31 Mart lokal seçimlerine yanlışsız listelerin verilmesiyle kampanyalar sürat kazanmaya başlarken, parti idarelerinin aday tercihleri toplumun yarısını oluşturan bayanların yerelde düşük oranda temsil edildiğini ortaya koyuyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Türkiye nüfusuna ait son bilgilerine nazaran erkek nüfus 42 milyon 734 bin 71 iken, bayan nüfus 42 milyon 638 bin 306. Yani toplumun yarısını bayan nüfus oluşturuyor.

Ancak toplumun yarısını oluşturan bayanlar genel siyasette kendilerine sıkıntı yer bulurken, lokal siyasette ise daha da düşük oranlarda temsil ediliyor.

2019 lokal seçimlerinde toplam 8 bin 257 belediye lider adayının yalnızca 652’si bayan iken, seçim sonucu toplam 1389 belediyede yalnızca 45 bayan seçilebildi. Bu sayı daha sonraki vazifeden almalar ve istifalar üzere nedenlerle daha da azaldı.

Önümüzdeki 31 Mart’ta seçime girecek olan siyasi partilerin Yüksek Seçim Şurasına (YSK) teslim ettiği aday listelerindeki bayan oranına bakıldığında ise 2024’te de 2019’dan çok farklı bir tablonun ortaya çıkmayacağı görülüyor.

Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı Lideri Ayşe Kaşıkırık, listelerin şimdi katılaşmadığını belirterek, belediye meclis üyeliklerinin de hesaba katılması gerektiğinden partilerin bayan adayları konusunda net bir oran verilemediğini söylüyor. Kaşıkırık, lakin vilayet bazın bayan adayların oranının en fazla yüzde 5-6 civarında olacağını iddia ediyor.

YSK mahallî seçim için kesin aday liselerini 3 Mart’ta ilan edecek.

Yerel siyasette neden daha az bayan var?

Peki parlamento seçimlerinde yüzde 20’lere kadar ulaşan bayan temsil oranı siyasete giriş kapısı olarak da bedellendirilen mahallî siyasette neden daha düşük?

Kadın örgütlerine nazaran bunun farklı ve pek çok nedeni bulunuyor. Parti idareleri “kadın aday bulamadıklarını” ileri sürerken bu savın aslında çok da doğruyu yansıtmadığı belirtiliyor.

Eşitlik İçin Bayan Platformu (EŞİK) Gönüllüsü Gülnur Aksop, bu yıl aslında aday olarak ismine yer verilenlerden daha çok bayanın partilere müracaat yaptığını lakin pek birçoklarının listelere giremediğini söyleyerek, bu nedenle kimi siyasetçilerin “kadın aday bulamıyoruz” telaffuzunu gerçekçi bulmuyor. Aksop şöyle konuşuyor:

“Erkeklerde liyakat pek aranmıyor. Genelde ne eğitimine ne yaptığı işe bakılıyor. Lakin mevzu bayan olduğu vakit ise o adayın eksiksiz olması gerekiyor. Eğitimli olması, âlâ bir işi olması, saygınlığı olması, toplumda özel bir yeri olması üzere çok sayıda öge gerekiyor.”

Neden milletvekili olan bayanların oranı yüzde 20’ye yaklaşırken, belediyelerde lakin yüzde 3 bayan seçilebiliyor?

Kaşıkırık bunun en değerli nedenlerinden birisini belediyelerin siyasetin finansmanı için kullanılıyor olmasını görüyor ve bunu şöyle açıklıyor:

“Belediyelerin topladığı vergiler muazzam. Mesela bir İstanbul’un bütçesi 13 bakanlığa eş durumda. Hasebiyle işin içinde bir finansman ve bütçe boyutu var. Ve bence erkek hâkim zihniyet bu yetkiyi, bütçeyi bayanlara devretmek istemiyor.”

Normalde mahallî siyasetin bayanlar için güya girmesi daha kolay üzere düşünüldüğünü ancak bilakis milletvekili seçilmekten daha güç olduğunu vurgulayan Kaşıkırık, “Meclis’e bir üye seçtiğimizde aslında yasama organını seçiyoruz. Yasama nedir? Kanunlarla ilgili görüşür, çalışır, fikir beyan eder ve yasa yapar” diyerek, işin içine bütçe devranı ve finansmanın da girdiği mahallî siyasete bayanların daha sıkıntı kabul edildiğini belirtiyor.

Yerel idarelerin bayanlar için kıymeti ne?

Yerel idareler siyasete girişin birinci basamaklarından biri olarak görüldüğü için hâlâ gereğince temsil edilemeyen bayanlar için farklı bir ehemmiyete sahip.

Kaşıkırık, Ekim ayından beri eğitimler için çok sayıda ili ziyaret ettiğini ve bayanları her zamankinden daha da istekli gördüğünü belirterek, şunları söylüyor:

“Kadınlar ‘yerel siyaset benim için daha erişilebilir, daha ulaşılabilir, önümü daha net görebiliyorum, hangi alanda yarıştığım belli’ diyor. Kendisini daha yakın hissediyor zira bayanlar mahallelerinde, kentlerinde daha çok vakit geçirenler, o mahallenin o kentin havasını daha çok soluyanlar. Hasebiyle problemlere da en âlâ tahlili ben getiririm diyerek aday oluyor.”

