İstikrarsızlığın tırmandığı Ortadoğu’da daha etkin bir rol üstlenmeye çalışan Türkiye, tıpkı vakitte bölgede nüfuzunu artırma arayışında.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bölge ülkeleriyle ağır diplomasi trafiği bu arayışı yansıtıyor. Pazartesi günü neredeyse tüm bakanlarıyla birlikte Irak’a resmi ziyaret gerçekleştiren Erdoğan yakın bir gelecekte de Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi’yi Türkiye’de ağırlamak istiyor.

Ankara’nın ağır diplomasi trafiğinin odağında ise Gazze’de ateşkesin sağlanması için yürütülen müzakereler yer alıyor. Lakin Türkiye bugüne kadar bu sürece müdahil olma eforlarından somut bir sonuç elde edebilmiş değil.

Erdoğan, 20 Nisan’da İstanbul’da Hamas başkanlarını ağırladıFotoğraf: Mustafa Kamaci/Anadolu/picture alliance

Erdoğan’ın, 7 Ekim’de İsrail’i terör akınlarıyla gaye alan Hamas’ı telaffuzlarıyla sahiplenirken, İsrail’le köprüleri atmış olması, Gazze konusunda milletlerarası müzakerelerde Katar ve Mısır üzere ülkelerin merkezi rol üstlenmesine, Türkiye’nin geri planda kalmasına yol açtı.

Fishman: Türkiye oyun dışı kaldı

Brooklyn College öğretim üyesi tarihçi Louis Fishman’a nazaran Türkiye “oyun dışı kaldı”, yakın gelecekte Gazze ihtilafında kıymetli bir arabulucu rolü üstlenme fırsatını da kaybetti.

Erdoğan’ın hafta sonunda Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye’yi bir sefer daha İstanbul’da ağırladığını, öncesinde de “Kuvayi Ulusala neyse Hamas da motamot odur” dediğini anımsatan Fishman, “Erdoğan aslında bu telaffuzlarıyla birebir vakitte Hamas’a Türk halkı nezdinde meşruiyet kazandırmaya çalıştı. Lakin bu da külliyen geri tepti” dedi.

Erdoğan’ın son haftalarda ABD ve AB’nin terör örgütü olarak tanıdığı Hamas’a takviye telaffuzlarını yine artırdığına dikkat çeken Fishman, bunu stratejik ve taktiksel yanılgı olarak nitelendiriyor.

Brooklyn College öğretim üyesi tarihçi Louis Fishman, Türkiye’nin Gazze müzakerelerinde “oyun dışı kaldığı” görüşündeFotoğraf: privat

Aslında Türkiye’nin Hamas’ın İsrail’i gaye aldığı 7 Ekim’den sonra çabucak devreye girerek çok kıymetli bir rol üstlenme fırsatına sahip olduğuna vurgu yapan Fishman, “Bir yandan Filistin halkından yana olan birebir vakitte İsrail ile de âlâ bağları bulunan Türkiye en tesirli aktör, arabulucu olabilirdi. Fakat Erdoğan bunun yerine Hamas’a çok güçlü dayanak açıklayarak Türkiye’nin bu kıymetli fırsatı kaçırmasına yol açtı. Meğer Türkiye, Mavi Marmara krizinden sonra İsrail ile lakin güzel bağları olduğu surece ister Hamas ister Fetih olsun, genel olarak Filistinliler üzerinde nüfuzunu kullanabileceğini görmüştü, son yıllarda İsrail ile bağlantılarını onarmak için de çok ağır gayret göstermişti. Ne yazık ki onca emeğini, yatırımını Hamas için heba etti ve artık sahne ardında kalan bir oyuncu pozisyonuna düştü” diye konuştu.

Ankara artık ne hedefliyor?

Türkiye aslında yıllardır Hamas ile Fetih’in uyuşmazlıklarını gidermesi için temaslar yürütüyor. Haniye ile İstanbul’da yapılan görüşme sonrasında Bağlantı Başkanlığı tarafından yapılan açıklamada da Erdoğan’ın görüşmede “Filistinlilerin birlik içinde hareket etmesinin hayati kıymete sahip olduğunu söylediği” vurgulandı.

