Tam 16 yıl başbakanlık koltuğunda oturan Angela Merkel, girdiği tüm seçimleri neredeyse birebir stratejiyle kazanmıştı: Hiçbir şey yapmayarak! Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) partili siyasetçinin seçim sloganı da epey kolay ve sadeydi: “Beni zati tanıyorsunuz!” Tüm afişlerde o meşhur pozunu veriyordu: Elleriyle elmas biçimi oluşturup gülümsüyordu. Herkesin benimsediği ve onunla özdeşleşen stili ve duruşu sayesinde onun bileğini kimse bükemedi.

Elmas işareti, vakit içinde siyasi bir sembol haline de geldi: Almanya’da refah ve barış içindeki ömür şartlarında olumsuz bir değişiklik olmayacağının adeta garantisiydi bu işaret. Bugünün perspektifinden bakıldığında bunun bir yanılgı olduğu aşikâr. Fakat bu yaklaşımın, Alman toplumunda kök saldığı ve derin izler bıraktığı da bir gerçek.

Eski Almanya Başbakanı Angela Merkel ve elleriyle yaptığı ünlü işaretFotoğraf: REUTERS

Almanya şok ve krizlere hazırlıklı değil

Bulgar siyaset bilimci Ivan Krastev, Ekim 2023’te Der Spiegel mecmuasında Yeşiller partili Federal İktisat Bakanı Robert Habeck ile yaptığı söyleşide, “İstiyorsan tüm dünyayı değiştirebilirsin, lakin benim hayat şeklime dokunma!” biçiminde tanımlanabilecek bir zihniyetin geliştiğini tahlil etti. Almanya’nın “iç dinamikleri” krizlere ve şoklara hazırlıklı değildi: “Son 30 yıl o kadar düzgün geçti ki, beşerler geçmişteki bu durumun hiç bitmemesini istiyor.”

Nitekim SPD, Yeşiller ve FDP’den oluşan mevcut Alman hükümeti Aralık 2021’de iktidara geldiğinde, bir anda patlak veren Ukrayna’daki savaşa ve bunun Almanya için doğuracağı sonuçlara hazırlıksızdı. Parti renklerinden ötürü “Trafik ışığı koalisyonu” olarak da isimlendirilen iktidar partilerinin azimli bir maksadı vardı halbuki: “Refahtan ödün vermeden Almanya’yı değiştirmek.”

İklim muhafaza amaçlarıyla eş güdümlü olacak ekonomik ve toplumsal dönüşüm, refah kaybı olmadan gerçekleşecekti. Tüm bunların finansmanı, pandemi devrinde oluşturulan fakat gereksinim duyulmadığı için âtıl durumda bekleyen 60 milyar euroluk ek bütçeyle sağlanacaktı. Lakin Federal Anayasa Mahkemesi, Kasım 2023’te verdiği kararla bu bütçe planlamasının Anayasaya karşıt olduğuna hükmetti ve böylelikle hükümetin tüm hesapları bozuldu.

Kesintiler dayatma olarak algılandı

Zaten savaşın başlamasından sonra Berlin hükümetinin, seçim öncesi verdiği kelamları tutması imkânsız hale geldi. Ucuz Rus gazından feragat edilmesi, fiyatların vakit zaman patlamasına ve iktisadın sakinliğe sürüklenmesine neden oldu. Refah kaybı, toplumundan her kesitinde derinden hissedildi.

Hükümetin ek kaynak oluşturmak için toplumsal harcama ve sübvansiyonlarda kesintiye gitmesi ve yeme-içme bölümünde yine pandemi öncesi KDV oranlarına dönülmesi, toplumda bir gereklilik ya da zorunluluktan çok dayatma olarak algılanmaya başlandı. Esnaftan personele, memurdan çiftçeye çabucak herkes yorgun ve bezgin, kimileri ise hükümete kızgın. Bunun giderek toplumsal bir öfke patlamasına dönüşmeye başladığı, Başbakan Olaf Scholz’un kuzeydeki sel baskınlarından etkilenen afet bölgelerine yaptığı ziyaret sırasında düzgünce gün yüzüne çıktı. Başbakan, vatandaşların “yalancı”, “vatan haini” ve hatta “haydut” üzere protesto ve ithamlarına maruz kaldı.

FDP önderi Christian Lindner, SPD başkanı Olaf Scholz, Yeşiller’in önderleri Annalena Baerbock ve Robert Habeck (soldan sağa)Fotoğraf: Markus Schreiber/AP/picture alliance

Habeck’in vapuruna taarruz girişimi

Özellikle sübvansiyonları kesilecek olan çiftçiler çok kızgın. Almanya genelinde yolları ve patikaları kapatıyor, protesto için kentlere giriyor ve trafiği felç ediyorlar.

