Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin altın üretimi yaptığı Çöpler Altın Madeni alanındaki yığın liç alanının kayarak 9 personelin toprak altında kalması sonrasında gözler, olaya ait soruşturmaya ve sorumluluğu bulunan şüphelilere çevrildi. Erzincan Cumhuriyet Başsavcılığının başlattığı soruşturma kapsamında dört kişi gözaltına alındı. Başsavcılık, olayı araştırması emeliyle yedi kişilik eksper heyeti görevlendirdi. Etraf, maden, jeoloji, iş sıhhati, kimya, inşaat ve ziraat alanında uzman olan heyet, toprak kaymasının nedenlerini ve sorumlularını araştıracak. Uzman heyetinin raporu doğrultusunda savcılık soruşturması karara bağlanacak.

Peki, altın madenindeki toprak kaymasında kimlerin sorumluluğu bulunuyor?

Madende 21 Haziran 2022’deki siyanür sızıntısına karşı hata duyurusunda bulunan Türkiye Personel Partisi (TİP) Parti Meclisi Üyesi, Avukat Özgür Urfa, DW Türkçe’ye konuştu. Dokuz emekçinin kaybolduğu olayda şirket sahipleri, yöneticileri ile madendeki iş güvenliği uzmanlarının sorumluluğunun bulunduğunu belirten Urfa, ikinci olarak kamu vazifelilerinin sorumluluğunun gündeme geleceğini kaydediyor. İki yıl evvelki siyanür sızıntısına yönelik soruşturma yürütüldüğünü anımsatan Urfa, “Madende ÇED raporunun uygunluğuna imza atan Murat Kurum’un da bugün yaşanan faciadan sorumluluğu var. Zira dünkü olay, sırf bir günlük değil geçmişten bugüne silsile halinde yaşanan olayların sonucudur. Şayet kâfi önlemler alınsaydı dünkü facia yaşanmayacaktı. Bu birkaç kişinin kusurundan kaynaklanan bir olay değildir” değerlendirmesini yapıyor.

Avukat Özgür Urfa: Taammüden öldürme hatası var

Peki, gözaltına alınan şüphelilerin hangi kabahatlerden soruşturulması gündeme gelebilir? Avukat Özgür Urfa, bu olayda Türk Ceza Maddesi’nde düzenlenen şuurlu taksirle vefata neden olma hatasının kelam konusu olamayacağını belirtiyor. “Göz nazaran göre yaşanan bir sorumsuzluğun sonucunda vefat meydana geldiği için şüphelilerin taammüden öldürme hareketi ile suçlanması gerektiğini” vurgulayan Urfa, “Çünkü bile isteye oldu bu olay” diyor.

Avukat Urfa, 2022’deki siyanür sızıntısına takipsizlik kararı veren savcı ile itirazı reddeden hâkimin de bu olayda sorumluluğu olduğunu belirterek, şunları söylüyor:

“Siyanür sızıntısı örtbas edildi. Artık büyük bir kütle kayması yaşanıyor. Burada bir taksir ve kaza olması, imkân dahilinde değil. En berbatı, mümkün kastla öldürme kabahati kelam konusu olabilir. Şuurlu taksirden bir soruşturma yürütmek tıpkı sarsıntı belgelerinde olduğu üzere failleri ödüllendirmek olur. Siyanür sızıntısı sırasında soruşturmanın bakanlık yetkililerine uzamaması da bir cezasızlık siyasetidir. O tarihte şirketin faaliyetlerinin durdurulması gerekiyordu. Gerekli tespitler yapılsaydı, usulsüzlüklerin karşılığı ruhsat iptali kelam konusu olsaydı maden faaliyette olmayacaktı.”

Avukat Arif Ali Cangı: Bu bile bile işlenen bir cinayet

2022’deki sızıntıya karşı hata duyurusunda bulunan bir başka isim olan Etraf ve Ekoloji Avukatı Arif Ali Cangı, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, yaşananın sıradan bir toprak kayması olmadığını belirtti. Kayan yerin, şirketin yer altından çıkardığı cevheri kırdığı, serdiği ve üzerine siyanür püskürtülerek altının ayrıştırıldığı alan olduğuna işaret eden Cangı, “O kayan toprak, çamur; siyanür ve ağır metallerle kaplı tehlikeli atık niteliğindeki bir kütle. Hasebiyle bunu heyelan diyerek hafifletmenin manası yok. Bu bile bile işlenen bir cinayettir” değerlendirmesini yapıyor.

