 45 milyar lirayı geçerken takipteki kredi kartları 15,5 milyar lirayı buldu.

Türkiye Bankalar Birliği (TBB) bilgilerine nazaran ise Ocak-Kasım 2023 periyodunda, ferdi kredi yahut ferdi kredi kartı borcundan ötürü yasal takibe intikal etmiş kişi sayısı 1,2 milyon kişiyi buluyor. Bunun yaklaşık 768 bini yalnızca kredi kartı borcunu ödemeyen şahıslardan oluşuyor. Kasım 2023 prestijiyle kişisel kredi yahut kredi borcunu ödememiş ve borcu evvelki devirlerden devam eden kişi sayısı ise 3 milyon 830 bini geçiyor.

“Ücretli bölümün can simidine dönüştü”

Kredi kartı faizlerinin de seçimden sonra artacağını düşünen Mehmet Bülent Deniz, “Bu da tüketiciyi direkt etkileyen bir olumsuz gelişme. Natürel teorik olarak kredi kartı bir ödeme aracıdır, bir kredi vasıtası değildir. Lakin Türkiye iktisadının içinde bulunduğu durum itibariyle kredi kartı, fiyatlı kısmın can simidi haline dönüşmüş, kredi kullanma aracı haline dönüşmüş durumda. Ümit ediyoruz ki elektronik eşya ve gibisi bir grup zarurî olmayan eserler dışında yeni bir taksit hududu, minimum ödeme fiyatının yükseltilmesi yahut limit artırımı ile ilgili yeni yasal zorluklar çıkartılması yoluna gidilmez” diyor.

Bu yıl enflasyonun geçen yıla nazaran yükseleceğini kestirim eden Deniz, “Çünkü Merkez Bankası Lideri’nin son sunumu 2026’ya kadar iktisadın zati düze gelmeyeceğini açıkça işaret etti. Tüketici için güç bir yıl olacağını söylüyorduk. Gelişmeler de bunu gösteriyor” diye ekliyor.