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da geçen hafta Katar’a yaptığı ziyaret sırasında Haniye ile bir ortaya gelmiş, tıpkı günü Katar Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed bin Abdurrahman Al Sani ile ortak basın toplantısında da dikkat cazip açıklamalarda bulunmuştu. Hamas’ı “bir ulusal hareketi olarak göstermekten çok, IŞİD üzere bir terörist örgüt olarak nitelendirme eforu olduğunu” savunan Fidan, Haniye ile “bu cinsten algıların giderilmesine dönük görüş alışverişinde” bulunduklarını kaydetmişti.

Hakan FidanFotoğraf: DHA

Fidan ayrıyeten, “Yıllardır Hamas’la yaptığımız siyasi görüşmelerde, kendilerinin 1967 hudutları içerisinde kurulacak olan bir Filistin Devleti’ni kabul ettiklerini ve Filistin Devleti’nin kurulmasını müteakip Hamas’ın ayrıyeten silahlı kanadının olmasına gerek kalmayacağını, kendilerinin bir siyasi parti olarak hayatlarına devam edeceklerini bana ilettiler. Bu da aslında bence dünya kamuoyunun Filistin Devleti’ne giden yolda atacağı adım için olağanüstü kıymetli bir ileti diye düşünüyorum” açıklamasını yapmıştı.

Ankara’nın bu atılımlarının gerisinde Hamas’ı memleketler arası toplum tarafından daha kabul edilebilir, daha ölçülü bir yapıya dönüştürme, Filistin sıkıntısına tahlil gayretlerinde Hamas’ın denklem dışında bırakılmasını tedbire gayretlerinin yattığı belirtiliyor. Türk uzmanlar, bunun tıpkı vakitte bölgede tansiyonu tırmandıran İran’ın nüfuzunu da sınırlandırabileceği öne sürüyor.

Schindler: Hamas değişmez

Alman terörle gayret uzmanı Dr. Hans-Jakob Schindler ise Türkiye’nin son ataklarının çok da sonuç vermeyeceği, Hamas’ın daha ölçülü bir yapıya dönüştürme maksadının ise hiç inandırıcı olmadığı görüşünde.

Schindler, kâr hedefi gütmeyen Aşırıcılıkla Gayret Projesi (CEP) isimli memleketler arası kuruluşun kıdemli yöneticisi. Geçmişte Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun IŞİD, El Düstur ve Taliban yaptırımlarını izleme grubunun koordinatörlüğünü yürüten Schindler, Hamas’ı ve Türkiye’deki faaliyetlerini de yakından takip eden bir isim.

Dr. Hans-Jakob SchindlerFotoğraf: Dr. Hans-Jakob Schindler

“Hamas, Filistin toplumunda farklı görüşleri asla tolere etmeyen İslamcı aşırılıkçı bir terör örgütü” diyen Schindler, Hamas’ın Taliban, El Düstur üzere son derece şiddet eğilimli ve acımasız bir yapı olduğuna dikkat çekiyor. Terör uzmanı, bu tıp örgütlerin çıkarları gerektiğinde taktiksel olarak bir müddetliğine ölçülü bir hal takınabileceklerini lakin dini bir ideoloji kelam konusu olduğu için özünde değişim olmayacağını belirtti, “Çünkü ya ‘Ben yanılmışım’ diyecekler ya da ‘Allah yanılmış’ diyecekler bu da mümkün olmadığı için özünde bir değişim mümkün görünmüyor” diye konuştu.

“Erdoğan dış siyasette oportünist”

Erdoğan’ın son günlerdeki Hamas çıkışlarını da DW Türkçe’ye kıymetlendiren Schindler, şu değerlendirmeyi aktardı:

“Dış siyaset kelam konusu olduğunda Erdoğan yüzde yüz oportünist. Türkiye’yi bölgede başkan güç olarak pozisyonlandırma kanısı dışında bunu hayata geçirecek somut bir strateji geliştirmiş değil. Somut ittifaklar inşa edemiyor, daima bir yerden bir yere savruluyor. Gazze’deki ateşkes görüşmelerinde hiçbir rolü yok. Ve Erdoğan artık İsrail ile Hamas ortasında Katar, Mısır ve ABD dayanaklı müzakerelerinden beklenen sonucun alınamadığını, zora girdiğini gördüğü için, bunu sürece müdahil olmak için araçsallaştırmaya çalışıyor. Lakin bu da telaffuzdan ibaret zira Hamas’ı ikna edebilecek durumda da değil, süreçte rol oynayan bir aktör de değil, bu sürece müdahil olduğu takdirde somut fark yaratabileceği konusunda da ikna edici değil.”

