Erzincan’ın İliç ilçesinde bulunan Anagold Çöpler Altın Madeni’nde yığın liç alanının kayması sonucu toprak altında kalan 9 emekçiye şimdi ulaşılamazken yaşanan felaket, bölgede bulunan herkesi etkileyebilecek önemli çevresel riskler barındırıyor.

Olaydan sonra şirketin etraf müsaade ve üretim lisansı iptal edilirken SSR Mining’in Türkiye’deki tek projesi Anagold Çöpler Altın Madeni değil.

Kanada-ABD ortaklı şirket, 2009’dan bu yana Çalık Kümesi ‘stratejik ortaklığında’ Türkiye’de faaliyet gösteriyor. Bu stratejik iştirakin başlangıç tarihi ise resmi kayıtlara nazaran Anagold şirketiyle ilgili 2009’da rüşvet soruşturmasının kapatıldığı periyoda rastlıyor.

Resmi evraklara nazaran Kanada-Vancouver merkezli SSR Mining’in, 2020 yılında satın aldığı ABD-Denver merkezli Alacer Gold üzerinden Çalık ile ortak dört projesi daha bulunuyor. Bu maden projelerinin olumlu sonuçlar veren üçünde Çalık Grubu’na bağlı Lidya Madencilik’in operasyonel yetkiyi Kanadalı şirkete devretmesi dikkat çekiyor.

Rekabet Kurumunun Nisan 2023 tarihli yazısında SSR Mining’in, Türkiye’deki altın arama ve üretim faaliyetlerini Alacer Gold vasıtasıyla yürüttüğü belirtiliyor. Rekabet Kurumuna nazaran Çalık Grubu’na bağlı Lidya Madencilik, Türkiye’de iştirakleri Anagold, Artmin, Kartaltepe, Bakırtepe, Tunçpınar ve Polimetal ile faaliyet gösterirken Grup’un Polimetal hariç öbür tüm teşebbüsleri (projeleri) Alacer Gold ile birlikte ortak denetim ediliyor. Polimetal ise Balıkesir vilayet hudutlarında yüzde 100 Lidya Madencilik’e ilişkin Gediktepe Madeni’nde oksitli cevherden altın-gümüş üretimi gerçekleştiriyor. Lidya Madencilik buradaki yüzde 100 operasyon yetkisini Alacer’den pay periyoduyla sonradan elde etti.

Hod Maden Projesi

Kanada-ABD iştirakindeki SSR Mining, Artmin Madencilik isimli Türkiye merkezli şirket üzerinden Artvin’deki altın-bakır cevherleşme projesi Hod Maden’in sahibi.

Şirket, Hod Maden projesinin yüzde 40 çoğunluk payını elinde bulunduruyor. Projenin yüzde 30 payı Çalık Grubu’na bağlı Lidya Madencilik, yüzde 30 payı de Kanada merkezli Sandstorm Gold Royalties’in çoğunluk payını elinde bulundurduğu Horizon Copper şirketine ilişkin.

Çalık Kümesi, projenin çoğunluk payını Kasım 2021’de Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) raporu onaylandıktan sonra Kanada-ABD ortaklı SSR Mining’e devretti. SSR Mining, 8 Mayıs 2023 tarihinde Hod Maden Projesi’nin yüzde 40’a kadar payını ve operasyonel denetimini Lidya’dan satın aldığını duyurdu.

Böylece projenin operasyonel denetimi SSR Mining’e geçerken çoğunluk payı de Kanada merkezli şirketlere geçmiş oldu.

Öte yandan Hod Maden Projesi’nin yüzde 40’ının 8 Mayıs 2023’te SSR Mining’in denetimine geçtiği şirketin web sitesinde yer alırken, 15 Mayıs 2023 tarihli Ticaret Sicil Gazetesi kayıtlarına nazaran maden için kurulan iştirak Artmin Madencilik’te Alacer’in, bu bağlamda SSR Mining’in yalnızca yüzde 10 payı bulunuyor.

Kanadalı dernekten ödül

Hod Maden ruhsatları yaklaşık 3 bin 500 hektarlık bir alanı kapsıyor.

