Türkiye’de çalışanların yarıdan fazlasını ilgilendiren minimum fiyat, emekçinin muhalefet şerhiyle, patron ve hükümetin onayıyla açıklandı. Gelecek yıl için belirlenen taban fiyat yüzde 49 artırımla 17 bin 2 TL oldu.

Belirlenen minimum fiyat, Taban Fiyat Tespit Komitesi’nde emekçiyi temsil eden tek sendika olan Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’nun (Türk-İş) açıkladığı kasım ayı yoksulluk sonunun 28 bin 684 lira altında kaldı. Buna nazaran dört kişilik bir ailenin, besin ve başka temel harcamaların temel alındığı yoksulluk hududunu geçmesi için o ailede en az üç taban ücretlinin bulunması gerekiyor.

Asgari fiyat, Birleşik Kamu İş’e nazaran aralık ayında 16 bin 483 liraya çıkan açlık sonunu ise 519 lira geçebildi. Türk-İş’in açıkladığı kasım ayı açlık sonu 14 bin 25 liraydı. Türk-İş, aralık ayı sayılarını açıklamadı. Çalışanlar ise yeni taban fiyatı ocak ayı sonunda alabilecek.

Oyan: Seçime kadar yönetim edecek bir ücret

Asgari fiyata 2024’te tek artırım olacağı kamu yetkililerince açıklandı. Merkez Bankası 2024 sonu için yüzde 36’lık enflasyon beklerken enflasyonda düşüşün mayıs ayından sonra başlayacağını, enflasyonun mayısta yüzde 70-75 aralığında seyredeceğini öngörüyor. İktisatçılara nazaran belirlenen minimum fiyat, satın alma gücündeki gerçek kayıpları bir ölçü telafi etse de gelecek periyot fiyatlardaki artış süreceği için işçilerin açlıkla karşı karşıya kalma süreci derinleşerek devam edecek.

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, iktidarın mart ayına kadar, yani seçime kadar yönetim edecek bir fiyat açıkladığı görüşünde.

Türkiye’de çalışanların yüzde 55’inin, özel bölümde çalışanların ise yüzde 70’inin minimum fiyatlı olduğunu hatırlatan Oyan, “Çalışanların değerli bir kısmı taban fiyata tabi. Bu fiyat çok kısa vadede tatminkâr görülebilir lakin nisandan itibaren bu fiyatın satın alma gücünün önemli manada gerilediğini göreceğiz” diyor.

Belirlenen sayının şu anda yaklaşık 520 euroya denk geldiğini belirten Oyan, bu seviyenin de marttan itibaren 500 euronun altına gerileyeceğini vurguluyor.

Temmuz ayında 11 bin 402 lira 32 kuruşa yükseltilen minimum fiyatın yılın ikinci yarısında gerçekleşen yüzde 38’lik resmi enflasyon farkıyla 15 bin 735 lira edeceğini, bunun üzerine yüzde 36 olan gelecek yıl resmi enflasyon beklentisi de eklendiğinde sayının 21 bin 400’e çıktığını söz eden Oyan, “Yani taban fiyatın 21 bin 400 lira üzerinden konuşuluyor olması gerekirdi. Artık 17 bin liraya bağlandı. Bu kısa vadeli bir tesir yapacak. Lakin AKP’nin kaygısı de esasen seçimler. Yalnızca seçimleri almaya dönük bir algı yaratmak” diye konuşuyor.

Asgari fiyat daha da düşebilir

Oyan, bu seviyede bir minimum fiyatın fakat yılın ikinci yarısında tekrar belirlenirse personel kesiti tarafından kabul edilebilir görüleceğini düşünüyor.

“Ama şayet yıl sonuna kadar bir daha artırma olmayacaksa ki o denli söz edildi, o vakit bu seviyenin yıl sonunda 400 avronun bile altına geldiği bir durumla karşılaşırız ki bu çok reaksiyon çekecektir” diyen Oyan, mayıs ayında yüzde 75’e kadar çıkacağı öngörülen enflasyonun minimum fiyat artırımı taleplerini yine gündeme getireceği görüşünde.

