Ekonomistler mutabık: Rusya iktisadı çökmedi. Meğer Avrupa Birliği (AB), ABD ve öteki kimi ülkeler, 24 Şubat 2022’de Ukrayna’ya saldıran Rusya’ya karşı eşi gibisi görülmemiş yaptırımlar ilan etmeye başlamıştı.

Ancak ortadan iki yıl geçti ve Rusya iktisadı hâlâ ayakta. Ve Batılı başkentlerde yürütülen tartışmalarda bundan duyulan hayal kırıklığı da gizlenmiyor. Bununla birlikte, Rus iktisadına ait sayı ve bilgilerin ne kadar sağlam olduğu konusunda uyuşmazlık var.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Rusya’nın gayri safi yurtiçi hasılasının (GSYH) bu yıl yüzde 2,6 oranında artmasını bekliyor. Bu, IMF’nin sonbahardaki son varsayımından daha yüksek. Bu ortada Rusya’nın petrol gelirleri de tekrar yükselişe geçti. 2023 yılında Rusya iktisadı yüzde 3 oranında büyüdü.

Ancak ekonomistler yeniden de ihtiyatlı. Kremlin savunma harcamalarını öylesine arttırdı ki bu yıl tüm bütçenin yüzde 40’ı savunma ve güvenlik için harcanacak. Uzmanlar bunun bir savaş iktisadı olduğunu ve Rus iktisadının çok seviyede ısındığını söylüyor.

İş gücü açığı büyüyor, enflasyon yüksek seyretmeye devam ediyor. Yaptırımlar da Rus iktisadına baskı uygulamayı sürdürüyor. Batılı devlet ve hükümet liderleri da, Moskova’nın satın alma gücünü zayıflatmak için yeni yollar aramaya devam ediyor.

Yaptırımlar sonuç vermedi mi?

DW’nin sorularını yanıtlayan Washington merkezli Peterson Memleketler arası İktisat Enstitüsü uzmanı Elina Ribakova, Rus iktisadının neden hâlâ ayakta kalabildiğini üç nedenle açıklıyor.

Ribakova, Rusya’nın 2014 yılındaki Kırım işgali sonrasında Rus finans sisteminin krizlere süratli reaksiyon vermeye alıştığına, Rusya’nın Batı’nın yaptırımlarına hazırlıklı olduğuna dikkat çekiyor. Ekonomist ayrıyeten Batılı ülkelerin Rusya’nın petrol ve doğal gaz ihracatını zorlaştırmakta çok yavaş hareket ettiğine, bu nedenle de Rusya’nın 2022’de petrol ve doğalgaz ihracatından yüksek gelir elde edebildiğine işaret ediyor. Elina Ribakova, son olarak da Batı’nın ihracat denetimlerinde gerekli kararlılığı sergileyemediğini ve bu sayede Rusya’nın askeri sanayisi için gereksinim duyduğu eserleri üçüncü ülkelerden temin edebildiğini kaydediyor.

Ukrayna’nın başşehri Kiev’deki İktisat Yüksek Okulu öğretim üyesi Benjamin Hilgenstock ise yaptırımların sonuç verdiği görüşünde.

Rusya’nın 2023 yılındaki petrol ve doğalgaz gelirlerinin bir yıl öncesine kıyasla düştüğüne dikkat çeken Hilgenstock, Rusya Merkez Bankasının da yüksek enflasyon nedeniyle faiz oranını yüzde 16’ya yükseltmek zorunda kaldığını hatırlatıyor.

Heiligenstock DW’ye, “Rusya için makroekonomik ortam önemli boyutta berbatlaştı ve bu büyük ölçüde yaptırımlardan kaynaklanıyor” değerlendirmesini yapıyor.

Çöküşü yaptırımların baypas edilmesi mi engelledi?

Benjamin Hilgenstock’a nazaran Rusya iktisadının ayakta kalabilmesinde yaptırımların baypas edilmesi tesirli oluyor. Hilgenstock, Kremlin’in Batı’nın ihracat denetimlerini delmeyi başarmasını, Batı ittifakının Aralık 2022’de petrol fiyatına tavan belirlemesine karşın dünya çapında petrol satışına devam etmesini örnek olarak gösteriyor.

Oysa Batı, Rus petrolüne varil başına 60 dolar tavan fiyatı belirlemiş, daha yüksek fiyata satış halinde bu petrolün nakliyesi üzere birtakım hizmetleri kısıtlamayı amaçlamıştı. Lakin Rusya neredeyse bir yıldır petrolünü piyasaya yakın fiyatlardan satmayı başardı.

