Okul inşaatında ortaya çıkan havan topları, savunma sanayiinin öncülerinden Nuri Killigil’in dokunaklı kıssasını gündeme getirdi

Enver Paşa’nın kardeşi, Kut’ül Amare Zaferinin mimarı Halil Paşa’nın yeğeni olan Nuri Paşa, Bakü’yü kurtarması hasebiyle ‘Bakü Fatihi’ olarak anıldı

Modern Türk savunma sanayiinin temellerini atan Nuri Killigil, Batı dünyasının yansısını çekti ve maksat tahtasına konuldu

Önce Avrupa’da zehirlenen Killigil, akabinde fabrikasındaki kuşkulu patlamada hayatını kaybetti

Tarihçi Zafer Bilgi:

“İsrail’e karşı verdiği uğraş nedeniyle Nuri Bey’in fabrikasının İngiliz yahut İsrail casusları tarafından infilak ettirildiği, suikasta kurban gittiği ve şehit olduğu yazıldı”

“Nuri Paşa’nın ve 28 çalışanın cesetlerine dahi ulaşılamadı”

İSTANBUL – Beyoğlu’nda okul inşaatında ortaya çıkan 30 havan topunun bulunduğu tarihi Sütlüce Baruthanesi alanı, Cumhuriyet’in birinci yıllarında Nuri Killigil’in silah fabrikasına konut sahipliği yaptı. Topların silah fabrikasından kaldığı değerlendirilirken, inşaatın temel kazısından Nuri Paşa’nın hüzünlü kıssası de tekrar gün yüzüne çıktı. Tarihçi Zafer Bilgi, “Nuri Paşa, Filistinli direnişçilere takviye verdi ve silah noktasında onlara yardımcı oldu. Fabrikası bir sabah aniden infilak etti. İsrail’e karşı verdiği uğraş nedeniyle Nuri Bey’in fabrikasının İngiliz yahut İsrail casusları tarafından infilak ettirildiği, suikasta kurban gittiği ve şehit olduğu yazıldı. Dokunaklı olan da şu, 28 çalışanın cesetlerine dahi ulaşılamadı” dedi.

Beyoğlu İmam Hatip Ortaokulu inşaat alanında yapılan çalışmalar sırasında 30 havan topu bulunması, Nuri Paşa ve çalışanlarının dokunaklı sonunu gündeme getirdi. Nuri Paşa’nın silah fabrikasından kaldığı bedellendirilen havan topları, İstanbul Valiliği tarafından müdafaaya alındı.

Savunma sanayi kahramanı: Nuri Paşa

Cıvanın savunma sanayii açısından hayati kıymet taşıyan bir maden olduğunu anlayan Nuri Killigil, 1946’da İzmir Karaburun’da bulunan cıva madenini de faaliyete geçirdi. Cıva ihracatıyla iktisada de kıymetli bir katkı sağlandı. Nuri Paşa, tıpkı yıl Sütlüce’de 30 havan topunun bulunduğu alandaki bir fabrikayı satın alarak ordu için silah ve cephane üretti. Çeşitli silah dizaynları yapan Nuri Killigil, kelam konusu silahların patentlerini aldı. ‘Nuri tabancası’ ismini verdiği Türkiye’nin birinci 9 milimetrelik silahının da seri imalatını gerçekleştirdi. Kurduğu fabrikada top, havan, uçaksavar mermi ve tapalarının yanı sıra uçak bombaları imal eden Killigil, özel bölüm olarak yerli harp endüstrisinin gelişmesine katkı sağladı. Türk ordusunun ateş gücünün artırılmasına öncülük eden ve birinci girişimcilerden olan Nuri Paşa, İsrail’in Filistin’e taarruzlarında Arap ordularını ve Filistin halkını destekledi. İsrail’in kuruluşundan sonra da Nuri Killigil, Filistinli direnişçiler için silah ve cephane üretti. Çalışmaları ve Filistin’e dayanağı münasebetiyle Nuri Killigil, Batı dünyasının reaksiyonunu çekmiş ve amaç tahtasına konulmuştu. Paşa, 1949 yılının Ocak ayında Avrupa seyahati sırasında Atina’da zehirlendi. Hastanede tedavi görse de eski sıhhatine kavuşamadı. Nihayet Nuri Paşa’nın silah üretim fabrikasında, 2 Mart 1949’da büyük bir patlama meydana geldi. Patlamada Nuri Paşa ve 28 çalışanı hayatını kaybetti. Patlama, bazıları tarafından kaza, bazıları tarafından İsrail istihbaratı tarafından organize edilen suikast olarak değerlendirildi. Patlamanın tesiriyle beden bütünlüğü bozulan Nuri Killigil’den kalan kısımlar bir karton kutuya konularak defnedildi. Killigil’in cenaze merasimine ise hiçbir yetkili katılmadı.