Madenin başka Kanadalı ortağı Horizon Copper’ın web sitesinde yayımlanan proje tanıtımında “Bu etkileyici maden varlığı, 2019 yılında Kanada Maden Arayıcıları ve Geliştiricileri Derneğinde Yılın Keşfi mükafatını kazanmıştır. Proje, Türkiye’de maden geliştirme konusunda geniş tecrübeye sahip Kanadalı bir madencilik şirketi olan SSR Mining Inc tarafından işletilmektedir. Varlık, 2022 yılında son büyük müsaadesini aldı ve SSR Mining, 2027 yılında ticari üretimin yapılması beklenen projede inşaat çalışmalarında ilerleme sürüyor. 2021 Fizibilite Çalışması, birinci 13 yıllık maden ömrü boyunca 2,5 milyon ons altın ve 287 milyon pound bakır rezervi (Kanıtlanmış ve Muhtemel) göstermiştir. Horizon, Hod Maden projesinin yüzde 30 payına sahiptir” deniliyor.

İliç’te maden kazasıyla gündeme gelen Anagold Madencilik’in de yüzde 20 payını Çalık Kümesi elinde bulundururken, Küme’den kaza sonrası “Operasyonel bir sorumluluğumuz yok. Yalnızca finansal yatırımcıyız” açıklaması gelmişti.

Kamuoyunda AKP iktidarına yakınlığı ile tanınan Çalık Kümesi’nin, Kanadalı Maden Arayıcıları Derneğinin ödüllendirdiği bir projenin çoğunluk payını neden Kanadalı ortağına devrettiği ya da Anagold ve Hod Maden projelerinin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından ÇED olumlu kararı almasında kolaylaştırıcı bir tesirinin bulunup bulunmadığı bilinmiyor.

DW Türkçe’nin Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) ile birlikte yürüttüğü “The Uber Files” araştırması, ABD merkezli Uber şirketinin Türkiye’de faaliyetlerini büyütmek ve yasal müsaade süreçlerini kolaylaştırmak için hükümete yakın şirketlerle iş birliği yapmaya çalıştığını ortaya koymuştu. Çalık Kümesi ise operasyonel sorumluluğu olmadan bu alana neden yatırım yapmayı tercih ettiği konusundaki sorumuzu yanıtlamadı.

DW Türkçe’ye konuşan yüksek maden mühendisi Necati Yıldız, yabancı maden şirketlerinin Türkiye’deki şirketlerle iş birliği yapmasının nedenini şöyle açıklıyor: “Bunun en kıymetli nedeni, iş birliği yapılan şirketlerin birçok iktidarla alakalı şirketler olduğundan, bu halde bürokrasi ile ilgili sıkıntılarını daha rahat çözüyor olmalarıdır. Hatta bu şirketler aracılığı ile rahatça teşvik alabilmekte, vergi borçları silinebilmektedir.”

Çakmaktepe Madeni

Lidya Madencilik’in web sitesinde yer alan bilgilere nazaran Kartaltepe Madencilik de Lidya Madencilik ve Alacer Gold’un yüzde 50-50 iştirakinde kuruldu. Lakin Lidya Madencilik Kasım 2022’de yüzde 30 payını Alacer’e devretti. Böylelikle Alacer yani SSR Mining, Kartaltepe Madencilik’te yüzde 80 hisseye sahip oldu. Çalık Kümesi’nin hissesi yüzde 20’ye geriledi.

Kartaltepe Madencilik şirketi, Çöpler Altın Madeni’ne yaklaşık 5 kilometre yakın uzaklıkta ruhsatlara sahip olup birden fazla altın ve bakır potansiyeli olan alanlar barındırıyor. Bunların en değerlileri ise Çakmaktepe ve Mavi Altın Nesli diye sıralanıyor.

Çakmaktepe Kompleks Madeni, Çöpler’in maden ömrüne katkı sağlamak emeliyle kurulan birinci uydu maden işletmesi olarak tanımlanırken, 2018’in dördüncü çeyreğinden beri aktif durumda olan madene ikinci kapasite artışı için ÇED olumlu kararı Mart 2022’de verildi. Pay dönemi de bu karardan yaklaşık 8 ay sonra gerçekleşti.

Lidya Madencilik’in web sitesindeki bilgilere nazaran Kartaltepe’nin ruhsat sahibi olduğu Mavi Altın porfiri nesli da 20 kilometre uzunluk ve 6-7 kilometre genişliğe sahip. Alanda birden fazla cevherleşme yatağı tespit edildi.

Benzer bilgiler Alacer’i 2020’de satın alan Kanadalı SSR Mining’in web sitesinde de yer alıyor. SSR Mining, Çakmaktepe Madeni’nin yüzde 80’ine sahip olduğunu belirtiyor.

