31 Mart yerel seçimleri sonrası Ankara’da siyaset gündeminin başlıklarından biri Anayasa değişikliği. Bu süreçte AKP için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tekrar aday olabilmesi ile partiyi iktidarda tutmaya yönelik formül arayışının öncelikli olması beklenirken muhalefet partilerinin hali da kritik değer taşıyor.

TBMM’nin açılması sonrası partisinin birinci küme toplantısında mahallî seçim sonuçlarını kıymetlendiren Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Erdoğan, AKP’nin yaşadığı oy kaybına karşılık MHP ile birlikte Cumhur İttifakı olarak 31 Mart’ın galibi olduklarını savundu.

Erdoğan, küme toplantısında Anayasa için öngörülen çalışmalarla ilgili yeni bir kıymetlendirme yapmadı, fakat önümüzdeki periyotta AKP’nin Anayasa çalışmalarına sürat vermesi bekleniyor.

Anayasa için yeniden yeniden

AKP, 14 Mayıs genel seçimi öncesinden bu yana Anayasa çalışmalarını sık sık gündeme getiriyor. Mahallî seçim için verilen ortanın akabinde bu istikamette somut adımlar da atılması gündemde.

Bu kapsamda TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş’un inisiyatif alarak Meclis’teki siyasi partileri Anayasa’da uzlaşı arayışı için iyaret etmesi planlanıyor lakin bu mevzuda şu ana kadar bir takvim resmen açıklanmadı.

TBMM’nin yaz tatili için kapanmasına kadar kestirimi yaklaşık 2-3 aylık bir vakit aralığı bulunuyor.

2 Nisan’da yaptığı açıklamada dört yıllık seçimsiz bir periyoda girildiğini söyleyen Kurtulmuş, bu periyotta “çağdaş, demokratik, kapsayıcı, kuşatıcı” bir Anayasa hazırlanacağı işaretini vermişti. Kurtulmuş’un 1921 Anayasasına “Şimdi tekrar, motamot 1921 Anayasası’nda olduğu üzere Türkiye’nin iştirakçi, güçlü bir anayasa yapma imkânı bu Meclis’te vardır. Kâfi ki düzgün niyetle, samimi olarak bu sorunun takipçisi olalım” kelamlarıyla yaptığı atıf ise çok tartışılmıştı. Kurtuluş Savaşı sırasında geçiş süreci için hazırlanan ve sonradan 1924 anayasası ile değiştirilen 1921 anayasasında laiklik, üniter bütünlük, bayan erkek eşitliği üzere kimi prensipler bulunmuyor.

TBMM Başkanı Numan KurtulmuşFotoğraf: picture-alliance/AA/A. Bolat

Siyasette 1982 Anayasasının yerine “sivil bir anayasanın” hazırlanması için istek ve gayretler aslında yeni değil.

12 Eylül askeri darbesinin akabinde hazırlanan ve halk oylamasında yaklaşık yüzde 92’yle kabul edilen 1982 Anayasası geçen vakit içinde farklı bölümlerce “darbe devri anayasası” olarak görülmüştü. 42 yılda değişiklikler yapılmasına karşılık yerine yeni bir Anayasa için uzlaşı farklı iktidarlar devrinde hiç sağlanamadı.

Bu ortada Anayasa’nın farklı karar ve kısımlarında şimdiye kadar 20’den fazla değişiklik yapıldı. Son kıymetli değişiklik ise 2017 referandumunda parlamenter sistemin yerine Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi getirilmesi ile oldu.

Cumhur İttifakı ne istiyor?

Cumhur İttifakı’nın yeni Anayasa ile ilgili çalışmalarda önceliği Erdoğan’ın seçimlere tekrar katılabilmesi ile partinin iktidarda kalması olacak.

Erdoğan ve ittifak ortağı MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli gerek 2023’teki genel seçim gerekse mahallî seçim öncesinde yaptıkları konuşmalarda yeni Anayasa’nın gerekliliğine vurgular yapmıştı. Fakat iki partinin “yeni Anayasa” telaffuzlarının yüzde yüz örtüşüp örtüşmediği şu an için bilinmiyor.

MHP Mayıs 2021’de 100 unsurluk bir Anayasa değişikliği teklifi hazırlayarak başta AKP olma üzere tüm partilere iletmişti. Bu teklif içinde Bahçeli’nin verdiği kararlar nedeniyle “Kapatılmalıdır” dediği Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) “yüksek mahkeme” statüsünden çıkarılıp özel bir statüde düzenlenmesi de yer almıştı.

Bahçeli, 16 Nisan’daki küme konuşmasında “Kasten uzatılan HDP’nin kapatma davası sonuçlanmalı, gerisinden sıra DEM’e gelmeli, gerçekten bölücü partilerin kapısı kilitlenmeli, diğer isimlerle açılması Anayasa çerçevesinde engellenmelidir. Siyasi ve demokratik istikrarı zaafa uğratan ve uygulamada şahit olunan kimi çarpıklıklar ilerleyen süreçte giderilmelidir. Önümüzdeki sıcak gündemlerin birisi de sivil, demokratik ve kapsayıcı yeni anayasa hazırlığı olmalıdır” demişti.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve MHP Genel Başkanı Devlet BahçeliFotoğraf: DHA

Hükümete yakın birtakım medya organlarında AKP’nin cumhurbaşkanı seçimi için gerekli olan yüzde 50 artı 1 kuralını değiştirme tarafında isteklerin olduğu belirtiliyor. Lakin iktidarın kamuoyuna açıkladığı resmi bir taslak şimdi bulunmuyor.

