Gelecek yıl için belirlenecek minimum fiyata ait görüşmeler bugün başladı.

Resmi enflasyonun yüzde 60’ın üzerinde olduğu Türkiye’de minimum fiyat toplam çalışanların yüzde 49’unu, özel dalda çalışanların da yüzde 70’ini ilgilendiriyor.

Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, 2024’te taban fiyata tek artırım olacak halde çalıştıklarını açıkladı. Buna nazaran yapılacak artırım, bütün bir yıl boyunca alım gücünü etkileyecek. Resmi enflasyon beklentilerine nazaran bile orta artırım olmadığı takdirde minimum ücretlinin geliri önemli manada eriyecek.

Ocak 2023 için 8 bin 506 lira 80 kuruş olarak belirlenen minimum fiyat, temmuz ayında enflasyon farkıyla 11 bin 402 lira 32 kuruşa yükseltilmişti. Fakat taban fiyat buna karşın açlık sonunun altında.

Asgari Fiyat Tespit Komitesi’nde emekçiyi temsil eden tek sendika olan Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’na (Türk-İş) nazaran kasım prestijiyle açlık sonu 14 bin 25 TL, yoksulluk sonu 45 bin 686 TL’ye çıktı. Bekar bir çalışanın “yaşama maliyeti” ise aylık 18 bin 239 TL oldu.

Gündemde hangi sayılar var?

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, eylül ve ekim ayında yaptığı açıklamalarda, yüksek enflasyonun bir nedeninin de fiyat artırımları olduğunu savunmuş, fiyatlarda geçmiş enflasyona değil beklenen enflasyona nazaran artırım yapılması gerektiğini söylemişti.

Merkez Bankası, 2023 sonunda yüzde 65, 2024 sonunda yüzde 36’lık bir enflasyon beklerken, Orta Vadeli Program’da enflasyon beklentisi 2023 sonu için yüzde 65, 2024 sonu için yüzde 33 düzeyinde.

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, artırımın Şimşek grubunun tesiriyle beklenen enflasyon üzerinden yapılması halinde taban fiyatın OVP beklentisi temel alındığında 15 bin 165 lira, Merkez Bankası beklentisi temel alındığında ise 15 bin 506 lira olacağını söylüyor. Bu enflasyon beklentilerinin de epeyce düşük varsayımlar olduğunu vurgulayan Oyan, “2023’ün ikinci yarısında gerçekleşen enflasyonu baz alırsak ise 11 bin 402 liranın, artışı bırakalım, olduğu seviyeyi muhafazası için yüzde 40 artması gerekiyor. Bu da 15 bin 963 ile yaklaşık 16 bin lira demek. Yani taban fiyat 16 bin liraya çıkarsa hiç artmış üzere olmaz, yalnızca hazirandaki düzeyini korumuş olur” diyor.

Yalçın KaratepeFotoğraf: privat

Muhalefet ve sendikaların talebi

Ana muhalefet partisi CHP taban fiyatın beklenen enflasyona nazaran değil gerçek enflasyona nazaran yılda en az iki kere güzelleştirilmesi gerektiği görüşünde.

CHP Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Yalçın Karatepe evvelki gün yaptığı açıklamada, fiyat artırımı hesaplanırken beklenen enflasyonun dikkate alınması halinde de 2023’ün son altı ayına ait enflasyon farkının buna eklenmesi gerektiğini söyledi.

Oyan, Karatepe’nin açıklamasına nazaran beklenen enflasyona altı aylık enflasyon farkı da eklendiğinde minimum fiyatın en az 21 bin 231 liraya çıkması gerektiğine işaret ediyor.

Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (HEDEP) ise taban fiyatın en az 25 bin lira olmasını ve her ay güncellenmesini talep etti.

Komisyonda yer alan tek sendika olarak Türk-İş’in talebinin kıymetli olduğunu vurgulayan Oyan, sendikanın taban fiyat pazarlıklarını ekseriyetle düşükten başlatarak teklifini bekar bir personelin yaşama maliyeti üzerinden yaptığını, onun da 18 bin 239 lira olduğunu söylüyor.

Asgari Fiyat Tespit Komitesi’nde bulunmayan DİSK ise bir ailede iki kişinin çalıştığı varsayımıyla en az yoksulluk hududunun yarısı kadar bir minimum fiyat olması gerektiği görüşünde. Bu da son sayılara nazaran 22 bin 843 liraya denk geliyor.

Sonuç olarak personel tarafında Türk-İş’in 18 bin, DİSK’in 22 bin küsür dediği bir tablo çıkıyor.

Asgari fiyata yalnızca bir defa artırım öngörülüyorFotoğraf: Tunahan Turhan/Zumapress/picture alliance

“Euro bazında gerileyecek”

Oyan, Türk-İş’in pazarlıkları 18 bin liradan başlatması halinde taban fiyatın 17 bin lira seviyesinde belirlenmesi ihtimalinin yüksek olduğu görüşünde.

17 bin liranın şu anda 500 euronun biraz üzerinde olduğuna işaret eden Oyan, mevcut kur iddialarına nazaran bunun, yıl ortasına gelmeden 500 euronun çok altına düşen, yıl sonunda da 400 euronun bile altına düşebilecek bir sayı olduğunu aktarıyor.

Oyan’a nazaran de taban fiyat asgarî yoksulluk sonunun yarısı kadar olmalı, lakin bu yeniden de önemli bir artış değil. Merkez Bankası’nın 2024’ün birinci yarısında yüzde 70’lerin altına inmeyen bir enflasyon öngördüğüne dikkat çeken Oyan, minimum fiyatın bu türlü bir enflasyonist ortamda en az üç ayda bir güncellenmesi gerektiğini söylüyor.