Bakırtepe Madeni

Çalık Holding iştiraklerinden Bakırtepe Madencilik ve Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi de yüzde 50-50 Lidya Madencilik ve Alacer Gold iştirakinde Kasım 2021’de kurulurken 30 Eylül 2022’de yapılan sermaye artırımıyla şirketin yüzde 70’i Alacer Gold’a yani SSR Mining’e geçti. Lidya Madencilik’in hissesi ise yüzde 30’a geriledi.

Bakırtepe projesi, Türkiye’nin kuzeydoğu kısmında, Gümüşhane ve Giresun vilayetlerinin ortasında yer alırken, Hod Maden Projesi’ne 260 kilometre uzaklıkta. Rekabet Kurumunun yazısında yer alan bilgiye nazaran projede işletme faaliyeti şimdi başlamadı. Lakin ruhsat alanında sondaj çalışmaları devam ediyor.

Lidya Madencilik’in web sitesinde proje alanında üç farklı gayede toplam 5 bin metrelik sondaj çalışmasının tamamlandığı belirtiliyor.

SSR Mining ise sitesinde projeye ilişkin daha ayrıntılı bilgilere yer veriyor. Kanadalı şirketin Haziran 2023’te yayınladığı bültene nazaran Çalık Grubu’na bağlı Lidya Madencilik’in arama grubu Bakırtepe’yi keşfedip ve Ortak Teşebbüs ismine ön arama faaliyetlerini üstlendi. Arama faaliyetlerine 2009 yılında başlandı. Projenin yüzde 70’inin kendisine ilişkin olduğunu belirten SSR Mining, Haziran 2023’e dek toplam 24 bin 600 metre uzunluğunda 77 sondaj deliği açıldığı bilgisini verdi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın ÇED duyurularına nazaran ise kelam konusu alanda maden arama faaliyeti için ÇED başvurusu Haziran 2015’te Lidya Madencilik’in bir başka iştiraki Polimetal Madencilik üzerinden yapılmış. Alacer Gold, Polimetal Madencilik’in projesi Gediktepe Madeni’nde bir hissesi bulunmasa da şirketin ortakları ortasında yer alıyor.

Lidya Madencilik’in web sitesinde yer alan bilgiye nazaran Gediktepe Maden projesi de Lidya ile Alacer’in yüzde 50-50 iştirakinde yürütülüyordu. SSR Mining ile imzalanan NSR (Net Smelter Royalty) anlaşmasıyle proje yüzde 100 oranında Lidya Madencilik işletmesine geçti. NSR muahedesinde maden işletmesini üstlenen şirket, ruhsat sahibine üretimden hisse veriyor.

Gediktepe’de ticari üretim 2022 yılında başlarken, EMX Royalty Corporation isimli Kanada-ABD merkezli şirket de altın oksit üretiminde yüzde 10, polimetalik bakır, çinko, kurşun ve altın yatağından elde edilen üretim üzerinde ise yüzde 2 NSR rödovans hakkına sahip görünüyor. EMX’in açıklamasına nazaran Gediktepe rödovansı, 2021 yılında SSR Mining’den satın alındı.

EMX’in web sitesinde ayrıyeten Türkiye ile ilgili “Ülke, yüzde 100 yabancı mülkiyetine müsaade veren elverişli maden kanunuyla dikkat çekmektedir. Elverişli bir iş ortamı ile birleşen potansiyel jeolojik ortam, Türkiye’yi keşif ve maden geliştirme için önde gelen bir yer haline getirmektedir” sözleri yer alıyor.

Tunçpınar projesi

Çalık Kümesi’nin SSR Mining ile ortak olduğu Tunçpınar Projesi ise Tunceli vilayet sonları içerisindeki Cevizlidere alanında, Çöpler Altın Madeni’ne yaklaşık olarak 65 kilometre arada yer alıyor.

Proje 2011 yılında kurulan Tunçpınar Madencilik Sanayi ve Ticaret şirketi üzerinden gerçekleştiriliyor. Tunçpınar şirketi de yüzde 50-50 Lidya-Alacer iştirakinde kurulurken, bu şirketteki hisseler da vakit içerisinde değişti.

Fakat Tunçpınar’da başka üç şirketin bilakis Alacer’in hissesi azalırken Lidya Madencilik’in hissesi arttı. Ticaret Sicil Gazetesi’ne nazaran Eylül 2023 prestijiyle Tunçpınar’da Alacer Gold’un yüzde 30, Lidya Madencilik’in yüzde 70 hissesi bulunuyor.