“Enver Paşa, 12 bin kişilik ‘Kafkas İslam Ordusu’nun kumandanı olarak kardeşi Nuri Paşa’yı görevlendirdi”

Nuri Paşa’nın öyküsünü anlatan Tarihçi Zafer Bilgi, “Sütlüce’nin kıyısında 1. Dünya Savaşı’ndan yani 1920’li yıllardan sonra Cihan Harbi’nde başarılı olan ‘Kafkas İslam Ordusu Kumandanı Nuri Killigil Paşa’nın, 1930-1950’li yıllar ortasında savunma endüstrinin özel kesimdeki girişimcilik örneği yaşandı. Nuri Paşa Manastır’da doğdu. Enver Paşa’nın kardeşi olması hasebiyle birebir yolda bir vatanperver olarak 1. Cihan Harbi’nde ve Kurtuluş Savaşı’nda başarılı bir uğraş etti. Periyodun ordusunda üst seviye misyonları muvaffakiyetle ifa ettiği için süratlice yükselmiş bir askerdir. Lakin bu sıradan bir asker değil. Enver Paşa’yı, 1. Cihan Harbi’nde dönemin Genelkurmay Başkanı olarak düşünebiliriz. O periyottaki ismiyle harbiye nazırı deniyordu. Azerbaycan o devirde şimdi yok. Bakü’de bir İslami diriliş yaşansın diye bir yardım isteniyor. Enver Paşa, 12 bin kişilik ‘Kafkas İslam Ordusu’nun kumandanı olarak kardeşi Nuri Paşa’yı görevlendirdi. Nuri Paşa 1918’li yıllarda ‘padişah yaveri’ olarak biliniyordu” tabirlerini kullandı.

“Nuri Paşa’nın birinci deneyimi: Ruslardan kalan cephaneleri onardı ve silahları tekrar mühimmata kazandırdı”

Nuri Paşa’nın silah endüstrisinde birinci deneyimini Erzurum’da, Ruslardan kalan cephanelerle kazandığını söyleyen Bilgi, “Bizim 1. Cihan Harbi’ne girdiğimiz ve yenik çıkmak üzere olduğumuz vakitlerdi. Bu esnada Nuri Paşa, Cihan Harbi’nde, Ruslara karşı Doğu’da başarılı savaşlar verdi ve Bakü’yü harika bir biçimde savundu. Bine yakın şehit verdiğimiz bir direnişe imza attı. Hatta Bakü’de bir mescitte hutbenin verildiği minbere ‘Nuri Paşa minberi’ deniliyor. Nuri Paşa’yı yad etmek ismine minberin ismini onunla anıyorlar. Daha şimdi Azerbaycan diye bir ülke kurulmadan evvel tohumu atan Nuri Paşa’ya onlarda çok paha veriyor. Nuri Paşa’nın maksadı de şu; ‘Acaba biz Doğu’yu, Bakü’ye kadar uzatabilir miyiz?’ diye düşünüyordu. Devletin ömrü vefa etmiyor. 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanıyor. Biz o topraklardan geri çekilmek zorunda kalıyoruz. Nuri Paşa ısrarla orada kaldı. Çekilmeme taraftarı lakin Batum’da İngilizler onu tutukladı. Buna karşın o gayretinden vazgeçmedi. Bakü’deki direnişçiler, Nuri Paşa’yı hapishaneden kurtardı ve evvel Erzurum’a gitti. Kurtuluş Savaşı esnasında Erzurum’da birtakım Ruslardan kalan cephanelerin onarılması yahut silahların tekrar mühimmata katılmasıyla ilgili silah endüstrisine dönük çalışmalarla birinci deneyimini kazanmış oldu. Akabinde bir çinicilik macerası, bir fabrika kurma teşebbüsü var” halinde konuştu.

“Nuri Paşa, Azerbaycan Türkleri için çok büyük bir lider”

28 Eylül 2023 tarihinde hayata gözlerini yuman Azerbaycan Milletvekili Ganire Paşayeva da Nuri Killigil’den övgüyle bahsederek, “Nuri Paşa, Azerbaycan Türkleri için çok büyük bir başkan. Osmanlı Devleti 1. Dünya Savaşı’nda yenilmişti ve çok sıkıntı günler geçiriyordu. Buna karşın Azerbaycan’a Nuri Paşa’nın başkanlığında Türk Kafkas İslam Ordusu takviyesi geldi. Güç günler yaşamalarına karşın Anadolu’daki insanımız Azerbaycan’a yardıma geldi. Nuri Paşa Azerbaycan’dan döndükten sonra da Azerbaycan için Türkiyemiz için fedakarlıklar etmişti. Birinci silah fabrikasını kurmuştu. Türk dünyasının buna ne kadar muhtaçlığı olduğunu biliyordu. Nuri Paşa her vakit gönlümüzde yaşayacak, Türk dünyasının bütün insanlarının gönlünde yaşayacak. Milleti için hayatını feda eden beşerler hiçbir vakit unutulmaz. Her bir Azerbaycan insanı ‘Nur içinde yat Nuri Paşa, seni hiçbir vakit unutmayacağız, milletimizin kahraman evladı’ diyerek hürmetle anıyor” tabirlerini kullanmıştı.