Çöpler Altın Madeni’ne ait davalarda uzmanların iki bilimsel ihtar yaptığını anlatan Cangı, bir adedinin bu liç alanının kayma tehlikesi, başkasının ise atık havuzunun patlama riski olduğuna dikkati çekiyor. Altın madenciliğindeki en büyük iki tehlikenin bu olduğuna işaret eden Cangı, “Daha evvel siyanür solüsyonu taşıyan borunun çatlamasıyla üç saat boyunca etrafa siyanür yayıldı. O olaydan sonra pek çok kişi ve kurum hakkında hata duyurusunda bulunuldu. Şayet gerekli inceleme yapılsaydı bugünkü olay yaşanmazdı. Etraf Bakanlığı kamuoyu baskısıyla o madeni iki ay kapattı. Fakat iki ay boyunca hangi tedbirleri aldılar ki bu maden tekrar açıldı” diye soruyor.

“Geliyorum diyen bir felaket yaşandı”

Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanlığının bu yerde Ağustos 2023 tarihinde kontrol yapıldığını açıkladığını anlatan Cangı oluşturulan denetleme kurulun her ay gidip tesiste inceleme yapması gerektiğine dikkat çekiyor. Şirketin verdiği numuneler üzerinden kontrol yapıldığını söz eden Cangı, “Zaten bu cins faaliyetler riskli, tehlikeli faaliyetlerdir. Bir de denetimsizlik olunca bunun yaşanmaması mümkün değildi. Geliyorum diyen bir felaket yaşandı. Orada toprak altında kalan 9 işçinin vefatının yanı sıra, o bölgenin tahminen de bir daha kendine gelemeyecek halde zehirlenmesi ve yıkımına yol açan bir cinayet aslında. Bu tasarlayarak işlenmiş bir cinayettir” diyor.

“Siyasi iktidar da sorumlu”

Bu olayda şirketin tüm istikametiyle sorumlu olduğunu kaydeden avukat Cangı, bunun yanı sıra Erzincan’da bu şirketin sponsorluğunda faaliyet yürüten herkesin de sorumluluğu bulunduğunu savunuyor. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı ve Valiliğin de sorumlu olduğunu vurgulayan Cangı, “Siyasi iktidar da sorumlu değil midir? Siyasi iktidarın yol vermesiyle çalışan bir altın madeninden kelam ediyoruz” diyor.

Tüm sorumluların yakalanıp yargılanması gerektiğini kaydeden Cangı, “Eğer bunu yapmazsak tıpkı biçimde çalışan 20’ye yakın altın madeni işletmesi var. Her birisinde benzeri olaylar yaşarız” ihtarında bulunuyor.

2022’deki sızıntı nasıl oldu, soruşturma nasıl kapatıldı?

Çöpler Altın Madeni’ndeki facia, gözleri bir defa daha 2022’deki siyanür sızıntısı ve buna karşı yürütülen soruşturmaya çevirdi. 2009 yılında inşaatına başlanan ve 2010’da altın üretimine başlanan Çöpler Madeni’nde 21 Haziran 2022 tarihinde siyanür borularının patlamasıyla bir etraf felaketi yaşanmıştı. Etraf örgütleri ile bölge halkı, siyanürün Fırat Irmağı ve Barajına akan Sabırlı Deresi’ne boşaldığını, toprağa ve suya karıştığını belirterek, sorumlular hakkında cürüm duyurusunda bulunmuştu.

2022 yılında da altın madeninde siyanür sızıntısı meydana gelmiştiFotoğraf: Airbus/Google Earth

Erzincan Cumhuriyet Başsavcılığı’nın talimatıyla bölgeye giden İliç İlçe Jandarma Komutanlığı takımlarının tuttuğu tutanakta, 21 Haziran 2022 tarihinde saat 02.45’te 28 No’lu lift kısmında siyanürlü solüsyonun pompalandığı boruda yırtılma tespit edildiği ve yaklaşık 20 metre küp siyanürlü solüsyonun eğime bağlı olarak lift 27, lift 26, lift 25 ve liç alanı doğu erişim yoluna aktığı kaydedildi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına bağlı uzmanlar da 23-24 Haziran 2022 tarihlerinde bölgede kontrol yaptı. Kontrol sonunda hazırlanan raporda, “Yığın liç alanında yaşanan ve işletme yetkilileri tarafından yaklaşık 20 metre küp olduğu beyan edilen siyanür içerikli solüsyonla kirlenen tesis içerisindeki alanlara gerekli kimyasallar ile müdahale edilerek buradaki kontamine olmuş materyalin toprak yüzeyden sıyırılmak sureti ile liç alanına taşındığı” belirtildi. Raporda, kontrol sırasında, siyanür içerikli solüsyonun aktığı güzergâh üzerinden ve kuru dere yatağındaki su birikintisinden gereken tahlillerin yapılması için 26 numune aldığı kaydedildi.