Söz konusu değişiklik ise maden projelerinde daha evvel yapılan mülkiyet takasına dayanıyor. Buna nazaran SSR Mining, 2022 başlarında Tunçpınar yatağındaki paylarının yüzde 20’sini Lidya Madencilik’e devrederken Bakırtepe madenindeki sahiplik oranını yüzde 70’e çıkardı. Böylelikle Bakırtepe’nin işletme hakkı SSR Mining’e geçerken Tunçbilek’in işletmesi Lidya Madencilik’in oldu.

Şirket CEO’su o devirde bölgede faaliyet alanını genişletmek için yüksek bir potansiyel ve etkileyici kalitelerde bakır sülfit mineralizasyonları olduğunu açıklamıştı.

Tunçpınar maden projesi ise sondaj çalışmalarında başlangıç evresinde. Şimdi çalışma müsaadesi yok.

Soruşturmanın akabinde gelen stratejik ortaklık

Anagold şirketi, Türkiye’de maden kazalarından evvel İlhan Cihaner’in Erzincan Cumhuriyet Başsavcısı olduğu periyotta rüşvet soruşturmasıyla gündeme gelmişti.

İlhan Cihaner’in DW Türkçe’ye verdiği bilgiye nazaran, 5 Şubat 2008’de Cihaner’in Cumhuriyet Başsavcısı olarak verdiği talimatla İliç Savcılığı o devir ismi Çukurdere Madencilik olan Anagold hakkında çevreyi taammüden kirletme hatasından soruşturma açtı. Cihaner, “Ancak İliç Savcısı Bayram Bozkurt soruşturmayı savsıyor ve madenden rüşvet istiyor. Hatta TEDAŞ da rüşvet istiyor” diyor ve bunun üzerine başlattığı rüşvet soruşturmasını Mayıs 2009’da Adalet Bakanlığı müfettişlerinin devraldığını, bu soruşturmanın da aktif yürütülmediğini belirtiyor. Cihaner, yürüttüğü rüşvet soruşturmasının akabinde 2010’da makamında gözaltına alınmıştı. Daha sonra ise Savcı Bayram Bozkurt’un Gülen yapılanması mensubu olduğu ortaya çıkmıştı. Cihaner’in verdiği bilgiye nazaran Adalet Bakanlığı müfettişlerinin yürüttüğü rüşvet soruşturması 28 Ağustos 2009’da sonlandırıldı.

Çalık Kümesi’nin Alacer Gold ile ‘stratejik ortaklığı’ da rüşvet soruşturmasının sonlandırılmasından tam bir hafta öncesine rastlıyor. Çalık Kümesi’nin web sitesinde Çalık Kümesi ile Alacer Gold Corp ortasında 2009’da stratejik paydaşlık kurulduğu belirtiliyor. Ticaret Sicil Gazetesi kayıtlarına nazaran Çalık Maden İşletmeleri AŞ o vakitler ismi Çukurdere Madencilik olan Anagold’a birinci defa 21 Ağustos 2009’daki sermaye artırımı sırasında yüzde 5 pay alarak ortak oldu.

Anagold hakkında çevreyi taammüden kirletme cürmünden soruşturmaya da Şubat 2010’da takipsizlik kararı verildi.

Çalık Kümesi sorularımızı yanıtlamadı

Lidya Madencilik firması ise Çalık ile Alacer Gold ortasında başlatılan ‘stratejik ortaklıktan’ yaklaşık bir yıl sonra Nisan 2010’da kuruldu.

Çalık Kümesi, bahsedilen stratejik iştirakinin kapsamı ve Lidya Madencilik şirketinin kuruluşunda bu stratejik iştirakin ne üzere tesiri olduğu hakkındaki sorumuza cevap vermedi. Küme, Lidya Madencik şirketinin Kartaltepe, Tunçpınar, Bakırtepe ve Hod Maden projelerinde Alacer Gold yani SSR Mining ile olan iştirak yapıları hakkında da bilgi vermedi.

Çalık Kümesi, DW Türkçe’nin “Operasyonel manada etkiniz bulunmayan bu alanda neden yatırım yapmayı tercih ettiniz? Yatırım stratejiniz 2009 yılından beri bu istikamette miydi? Çalık Kümesi, kamuya açık kaynaklarda yer alan bilgilere nazaran Anagold dahil SSR Mining ile ortak denetim sağladığı madenlerde ne kadar sorumluluk/yetki taşıyor” sorularına da karşılık vermedi.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?