Ancak bayanlara yönelik toplumsal cinsiyet bariyerlerinin yerelde daha keskin olduğuna dikkat çekiliyor.

Aksop, temel olarak kentlerin insanların özgürleşme ve kendilerini tabir edebilme alanları olduğunu söyleyerek, kentlerin tüm yurttaşlarına eşit fırsatlar tanıması gerektiğini ve bunda da lokal idarelerin büyük sorumluluğu bulunduğunu belirtiyor.

Nüfusun yüzde 50’sini oluşturan bayanların eşit haklardan yararlanabilmesi için eşit yurttaşlık unsuruyla eşit temsilinin kurulması gerektiğini söyleyen Aksop, bunun yalnızca aday listelerinde değil lokal idarelerdeki yapıların da dönüştürülmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasıyla mümkün olabileceğini kaydediyor.

Rakamlar bayanlar için ne diyor?

Türkiye’de bayanlar milletvekili seçme ve seçilme hakkını Mustafa Kemal Atatürk devrinde yapılan ihtilallerle 5 Aralık 1934 tarihinde kazandı.

14 Mayıs’taki parlamento seçimi sonrası 600 sandalyeli Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) bayanların oranı şimdiye kadarki en yüksek düzey olan yüzde 19,83’e çıktı. Global Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı ve Eşitlik İçin Bayan Platformu (EŞİK) üzere çok sayıda sivil toplum örgütüne nazaran ise bu oran hâlâ kâfi değil.

Yerele bakıldığında ise Türkiye’de bayanlar belediyelere seçme ve seçilme hakkını 3 Nisan 1930 tarihinde birçok Avrupa ülkesinden de evvel kazandı. O tarihten günümüze kadar geçen yaklaşık 94 yılda yapılan 19 lokal seçimde 32 bin erkek belediye liderine karşılık yalnızca 156 bayan belediye lideri olabildi.

Türkiye’nin birinci bayan belediye lideri olan Sadiye Hanım 1930 yılında Artvin ili Yusufeli ilçesine bağlı Kılıçkaya beldesinde belediye lideri seçildi. Türkiye’nin birinci bayan vilayet belediye lideri ise 1950 yılı lokal seçimlerinde Mersin Belediye Lideri seçilen Müfide İlhan.

Cumhuriyet tarihi boyunca bayan belediye lideri oranı en fazla yüzde 3,02 oldu.

Dünya Ekonomik Forumu tarafından yayımlanan 2023 Global Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi’nde Türkiye 146 ülke ortasında 129’uncu sırada yer alıyor. Bu raporda ekonomik iştirak ve fırsat, siyasi güçlenme, eğitimsel kazanımlar ile sıhhat ve hayatta kalma olmak üzere dört temel alanda cinsiyet eşitsizliğindeki değişim ölçülüyor. Türkiye, siyasi güçlenme kategorisinde 146 ülke ortasında 118’inci sırada yer alırken, Türkiye’de cinsiyet eşitsizliğinin en ağır hissedildiği alanlar olarak ekonomik iştirak ve siyasi güçlenme ön plana çıkıyor.

Kadın temsilinin en zayıf halkası: Muhtarlık

Türkiye’ye has bir kurum olan muhtarlıklarda bayan temsiline bakıldığında ise durum daha da berbat bir tablo ortaya koyuyor.

Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı bilgilerine nazaran şu anda 1010’u mahalle ve 124’ü köy olmak üzere 1134 bayan muhtar misyon yapıyor. Toplam muhtar sayısının 50 binin üstünde olduğu hesaplandığında bayan muhtar oranının yalnızca yüzde 2 civarında kaldığı görülüyor.

Aksop da aslında bayanların muhtarlığa aday olmak için çok istekli olduğunu fakat seçilmeye gelince toplumsal cinsiyet rolleri yüzünden dezavantajlı duruma düştüklerini söyleyerek, muhtarlık kampanyasının ekonomik açıdan da bayanlar için zorlayıcı olabildiğini söylüyor.

“Muhtar seçilebilmek de bir ölçüde masraf yapmayı, broşürler bastırarak kapı kapı dolaşmayı, toplumsal medyayı yeterli kullanmayı gerektiriyor” diyen Aksop, birebir vakitte bayanların her meskene her saatte girememelerinin de erkek seçmenlere ulaşmalarını zorlaştırdığına dikkat çekiyor.

Aksop’un muhtarlık konusunda dikkat çektiği bir diğer konu da birtakım durumlarda neredeyse babadan oğula geçen bir makam haline gelmiş olması.

Türkiye’de bayanlar için siyasi temsilin “en zayıf halkasının” muhtarlık kurumu olduğunu belirten Kaşıkırık, bayanların kampanyalarını yapmak için ekonomik açıdan belediyelerde olduğu üzere muhtarlık yarışında da geri kaldığını şöyle anlatıyor:

“Muhtarlıkta bir parti yok ortada, direkt demokrasiden bahsediyoruz. Ancak burada da vaatler yarışıyor. Çeyrek altın dağıtanlar, ücretsiz et verenler var. Bu türlü olunca bayan diyor ki ‘ben bu yarışa nasıl gireceğim?’ Bayanlar için lokal siyasetin ulaşılmazlığı daha muhtarlıkla başlıyor.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?