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın posterlerini taşıyan Hamas destekçileriFotoğraf: Nabil Mounzer/EPA/dpa/picture-alliance

Türkiye’nin istediği takdirde Hamas’a baskı uygulayabileceğini lakin bunu bugüne kadar yapmadığına işaret eden Schindler, “Hamas’ın şirket yapılanmalarının, şirketler ağının kıymetli ögeleri ve üst seviye yöneticileri Türkiye’de. Bunların bir kısmı son periyotta birkaç kere ABD tarafından yaptırımlar kapsamına alındı. En tanınmışlarından biri Trend GYO… Hatta Türk bankaları da bu nedenle yaptırım kapmasına alınma riskiyle karşı karşıya. Fakat Türk hükümeti, devleti bir müddet boyunca Hamas’a dayanak söylemlerinde değişikliğe gitmiş olsa da Hamas’ın mali kaynaklarını kesme konusunda somut hiç bir adım atmadı” dedi.

“Türk kamuoyu Hamas’ı ağırlamayı o denli basitçe kabullenmez”

Kimi uzmanlar, artık Hamas’ın bölgede savaş sonrası inşa edilmesi mümkün nizamda yer alamayacağını savunuyor. Tarihçi Louis Fishman ise İsrail’in diplomatik tahlil bulmada uzun vakittir ayak diremesi nedeniyle Hamas’ın hala “fiilen ana aktör konumunda” olduğuna dikkat çekiyor.

Fishman, “Erdoğan da bunun farkında. Zati Hamas büsbütün oyun dışı kalmış olsa, Erdoğan onlarla görüşecek son kişi olurdu değil mi? Lakin işte Erdoğan’ın onlarla tekrar buluşmuş olması Türkiye’ye uzun vadede bir yarar sağlamayacak. Ne ABD ne AB ile ilgilerinde, hatta bölgede ABD ile kısmi koalisyonda olan ölçülü aktörlerle münasebetlerine de bu Türkiye’ye olumlu katkı sağlamayacak. Hatta Hamas’a bile bunun bir getirisi yok ki. Evet Erdoğan tarafından ağırlanmaları tahminen onları o an ilgi odağı haline getirip, spotların onlara çevrilmesini sağlıyor olabilir fakat işte o kadar, zira Türkiye bu sıkıntıda ana aktörlerden değil” görüşünü aktardı.

Hamas’ın askeri kanadı İzzeddin El Kassam Tugayları, Salı günü “tüm cephelerde İsrail’e karşı tansiyonun tırmandırılması” daveti yaptıFotoğraf: AFP/Getty Images/S. Khatib

Üstelik Erdoğan’ın Haniye ile Cumartesi günü gerçekleştirdiği görüşmeden yalnızca üç gün sonra Hamas’ın askeri kanadı İzzeddin El Kassam Tugayları tarafından “tüm cephelerde İsrail’e karşı tansiyonun tırmandırılması” daveti yapması, Ankara’nın teşebbüslerinin çok da sonuç vermediğini gösteriyor.

Bu ortada milletlerarası basında, Katar’ın Hamas’ın ülkeyi terk etmesini istediği, terör örgütünün karargahını Türkiye’ye taşıyabileceği argümanları yer almıştı. Hamas bu türlü bir bahsin gündemde olmadığını açıklarken, Erdoğan da kendisine bu türlü bir bilgi gelmediğini, Katar’ın bu türlü bir adım atacağını düşünmediğini söyledi.

Tarihçi Fishman da buna ihtimal vermediğini anlatırken, “Hamas’ın karargahını Türkiye’ye taşıması ihtimali Türk kamuoyunun o denli kolayla sindirebileceği kabul edebileceği bir şey olmaz zati. Basında bu hususta yer alan savlara yönelik reaksiyonlar bile çok ağırdı. Ayrıyeten bu Erdoğan’a, her şeyden daha büyük bir ziyan verir. Kendisi de bunun farkındadır” dedi.