Oyan, “Bu sayı sendikaları zorlayacaktır. Türk-İş’i bile zorlayacaktır. Yine bir taban fiyat pazarlığına oturma talebi toplumda çok şiddetli biçimde yükselebilir. Lakin olağan seçim olmadığı için marttan sonra iktidar bunu göğüslemek ister muhtemelen” diyor.

“Vergi ve harçlar daha çok artırıldı”

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Özgür Müftüoğlu da taban fiyat artışı yüzde 49’da kalırken, hükümetin gelecek yılki vergi ve harçlar için belirlediği yine değerleme oranının yüzde 58 olduğunu vurguluyor. Müftüoğlu, “Yani devlet enflasyonun düşeceği iddiasıyla birlikte kendi alacakları için yüzde 58 artırım uygularken personel için bunun yaklaşık yüzde 9 altında bir fiyat artırımı belirledi” diyor.

Müftüoğlu’na nazaran bu durum, Türkiye’nin, sınıf uğraşının neredeyse büsbütün yok sayıldığı, personel direnişlerinin devletin baskı aygıtlarıyla susturulduğu “otokratik bir dönemden” geçmesinin bir sonucu.

Türkiye’de global rekabet gücünün emek maliyetinin aşağı çekilerek elde edilmeye çalışıldığını vurgulayan Müftüoğlu, münasebetiyle da siyasi iktidarın artık çalışanların nasıl geçindiğini önemsemediği görüşünü paylaşıyor. “İktidar kârlar nasıl yükselecek, yani patronların, işverenlerin çıkarları nasıl olacak bunu düşünüyor” diyen Müftüoğlu, ekliyor: “Zaten Mehmet Şimşek’in genel olarak siyaseti bu çerçeve üzerinden yürüyordu. Vergiyi fakir bölümden topluyorlar, geliri de çıkarı da zirvede tutuyorlar. Bu doğal lakin son derece antidemokratik ülkelerde görülebilir. Açlıkla, yoksullukla bu kadar derinleşen bir formda karşı karşıya gelinmesine karşın buna karşı ses çıkartılmaması lakin bir otokratik rejimde olabilir.”

Müftüoğlu: Açlık sonunun altında kalacak

Müftüoğlu da belirlenen minimum fiyatın seçimlere dek eriyeceği görüşünde. Resmi enflasyon oranlarıyla bile açlık hududunun mart ayında 17 bin lirayı geçeceğini hesaplayan Müftüoğlu, minimum fiyat artırımının en fazla üç ay ömrü olduğunu, seçimlerden sonra ise çalışanların beslenme ve barınma muhtaçlıklarını karşılayamamak üzere çok daha vahim sonuçlarla karşılaşabileceğini vurguluyor.

Belirlenen taban fiyatla iktidarın oy beklentisi üzerinden hareket etmediğinin görüldüğünü savunan Müftüoğlu, “Sandıktan çıkacak sonuç elbette değerli ancak iktidarın halkı ikna etmek saikiyle bir fiyat belirlemediğini bir defa daha görmüş oluyoruz. Herhalde burada sermayeyi daha mutlu ederek, halkın da daha çok milliyetçilik hislerini kabartarak, kutuplaşmayı artırarak bunun üzerinden oy almayı hesaplıyorlar. Yani insanlara açlıklarını bu biçimde unutturmaya çalışacaklar” diye konuşuyor.

Toplumda eşitsizlikler artacak

Öte yandan Profesör Oyan, 2024’te taban fiyata tek artış yapılması halinde minimum fiyatla en düşük memur maaşı ya da özel kesimde toplu kontratla belirlenen maaşlar ortasında makasın açılacağına da işaret ediyor.

Bu durum kamu personelleri ile memurlar, başka yandan toplu kontrat hakkı olan iş yerlerinde çalışanlarla çalışmayanlar ortasında eşitsizliklere yol açacak.

Oyan, memurların ocak ayında yüzde 15 artırım ve yüzde 38 enflasyon farkı, temmuzda da tekrar yüzde 10 artırım ve enflasyon farkı alacağına işaret ederek ekliyor: “Dolayısıyla taban fiyatla örneğin en düşük memur maaşı ortasındaki makas açılacak. Birebir şey kamu emekçisi açısından da olacak. Özel kesimde toplu iş mukavelesi yapmış çalışanlarla de ortadaki fark açılacak. Bu da toplumda çok önemli bir eşitsizliği ortaya çıkaracak.”