Bunu, fiyat sonunu aşmak için Rus petrolünü Çin, Hindistan ve Pakistan üzere ülkelere taşıyan gölge gemi filoları yapıyor. ABD bunu önlemek için artan sayıda gemi ve şirketleri yaptırımlarla gaye alıyor.

Kremlin Sarayı ve Moskva NehriFotoğraf: Alexander Nemenov/AFP

Benjamin Hilgenstock, bunun tesirli bir yol olduğuna, bu sayede Rusya’nın petrol gelirlerinin sonlandırılabileceğine inanıyor. Uzman ayrıyeten Rusya’nın üçüncü ülkeler üzerinden yaptırımları delmesinin de önlenmesi gerektiği ve bunda bankaların değerli bir rol oynayacağı görüşünde.

ABD Lideri Joe Biden tarafından Aralık ayında yayınlanan kararnameye dikkat çeken Hilgenstock, bu kararnamenin Rusya’nın askeri ya da endüstriyel yarar sağladığı alımların ödemelerine müsaade veren bankalara yaptırım uygulanmasına imkan sağladığını hatırlatarak, “Finans kuruluşları ihracat denetimlerinin uygulanmasında kıymetli bir rol oynuyor. Fizikî olarak izlenmesi çok sıkıntı olan bu süreçlerin finansal izleri görülebiliyor” diyor.

Savaş iktisadının riskleri

Rusya’nın askeri harcamaları 2021 yılından bu yana üç kat arttı. Zira Kremlin’in roketlere, mühimmatlara ve silahlı insansız hava araçlarına (SİHA) gereksinimi var.

Peterson Memleketler arası İktisat Enstitüsü uzmanı Elina Ribakova, “Ekonomiye katkısı yok. Temelde israf” kelamlarıyla bu büyük çaplı askeri harcamaların Rusya iktisadına uzun vadede rastgele bir yarar sağlamadığını söylüyor.

25 yılı aşkın bir müddettir Rusya’da çalışan yatırım danışmanı Chris Weafer de birebir görüşte. Weafer, DW’ye bu sürecin doğuracağı olumsuz sonuçlara ait olarak şu değerlendirmeyi aktarıyor:

“Rusya rezervlerini tüketiyor. Savaş bittiğinde Rus iktisadı de önemli boyutta ziyan görmüş olacak. Ve işte o vakit da oturup yola nasıl devam edileceğine baş yormak zorunda kalacaklar.”

Weafer savaşın Rusya iş gücü piyasasını da olumsuz etkilediğine dikkat çekiyor. 2022 yılından bu yana yaklaşık 1 milyon yüksek nitelikli iş gücünün Rusya’dan ayrıldığına işaret eden Weafer, ayrıyeten mecburî askerlik nedeniyle de pek çok dalda iş gücü açığı olduğunu kaydediyor.

“Neredeyse hiç işsizlik yok, fiyatlar de 2023 yılı boyunca kıymetli ölçüde arttı” müşahedesini aktaran Weafer, “Yüksek gelirler enflasyonu da körükledi” diyor.

Rus iktisadı daha ne kadar dayanır?

Rusya ekonomisindeki nispeten düzgün gidişatın ne kadar sürdürülebilir olduğu konusunda soru işaretleri var.

Chris Weafer ise Rusya’nın muazzam ham husus rezervlerinin her vakit hafife alındığını söylüyor. Petrol ve doğal gazın global piyasalar için hala büyük değer taşıdığına işaret eden Weafer, ABD’nin de hâlâ büyük ölçülerde satın aldığı uranyum üzere ham hususların de kıymetini koruduğuna işaret ediyor.

Weafer, bilhassa AB’de Rus iktisadının çökeceğine dair temenni olduğunu belirtirken bunun çok da gerçekçi bir beklenti olmadığını aktarıyor.

Elina Ribakova ise Ukrayna’nın mukadderatının Rusya’nın ekonomisindeki gidişata bağlı olduğunu söylüyor. Tek başına yaptırımların sonuç vermeyeceğini tabir eden Ribakova, Batı’nın Rusya’nın savaşma yetkinliğini sonlandırmak için daha büyük kararlılık sergilemesi gerektiği görüşünde.

Ribakova, “Bir elle Ukrayna’yı destekliyoruz, öteki elimizle Rusya’yı. Hâlâ Rusya’dan güç satın alıyoruz. Petrol fiyat tavanı ve ambargoları, ihracat kısıtlamalarını gerektiği üzere uygulamıyoruz. Bunlar önemli sorun” diyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?