“Olabilecek en berbat senaryo yaşanıyor”

Bu ortada Hamas’ın İsrail’de 1200 kişinin vefatına yol açtığı ve 250 kişiyi rehin aldığı 7 Ekim’deki terör taarruzları sonrasında İsrail’in Gazze Şeridi’ne yönelik başlattığı askeri operasyonlarda hayatını kaybeden Filistinlilerin sayısı 34 bini aştı, bölge halkının yüzde 90’ı yerinden edildi.

İsrail’in Gazze Şeridi’ne yönelik başlattığı askeri operasyonlarda hayatını kaybeten Filistinlilerin sayısı 34 bini aştıFotoğraf: Sais Khatib/AFP

İsrail ordusunun gaye aldığı Nasser ve El Şifa hastanelerinde toplu mezarlar bulunduğu tarafındaki haberler memleketler arası toplumda Netanyahu hükümeti ve İsrail ordusuna yönelik reaksiyonları daha da arttırdı.

Birleşmiş Milletler (BM) ve milletlerarası toplumdan toplu mezarlarla ilgili bağımsız soruşturma yürütülmesi tarafında arka arda davetler yapılıyor. BM, çıplak, elleri bağlanmış cesetler bulunduğu tezlerinin savaş hataları telaşını yine gündeme taşıdığına dikkat çekiyor. İsrail’in ağır itirazlara karşın Refah’a yönelik askeri operasyonunu başlatması durumunda insani felaketin boyutunun daha da ağırlaşmasından telaş ediliyor.

İsrail’in operasyonları sonucunda yerinden edilen Filistinlilerin büyük bir kısmı sığındıkları Refah’ta battaniyelerle yapılan derme çatma çadırlarda kalıyorFotoğraf: Mohammed Abed/AFP

Louis Fishman’a nazaran, bölge 7 Ekim sonrası yaşanabilecek en berbat senaryoya sahne oluyor ve bunda büyük ölçüde Hamas’ı salt askeri metotlarla geri püskürtmeye çalışan, diplomatik strateji ve siyasi tahlil stratejileri geliştirmeyi külliyen göz arkası eden Netanyahu hükümetinin sorumluluğu bulunuyor.

İsrail’de, Türkiye’dekine misal bir süreç yaşanmakta olduğuna, ülkenin giderek otoriterleştiğine dikkat çeken Fishman, Netanyahu hükümetinin bir mühlet daha iktidarda kalmak ismine her şeyi göze alır noktaya geldiğine vurgu yaptı, “Kısa bir müddet daha iktidarda kalmak ismine uzun devirli istikrar tehlikeye atılıyor. Şahit olduğumuz şey bu” diye konuştu.

Hamas neden uzlaşmaya yanaşmıyor?

Alman terör uzmanı Hans-Jakob Schindler de kısa vadede Gazze’de ihtilafın son bulması konusunda optimist olmadığını, Hamas’ın uzlaşmaya yanaşmadığını söyleyerek bunun nedenlerine şu tabirlerle açıklık getiriyor:

“Hamas’ın stratejisi başından beri üç ayaklıydı. 7 Ekim’de planladıklarına İsrail’in sert karşılık vereceğini, Gazze’de sahip oldukları imkanlarla buna karşı koyamayacaklarını biliyorlar bu nedenle ihtilafı bölgesel bir ihtilafa dönüştürmeyi hedefliyorlardı. Son aylarda yaşananlar, Hamas’ın istediği boyutta olmasa da bir ölçüde bundan sonuç aldığını gösteriyor. İkinci olarak Hamas, İsrail’e olabildiğince çok Filistinliyi öldürterek milletlerarası toplumu etkilemek, ‘7 Ekim’de ne olduysa oldu ancak asıl bakın İsrail ne yapıyor’ demek istedi. Bu amacından önemli ölçüde sonuç almış görünüyor. New York’ta Columbia Üniversitesi’nde ve ABD’deki öteki üniversitelerde olanları görüyorsunuz. Üçüncü ayak da rehinelerdi. Bunu Filistinli tutukluların hür bırakılması ancak birebir vakitte Hamas liderliğinin hayatta kalması için kullanıyorlar. Ve bu üç ayaklı stratejileri kısmen de olsa Hamas için işliyor görünüyor. Bu nedenle ne yazık ki Hamas’ın şu anda uzlaşması sıkıntı, zati bu nedenle her öneriyi geri çeviriyorlar.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?