Aşırı sağcılardan da dayanak alan çiftçiler, İktisat Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Robert Habeck’in Noel tatilinden döndüğü feribota saldırmaya çalıştı. Bu vahim olay, akıllara çabucak pandemi sırasında, birtakım siyasetçilerin şuurlu olarak gaye tahtısına konularak tehdit edildiği kampanyaları getirdi. O periyotta bilhassa çok sağcı Almanya için Alternatif (AfD) partisinin güçlü olduğu bölgelerde, üst seviye siyasetçilerin meskenlerinin önünde yapılan protestolar sırasında vakit zaman kaygı verici sahneler yaşanmıştı.

Bölünme ve kutuplaşma eğilimleri

2016 yılında yapılan bir araştırmaya nazaran, Almanlar AB ülkeleri ortasında popülist siyasetlere en az açık olan halktı. Sekiz yıl sonra bu durum bariz bir halde değişmiş görünüyor. Gazeteci ve yayıncı Albrecht von Lucke’ye nazaran, Alman toplumunda kutuplaşma giderek artıyor ve siyasi eğilimlerin tartı noktası, çok uçlara hakikat kayıyor: “Almanya, bölünme ve kutuplaşma eğilimleri gösterirken uzlaşı toplumundan uzaklaşarak bir uyuşmazlık kültürüne hakikat ilerliyor.”

Lucke DW’ye verdiği demeçte, “Tartışma, demokratik kültür için vazgeçilmezdir. Lakin bu tartışmaya tıpkı vakitte uzlaşma isteği eşlik etmiyor, bunun yerine her küme kendi çıkarlarını savunmaya çalışıyorsa, o vakit demokrasi aşınır, hükümet tüm otoritesini kaybeder ve sonunda çok uçlara hakikat bariz kaymalar olur.”

Bastırılmış öfke

Tutzing’deki Siyasi Eğitim Akademisi Yöneticisi Ursula Münch, son periyotta artan toplumsal öfkenin en bariz örneklerinden biri olarak, yolları traktörleriyle bloke eden çiftçilerin protestolarını gösteriyor: “Sübvansiyonların süratli bir biçimde son bulması kararlaştırıldı. Bu türlü bir duruma hazırlanmak için kâfi vakit verilmeyen çiftçiler, kendilerine ve örgütlerine evvelce danışılmadığı için kendilerini göz arkası edilmiş ve önemsenmemiş hissettiler.”

Benzer bir öfke patlaması, 2023’ün başında da yaşanmıştı: Hükümetin, petrol ve gazlı ısıtma sistemlerini mümkün olan en kısa müddette yasaklamak ve bunun yerine ısı pompalı ısıtma sistemleri kurmayı mecburî hale getirmek istediği basına sızdığında, kamuoyunda büyük bir reaksiyon oluştu. Bilhassa İktisat Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Habeck’in prestiji ziyadesiyle sarsıldı ve koalisyon partilerinin oy oranları düştü.

Haziran 2023’te Bavyera’da hükümetin iklim siyasetlerine karşı düzenlenen protestoFotoğraf: Matthias Balk/dpa/picture alliance

AfD yükselişte

Ancak Münch’e nazaran Almanya’da hiç kimsenin kendini bunalmış hissetmesine gerek yok: “Biz büyük kaynaklara sahip, sağlam mali temeli olan bir refah devletiyiz. Kimi insanların telaşlı olması anlaşılabilir bir durum, lakin kendimizi buna fazla kaptırmamalıyız”.

Lakin pek çok vatandaş bu görüşü paylaşmıyor. Olumsuz tablonun sorumlusu olarak gösterilen merkezdeki partilere karşı oluşan reaksiyon, en çok kısmen çok sağcı olan AfD’nin işine geliyor. Partiye dayanak, gün geçtikçe artmaya devam ediyor. Eylül ayında eyalet seçimlerinin yapılacağı doğudaki Saksonya, Thüringen ve Brandenburg eyaletlerinde AfD, anketlerde açık orta en güçlü parti pozisyonunda.

2024’e “öfkeli seçmenler” mi damga vuracak?

AfD’nin kutuplaşmayı körüklediğini belirten siyaset bilimci Münch, yalnızca çok uçların ve popülistlerin iletilerine kulak verilmemesi konusunda uyarıyor ve ekliyor: “Bence şu anda nitekim bir tehdit ya da tehlike kelam konusu, çünkü vatandaşların bir kısmı çarçabuk araçsallaştırılabilir. Artık yalnızca gerçek dışı şeyler anlattıkları gerekçesiyle klâsik siyasi partilerden uzaklaşan insanların sayısı giderek artıyor.”

Albrecht von Lucke de mevcut iktidarın siyasetinde bariz bir değişiklik olmaması durumunda, 2024’e “öfkeli seçmenlerin” damga vurmasının kuvvetle olası olduğunu düşünüyor: “Toplumdaki hoşnutsuzluk ve kutuplaşma devam edecek, öfke daha da büyüyecek. Bu da seçimlerde protesto ve öfke oylarının bariz halde artmasına neden olacak.”