“General Nuri Killigil’in fabrikası bir sabah birden infilak etti”

Nuri Paşa’nın mevti hakkında konuşan Zafer Bilgi, “Nuri Bey savaş ortamı geçince İstanbul’da ‘savunma endüstrisi ile ilgili nasıl çaba edebiliriz’ diye düşünerek Sütlüce’de şahsına has bir toprak aldı. Aldığı toprakta birinci silah üretimi, top üretimleri yahut o devirdeki askeri mühimmat üretimlerine girişti. Hatta periyodun bekçilerinin ve polislerinin silahlarını üretti. Killigil silahının patentini aldı. Kayıtlara, 20’ye yakın silahın patentini aldığı geçti. O devirde Nuri Paşa’nın, Enver Paşa ile yazışmalarına ve anılarına baktığımızda, ‘yerli ve ulusal savunma endüstrisinin nasıl temellerini atabiliriz’ diye dertlendiğini biliyoruz. Sütlüce’deki fabrikada 1949’lara kadar üretim yaptı. Bu üretimlerde, kısa müddette başarılı oldu. Bu muvaffakiyet etrafa isminin yayılmasını sağladı. 1948-1949’lı yıllarda Arap coğrafyasında İsrail devletinin kurulması ve Filistinli direnişçilerin Nuri Paşa’dan silah isteme olayı var. O da Arap direnişçilere dayanak verdi, silah noktasında onlara yardımcı oldu. O esnada Suriye’de bir tane silah fabrikası kurma teşebbüsü var. Mısır’da 2 tane silah fabrikası kurulacak. Lakin daha kurulamamışlardı. Bizimkisi erkenden kurulduğu için tarihi Sütlüce Baruthanesi diye isimlendirdiğimiz alandaki mühimmatın direnişçilere dayanak olma da kullanıldığı kelam konusu olunca acıklı bir olay gerçekleşti. Sütlüce’deki bu tarihi baruthane yani General Nuri Killigil’in fabrikası bir sabah birden infilak etti. Devrin görsel ve yazılı medyasında haber olarak yer aldı. 28 kişi de kendisiyle bir arada orada infilak oldu. Bu patlamayla ilgili ‘içeride mühimmatta bir sorun mı oldu yoksa bir suikast mi düzenlendi’ şaibesi dolaştı. Tam net olmamakla birlikte İsrail’e karşı verdiği bu çabada Nuri Bey’in İngiliz casusları yahut İsrail casusları tarafından fabrikasının infilak ettirildiği, suikasta kurban gittiği ve şehit olduğu yazıldı. Bu tam aydınlatılmamakla birlikte tahminen ileride ortaya çıkacak. Dokunaklı olan şu, 28’e yakın çalışanın cesetlerine dahi ulaşılmadı. Etrafta araştırmalar yapıldı, devrin isimli tıp raporlarına nazaran bulunan modüller Edirnekapı Sakız Ağacı Şehitliği’ne defnedildi” dedi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Nuri Killigil, kuşkulu bir yangında şehit oldu”

Cumhurbaşkanı Erdoğan da 12 Şubat 2019’da yaptığı bir konuşmada, Türkiye’nin senelerce kendi kaynaklarını kullanmaktan, kendi potansiyelini harekete geçirmekten alıkonulduğuna dikkati çekerek, “Bunu kimi vakit düşmanlarımız yaptı, kimi vakit da içimizdeki gafiller ve hainler yaptı. 1930’larda Nuri Demirağ, Vecihi Hürkuş üzere vizyon-misyon sahibi insanların eforları engellendi. Türkiye’nin birinci silah fabrikatörü Nuri Killigil, kuşkulu bir yangında şehit oldu” demişti.

“Nuri Paşa, İHA ve SİHA teşebbüslerinin bundan yaklaşık 100 yıl evvel tohumlarını attı”

Türkiye’nin savunma endüstrisinin gelişmesinde Nuri Paşa’nın rolüne değinen Bilgi, “Bu şu açıdan değerli; bugünkü İHA’lar ve SİHA’LAR üzere özel teşebbüslerin, devlet savunma sistemlerinin oluşturulmasına yol açtığını düşündüğümüzde Nuri Paşa bundan yaklaşık 100 yıl evvel 1930-1940’lı yıllarda tohumları attı. Biz kendi ürettiğimiz silahlarla girdiğimiz bütün savaşlarda başarılı oluyorduk ancak öteki ülkelerden gelen silahlarla girdiğimiz savaşlarda genelde muvaffakiyet gösteremiyorduk. Tarih bize daima bunu gösterdi. Hem Enver Paşa hem de Nuri Paşa bunun farkında natürel, ondan ötürü bizim gireceğimiz savaşlarda başarılı olmamız ismine kıymetli boşluğu doldurma kaygısına girdiler. Periyodun ulusal savunmasının, silah endüstrisinin öncülerinden biri oldular. 100 sene evvel bu tohum tutmasa da bu türlü bir teşebbüs var. 100 sene sonra ise İHA ve SİHA özel teşebbüs örneği olarak devletin uhdesine girdi ve şu an kıymetli bir bel kemiği olarak yaşıyor” diye konuştu.