2024’ün tüm kesitler için çok sıkıntı geçeceğini tabir eden Oyan, gerçek fiyatlar gerilerken krediye erişimin kısıtlandığı bir periyottan geçileceği, önemli manada tüketim şoku ve gelir şoku yaşanacağı görüşünü paylaşıyor.

Özgür MüftüoğluFotoğraf: Privat

“Demokratik iştirak olması şart”

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Dr. Özgür Müftüoğlu’na nazaran ise minimum fiyatın belirlenme formu hiçbir bilimsel temele dayanmıyor.

Asgari fiyata ait toplumun ve işçilerin gereksinimlerini karşılamaktan uzak, sayılar içine sıkıştırılmış bir tartışmanın yürütüldüğünü vurgulayan Müftüoğlu, “15 bin liradan 17 bin liraya kadar sayılar konuşuluyor. Fakat problemin daha esaslı halde tartışılması gerek. Kurulda sayılar siyasi iktidarın ve sermayenin gereksinimleri doğrultusunda belirlenirken çalışanın kelamı yok. Minimum fiyat geniş bölümleri ilgilendiriyor ve burada emekçilerin kelamını söyleyeceği bir düzenekle demokratik iştirak olması şart” diyor.

Bugüne dek kamuoyuna yansıyan en yüksek talebin 25 bin lira ile yoksulluk hududunun yarısına denk geldiğini vurgulayan Müftüoğlu, “İşçilere reva görülen bu. Soruna açlık sonu ve yoksulluk sonu üzerinden bakılıyor. Açlık ve yoksulluk sonu da resmi enflasyon üzerinden hesaplanıyor. Bunların da gerçek ömürle ilişkisi olmadığını hepimiz biliyoruz. Hasebiyle bu tartışmalarla aslında işçilerin baştan kaybetmiş olduğunu söylemek gerekiyor” sözlerini kullanıyor.

“Mevcut yapı fakirleşmeye yol açıyor”

Türk-İş’in kurula iştirakinin “göstermelik” olduğunu düşünen Müftüoğlu, sendikaların grev gücünü kullanmadıkça bu yapının değişmeyeceği görüşünde. Müftüoğlu’na nazaran, personellerin satın alma gücünün artması ve emeklerinin karşılığını alabilmesi için öncelikle örgütlenme özgürlüğünü, sendikal hak ve özgürlükleri geliştirecek temel bir siyaset izlenmeli.

Gelecek periyotta enflasyonda beklenen artışa dikkat çeken Müftüoğlu, bu kurallarda belirlenecek minimum fiyatın iki üç ay sonra yeniden açlık sonunun altına kalacağını belirterek ekliyor: “Bu da daima fakirleşmeye neden olarak barınma, beslenme, sıhhat üzere en temel gereksinimlerin bile karşılanamayacağı bir durumu ortaya çıkartıyor. Münasebetiyle minimum fiyatın, emekçinin bir insan ve toplumsal bir varlık olduğu gözetilerek ailesiyle birlikte tüm muhtaçlıklarını kapsayacak bir kriterle ele alınması gerekiyor.”

“Her ay güncellenmeli”

Türkiye’de istatistiklerin gerçeklikten uzak olduğuna işaret eden Müftüoğlu, satınalma gücündeki kayıpların telafisi için minimum fiyatta hiç değilse her ay artış yapılması gerektiği görüşünde.

Asgari fiyat artışının yılda iki defa yerine bir kere yapılmasının kayıpları daha da derinleştireceğini vurgulayan Müftüoğlu, “Yerel seçimlerden sonra iktidarın önünde bir mahzur kalmıyor. Münasebetiyle Mehmet Şimşek’in temsilciliğini yaptığı ekonomik program, işçi kitlelerin üzerinde daha ağır bir biçimde hissedilmeye başlayacak. Bu durum fakirleşmenin yanı sıra işsizlik dalgasını da beraberinde getirebilir” diyor.

Asgari fiyat neden kıymetli?

Asgari fiyatın, tarifi gereği düşük fiyat alan çalışanlar açısından en alt sonu oluşturması gerekiyor. Lakin Türkiye’de çalışanların yarısı taban fiyat civarı kazanıyor. Merkez Bankası ve DİSK’in de ortalarında olduğu çok sayıda kurumun yaptığı araştırmalara nazaran Türkiye’de çalışanlar ortasında taban fiyat ya da taban fiyatın yüzde 10 fazlası ve altında maaş alanların oranı yaklaşık yüzde 50’yi buluyor. Bu da minimum fiyatın ortalama fiyat haline geldiği bir yapıya işaret ediyor.

Kamuoyuna yansıyan sayılara nazaran Türkiye’de 19,5 milyon fiyatlı çalışanın 9,7 milyonu taban fiyatlı. Avrupa Birliği’nde minimum fiyatla çalışanların oranı ise toplam ücretliler içinde yüzde 4 civarında.

Nasıl belirleniyor?

Asgari fiyatı, yasa gereği emekçi, patron ve hükümetten 5’er temsilci olmak üzere 15 bireyden oluşan Taban Fiyat Tespit Komitesi belirliyor. Taban Fiyat Tespit Komitesi yeni minimum fiyatı belirleme çalışmaları kapsamında dört kere toplanıyor. Komitede emekçiyi temsilen yalnızca Türk-İş bulunuyor. Fakat Türk-İş, fiyat konusunda başka personel sendikalarından görüş alıyor.

Mevzuata nazaran Taban Fiyat Tespit Komitesi kararlarının Kurul Lideri tarafından kamuoyuna duyurulması gerekiyor. Geçen yıl belirlenen minimum fiyat ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanmıştı.

Bu haber birinci kere 1 Aralık 2023 tarihinde yayınlanmış ve 11 Aralık 2023’te güncellenmiştir.