Marmara Üniversitesinden emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Tomar, Avrupa Birliği Global Geçit (EU Küresel Gateway) projesini ve bu projenin, Türkiye ve Türk dünyası için ehemmiyetini AA Tahlil için kaleme aldı.

Avrupa Birliği’nden (AB) son periyotta gelen açıklamalar, Orta Asya ülkeleri ile Avrupa ortasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi için değerli yatırımların yapılacağının işaretini veriyor. Orta Asya ülkeleri Rusya, Çin ve İran üzere genelde Batılı ülkelerin problemli olduğu bölgenin kavşağında. Bölge, doğu-batı ticaretinin, tarihten bu yana kıymetli bir geçidi olarak güç ve stratejik ham husus kaynaklarıyla büyük bir ekonomik potansiyel taşıyor. Halihazırda AB ülkelerinin Orta Asya ülkelerindeki direkt yatırımları yüzde 42 civarında ve AB, bölgenin 2’nci büyük ticaret ortağı. AB’nin dışında Rusya, Çin ve Türkiye, Orta Asya’nın kıymetli ticaret ortağı ve yatırımcılarından. Fakat Ukrayna-Rusya savaşı Orta Asya ülkelerini Türkiye ve Avrupa’ya daha da yakınlaştırıyor. Komşuları Çin’in dev nüfusu, iş gücü ile ekonomik hegemonyası da bir istikrar siyasetini zorunlu kılıyor. Türkiye, tarihi ve kültürel bağları bulunan Türk Cumhuriyetleri ile Türk Devletleri Teşkilatı vasıtasıyla bağlantılarını geliştirirken, Avrupa da Çin’in bölge ülkelerini de kapsayan “Kuşak ve Yol” projesine Avrupa Birliği Global Geçit projesiyle karşılık veriyor.

Zaten Bakü-Tiflis-Kars demir yolunun 2017’de açılmasıyla Orta Asya ile Avrupa ortasında kesintisiz bir sınır (Demir İpek Yolu) kuruldu. Kovid-19 salgınının global tedarik zincirine vurduğu darbeye Ukrayna-Rusya savaşı ile Orta Doğu’daki jeopolitik riskler ve çatışmalar eklendiğinde hem karada hem de denizde koridor savaşları gündeme geldi.

AVRUPA BİRLİĞİ GLOBAL GEÇİT PROJESİ

Tanıtımı 2021 yılının Aralık ayında Kovid-19 salgınının çabucak akabinde yapılan Avrupa Birliği Global Geçit projesi, AB ile işbirliği yapan üçüncü ülkelerin çıkarları ve global iktisadın ayağa kaldırılması doğrultusunda, tedarik zincirlerinin güçlendirilmesinden etrafın korunmasına kadar pek çok alanda global sıkıntıların tahliline katkıda bulunmayı amaçlıyor. Bu bağlamda güç, lojistik, teknoloji, dijital altyapı, AR-GE, eğitim ve sıhhat üzere alanlarda hem kamu hem de özel altyapı yatırımlarını desteklemek hedefiyle 300 milyar avro bütçe ayrılmış durumda ve projelerin 2027 yılının sonuna kadar bitirilmesi amaçlanıyor. Ocak ayı sonunda Brüksel’de düzenlenen Orta Asya’dan Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan ile AB yetkililerinin katıldığı AB-Orta Asya Global Geçit Yatırım Forumu’nun açılışında AB Komitesi Lider Yardımcısı Valdis Dombrovskis ile AB Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, bu koridora büyük bir ehemmiyet atfettiklerini açıkladı. Her iki yetkili, artan jeopolitik tansiyonlar ve global parçalanmışlıkla uğraş açısından Orta Asya’nın kendileri için hayati ehemmiyeti haiz olduğunu ve bu alakaları somut bir biçimde geliştirmek hedefiyle Orta Asya ile Avrupa ilişkisini azami 15 gün içinde katedecek rekabetçi, sürdürülebilir, akıllı ve süratli bir koridor oluşturmaya matuf 10 milyar avroluk bir yatırım paketi hazırladıklarını açıkladı. Satır ortasında Rusya’ya uygulanan yaptırımların tesirli olması için de Orta Asya ile işbirliği yapmak istediklerini tabir etmeleri ABD’nin de bu projenin ardında olduğu izlenimini veriyor. Çünkü ABD’nin Orta Asya ile bağlantıları Rusya ve Çin karşısında hala çok zayıf.

PROJENİN TÜRKİYE VE TÜRK DÜNYASI İÇİN ÖNEMİ

Avrupa Birliği Global Geçit projesi otoyol, demir yolu, liman, havalimanı, lojistik ve hudut geçiş noktaları için hem altyapı hem de dijital teknoloji açısından değerli yatırımlar içeriyor. Proje, doğu-batı istikametinde tedarik zincirini kesintisiz ve süratli bir biçimde temin ederek öbür projelerle birlikte AB’nin global ulaşım üssü rolünü güçlendirmeyi amaçlıyor.

TÜRKİYE’YE FİNANSMAN VE YATIRIM FIRSATI

Çin’in “Kuşak ve Yol” projesiyle benzeşen “Küresel Geçit Projesi”, AB’yi daha tesirli bir jeopolitik oyuncu haline getirebileceği üzere ABD’nin de telaş duyduğu “Kuşak ve Yol” projesine uygun bir alternatif olabilir. Böylelikle Orta Asya üzerindeki aktifliğini artırmak isteyen Avrupa, bir taşla birkaç kuş vurmayı planlıyor. Avrupa Birliği Global Geçit projesi, Türk Devletleri Teşkilatının “Doğu-Batı Hazar Geçişli Orta Koridor” projesiyle teğe bir örtüşüyor. Türkiye’nin son yıllarda AB ile siyasi ilgileri limoni olsa da ticari bağları epey yüksek seviyede. Bu nedenle kazan-kazan olarak değerlendirilebilecek bu proje ile Türkiye’ye âlâ koşullarda dış finansman ve yatırım imkanları sağlayabilir.

TÜRKİYE KÖPRÜ KONUMUNDA

Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla Orta Asya-Türk dünyası ile kesintisiz kara temasını kuracak olan Türkiye ve Türk dünyası bu projeden istifade edebilir. Aslında halihazırda kesintisiz bir demir yolu sınırı (Demir İpek Yolu) Avrupa’nın doğu-batı sınırında azami 15 günlük taşıma mühletini karşılıyor. Coğrafik pozisyonu ve kültürü ile Asya-Avrupa ortasında doğal bir köprü olan Türkiye, kuzey ve güney koridorlarına nazaran epeyce istikrarlı ve kısa olan Orta Koridor ile Türk dünyası ve Avrupa ortasında bir ticaret köprüsü olabilir. Rusya’ya yaptırımlar uygulandığı bir devirde Orta Asya devletleri istikrarlı bir sınır olan Hazar Denizi, Azerbaycan ve Türkiye yoluyla rahatlıkla Avrupa’ya açılabilir. Dünya iktisadının Asya eksenine kaydığı ve lojistik maliyetlerinin çok arttığı bir devirde bu proje hem Türkiye hem de Türk dünyasına avantajlı bir alternatif sunabilir. Zati Türkiye doğu-batı istikametinde petrol ve doğal gaz sınırları için değerli bir üs pozisyonuna geldi. Bu yeni sınırların bir artısı da AB-Türkiye bağlarının gelişmesine sunacağı katkı. Bakalım yeni İpek ve Baharat yolları hangi koridordan geçecek, bekleyip göreceğiz.