16 milyon TL ceza kesildi

Bakanlık, kontrol sonucunda etraf kirliliği nedeniyle şirkete 16 milyon 441 bin TL para cezası verdi. Bakanlık ayrıyeten gibisi bir olayın bir daha yaşanmaması yahut rastgele bir sızıntı halinde siyanür çözeltisinin tesis dışına çıkmasının engellenmesi emeliyle, tesiste çevresel önlemler tamamlanıncaya kadar faaliyetin durdurulması kararı alındı. Madenin Etraf Müsaade ve Lisans Dokümanı de iptal edilmişti. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı da 33 eksiklik belirlediği madene 594 bin 651 TL para cezası kesti.

Ancak Çöpler Madeni, kısa mühlet sonra 22 Eylül 2022 tarihinde verilen müsaadelerle tekrar açıldı.

Bilirkişiler “liç alanında olumsuzluk yok” dedi

Savcılık soruşturması kapsamında uzman heyetinin 11 Ekim 2022 tarihinde eksper raporunda ise maden mühendisliği açısından “sahada yapılan inceleme doğrultusunda açık işletme maden ocağında ve yığın liç alanında madencilik açısından rastgele bir olumsuzluğun olmadığı” savunuldu. Raporda, etraf mühendisliği açısından “yeraltı ve yerüstü su kaynaklarını, kirletici rastgele bir faaliyet içerisinde bulunulmadığı, hava kirliliğine ve/veya hava kalitesini bozucu faaliyetlerin olmadığı, atıkların bertarafı konusunda heyeti sistemlerinin mevcut olması hasebiyle atıkları sistemli bir biçimde bertaraf edildiği, etraf açısından rastgele bir aksi durum tespit edilmediği” öne sürüldü.

Bilirkişi raporunun ziraat mühendisliği açısından yapılan değerlendirmede ise “meydana gelen kazada etrafa akan kimyasal içerikli sıvının tesis dışına da taştığı” kaydedildi. Bu taşma sonucunda kimyasal içerikli suyun kazanının meydana geldiği alanın çabucak alt kotunda bulunan Sabırlı Deresi’ne gerçek aktığı belirtilen raporda lakin derenin kuru dere olması ve olayın meydana geldiği tarihlerde yağışın olmaması sebebiyle yüzey akışının devam etmediği ve tesis çalışanları tarafından öbür bir kimyasal uygulanarak nötralize çalışması yapıldığı kaydedildi. Raporda, tesisin Fırat Irmağı’nın üst kotunda ve ırmağa yakın olması sebebi ile ileride öngörülemeyen kazaların olması nedeniyle canlılar açısından risk barındırdığı lakin zirai açıdan mevcut durumda rastgele bir olumsuzluğun olmadığı tespit edildi. Kimya mühendisliği açısından ise rastgele bir olumsuz durum olmadığı savunuldu.

Şüpheliler hakkında “kasıt yok” denilerek takipsizlik verildi

Soruşturma sonucunda Anagold şirketi ile 11 kuşkulu hakkında 31 Ekim 2022’de takipsizlik kararı verildi. Kararda, maden alanında meydana gelen siyanürlü solüsyonu pompalayan borunun basınç nedeni ile patladığı ve sonucunda siyanürlü solüsyonun maden alanı içine ve dışına, toprağa karışması olayında şüphelilerin taammüden hareket ederek etrafın kirletilmesine neden olduklarına dair haklarında “Çevrenin taammüden kirletilmesi” cürmünden iddianame tanzimine kâfi kanıtlar bulunmadığı savunuldu. Savcılık, cürmün taksirle etrafın kirletilmesi olduğunu savunarak şüphelilere para cezası kesti. Şüpheliler de para cezasını ödeyerek davadan kurtuldu.