Oğuz Oyan, emekçiyi temsil eden Türk-İş’in masaya yükünü koyamazken patron bölümünün ise iktidarın üzerinde “17 bin liranın üzerinde bir taban fiyat olursa bu istihdamı sürdüremez personel çıkarırız, yatırımlarımızı diğer ülkeye taşırız” telaffuzuyla baskı kurduğunu, masada daha fazla sığınmacı çalıştırma, kayıt dışı personel çalıştırma istikametinde üstü kapalı bir tehdidin de olduğunu söylüyor.

Türk-İş’e reaksiyon var

Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nun bu yıl üçüncü toplantısı bile yapılmazken Türk-İş’e de masaya tartısını koymadığı ve çalışanın taleplerini lisana getirmediği gerekçesiyle reaksiyon var.

Oğuz Oyan, Türkiye’nin en kapsamlı toplu iş kontratı görüşmesi olarak kıymetlendirilmesi gereken Kurul görüşmelerinde tüm sendikaların yer almamasının demokratik manada kıymetli bir sorun olduğuna işaret ediyor. Oyan, Türk-İş’in ise dört minimum fiyatlı emekçiyi görüşmelere dahil ederek kendi imajını tazelemeye çalışırken sıkıntıyı sınıf şuuru üzerinden değil vicdan üzerinden değerlendirdiğini vurguluyor.

Türk-İş’in dünkü açıklamasında toplantıda son güne kadar fiyat konuşulmadığını söz ettiğini hatırlatan Oyan, “Peki ne konuştunuz? Fiyat konuşmuyorsan ne konuşuyorsun taban fiyat toplantısında” diye sorarak ekliyor: “Pazarlığı bekar bir emekçinin geçim düzeyi olan 18 bin 239 liradan bile başlatamamışlar. Yani Türk-İş bir tartı koymamış gözüküyor, taban fiyatlı çalışanları toplantıya götürerek yalnızca şov yapmış. Yük koyması da beklenemezdi. Zira bu sendika yöneticileri büsbütün iktidar yanlısı bir konumdalar.”

“Daha toplantılar sırasında meydanlara emekçilerin yığılması gerekiyordu” diyen Oyan’a nazaran, gelecek yıl ikinci minimum fiyat artırımı için Türk-İş’e önemli bir taban reaksiyonu ve sendikal hareketlerin ivme kazanması kural.

“Demokrasi ve ekmek uğraşı bir”

Özgür Müftüoğlu’na nazaran de taban fiyat için belirlenen sayı Türk-İş’in beklentisini düşük tutmasıyla da bağlantılı. Karara muhalefet şerhi koymanın taban fiyat belirleme hukuku açısından bir manası olmadığını vurgulayan Müftüoğlu, bunun sendikaların işlevsizleştirilmesinin bir sonucu olduğunu söylüyor.

Sendikaların tarihi süreçte elde ettiği kazanımların emekçilerin gayretiyle olduğunu, en kıymetli gayret aracının ise grev olduğunu belirten Müftüoğlu, günümüzde sendikaların Ankara’da bir binada bulunan bürokratik bir yapı haline geldiğini savunuyor. Müftüoğlu, Şanlıurfa’daki Özak Dokuma çalışanlarını hatırlatarak az sayıda görülen hareketlerde ise personellerin yalnız bırakıldığını anlatıyor.

Özgür Müftüoğlu’na nazaran sendika içi demokrasinin işlediği bir düzeneğin kurulması gerekiyor. Müftüoğlu, “Bunu hukukla da birleştirmek lazım. Anayasa Mahkemesi’ni tanımayan bir hukuk sistemi içerisinde emekçi haklarının da birebir düzeyde olduğunun görülmesi, uğraşın de bu yerde yürümesi lazım. Yani ekmek çabasıyla demokrasi uğraşını bir ortada yürütmek gerekiyor” diye ekliyor.