MHP ise yüzde 50 artı 1 kuralının kaldırılmasına muhakkak karşı ve bu kuralı 2017’de getirilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin sigortası olarak görüyor ve Erdoğan’ın üçüncü defa aday olabilmesinin TBMM’nin seçimleri yenileme kararı ile mümkün olacağını ya da bunun için anayasa değişikliği yapılabileceğini belirtiyor.

Kasım 2023’te 50 +1 kuralının değişmesinin güzel olacağını düşündüğünü söyleyen Erdoğan, “Çoğunluğu alanın seçilmesi halinde Cumhurbaşkanlığı seçimi de seri olur, uğraştırmaz, yanlış yollara sevk etmez. Mevcutta 50+1 mecburiyeti partileri yanlış yollara sevk ediyor. Kimin eli, kimin cebinde belirli değil. Yok altılı, yok on altılı masa…” demişti.

Erdoğan’ın bu sözleri üzerine o periyotta Bahçeli, “Cumhurbaşkanı’nın yüzde 50+1 bir oyla seçilmesi sistemin temelidir, bu mevzuda fikrimiz değişmedi” karşılığını vermişti.

CHP’nin tavrı ne olacak?

Yerel seçimlerden 2023 mağlubiyetini geride bırakıp 2028’e dönük beklentilerini artırarak çıkan CHP ise Anayasa tartışmalarında bir yandan keskin bir itiraz hali geliştirmezken öteki yandan uygulamadaki yanlışlara dikkat çekiyor.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, seçimden çabucak sonra 4 Nisan’daki açıklamasında iktidarın mevcut anayasayı bile uygulamadığını belirterek “Can Atalay, Seyahat tutukluları içerde yatıyor, bizimle Anayasa değişikliği konuşan birisinin evvel Anayasa’ya uyuyor olması lazım. Bizi mahpustan çıkarmayan biriyle müzakere edemeyiz” demişti.

Önümüzdeki günlerde Özel ile Erdoğan’ın yapması beklenen yüz yüze görüşmenin de bahsin gündeme gelmesi durumunda Anayasa değişikliği için değerli olabileceği belirtiliyor.

Diğer partilerin tavırları kritik

AKP ve MHP parlamentoda anayasa değişikliği için gerekli olan 360 çoğunluğu bulamadığı için muhalefet partilerinin tavrı kritik önemde.

DEM Parti Anayasa değişikliği konusunda Kürt sorunu ve anadilde konuşma hakkı üzere MHP için hassas hususları ön plana çıkartırken İYİ Parti ise şu anda genel lider seçiminin yapılacağı 27 Nisan kongresine hazırlanıyor. YETERLİ Parti’de kimin seçileceği bundan sonra anayasa değişikliği için izlenecek siyaset için belirleyici olacak.

14 Mayıs seçimlerinde parlamentoya CHP çatısı altında girerek eski Genel Lider Kemal Kılıçdaroğlu’na karşı tartışmaların fitilini ateşleyen DEVA, Gelecek, Saadet ve Demokrat Partili vekillerin izleyeceği tavır da ilgiyle gözleniyor.

Meclis aritmetiği nasıl?

14 Mayıs parlamento seçimleri ile büyük çoğunluğu sağ eğilimli milletvekillerinden oluşan TBMM’de şu anda sandalye sayısı yeniden misal oranlarda olsa da 31 Mart’tan zaferle dönen CHP’nin daha etkin bir siyaset takip edeceği beklentisi var.

Anayasa değişikliklerinin referanduma gidilmeden Meclis’te kabul edilmesi için 400, referanduma gitme çoğunluğu için ise 360 sandalye gerekiyor. AKP’nin ortakları MHP ve Hüda Par ile birlikte sandalye sayısı 360’e ulaşmıyor.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel Fotoğraf: Evrim Aydin/Anadolu/picture alliance

TBMM’deki en son sandalye dağılımına nazaran AKP’nin 265, Cumhur İttifakı ortağı MHP’nin 50, Hüda Par’ın ise 4 milletvekili bulunuyor. CHP’nin sandalye sayısı kimi vekillerinin son yerel seçimde belediye başkanı seçilmesiyle 125 oldu.

Geçmiş devirde Millet İttifakı’nda yer alan lakin 28 Mayıs’taki ikinci çeşit sonrası kopan GÜZEL Parti’nin son kayıplarının akabinde 38 milletvekili var. 14 Mayıs seçimlerinde Millet İttifakı ile bir ortada olan DEVA’nın 15, Gelecek Partisi ve Saadet Partisinin ortak kümesinin 20 sandalyesi var. DEM Parti ise 57 milletvekiline sahip.

Geçmişte Cumhur İttifakı içinde yer alan lakin son mahallî seçimde bağımsız ve güçlü adaylar çıkartarak oylarını artıran Yine Refah Partisi’nin 4 milletvekili var. Şu anda 5 milletvekili bağımsız durumda iken Demokrat Parti’nin 3, Türkiye Emekçi Partisi’nin (TİP) 3, Demokratik Bölgeler Partisi’nin (DBP) 2, Emek Partisi’nin 2, Demokratik Sol Parti’nin ise 1 milletvekili bulunuyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl ulaşabilirim?