İkinci Dünya Savaşı’nın birinci aylarında Sovyetler Birliği’ne karşı taarruza geçen Almanlar, düşmanının besin ve güç ikmalini engelleyerek savaşı kendileri için kolaylaştırmayı planlıyordu. Bunun için Almanların birinci maksatlarından biri Kafkaslardaki güç yatakları oldu. Kafkasya’daki petrol üretim bölgelerine sahip olmayı amaçlayan Almanlar, Sovyetler Birliği’nin Azerbaycan’dan sonraki en varlıklı petrol rezervlerine sahip Çeçenistan’ın Grozni petrol bölgesini ele geçirmek için harekete geçti.

Çeçen-İnguş Cumhuriyeti’nin birtakım bölgelerini işgal etmelerine karşın başşehir Grozni’ye girmeyen Nazi birlikleri, Stalingrad hezimetinden sonra Kuzey Kafkasya’dan güçlerini çekmeye başladı.

Bu süreçten sonra SSCB’nin lokal halka tavrı değişti. Sovyet başkan Stalin, Almanların Sovyet topraklarındaki ilerleyişinden başta Çeçen ve İnguşlar olmak üzere bölgedeki Kalmıklar, Balkarlar, Karaçaylar, Mesket Türkleri, Kırım Tatarları ve Volga Almanlarını sorumlu tuttu. Stalin idaresi tüm Çeçen ve İnguşların sürgün edilmesi kararı aldı ve Çeçen-İnguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin (ÖSSC) feshedilerek yerine Grozni Oblastı’nın kurulduğunu açıkladı.

“Çeçen ve İnguşların, Almanların talimatı üzerine Sovyet idaresine ve güçlerine karşı savaştığını, komşu bölgelerdeki kolektif çiftliklere karşı haydutça akınlar düzenlediğini” ileri süren Stalin idaresi, 23 Şubat 1944’te sürgün kararını uygulamaya başladı.

Sovyet silahlı kuvvetleri, Kızıl Ordu Günü kutlamalarının arefesinde toplanan halkın etrafını sardı. Çeçen ve İnguşların 20-25 dakika içinde Orta Asya’ya, Sibirya’ya götürüleceği duyuruldu. Karara karşı gelenler, kaçmaya çalışanlar ağır silahlarla vuruldu.

Stalin güçleri katliamlar gerçekleştirdi 

Bu sürgün sırasında çok sayıda katliam gerçekleştirildi. NKVD (Stalin’e bağlı İçişleri Bakanlığı Halk Komiserliği) polisleri Haybah köyü halkını bayan, erkek, ihtiyar, çocuk ayrımı yapmaksızın ahırlara doldurarak canlı diri yaktı. Bu katliamda 700 kişi hayatını kaybetti. Sotni köyündeyse, erkekleri bir tarafta toplayan Kızıl Ordu askerleri ve NKVD polisleri, yeniden çoğunluğu bayan, çocuk ve yaşlılardan oluşan çok sayıda Çeçen’i, yüzeyi buz tutmuş Galanşoh gölünün üzerinde yürüttü. Buzun taşımaması nedeniyle binlerce Çeçen, Galanşoh gölünün soğuk sularında can verdi.

Sürgünde de zulümler sürdü

Stalin’in verdiği buyruk mucibince yaklaşık 500 bin Çeçen-İnguş, yük trenlerine bindirilerek başta Sibirya ve Kazakistan olmak üzere Orta Asya’ya sürüldü. Sadece 2 bin kişi dağlara kaçabildi.
Her aileye 20 kilogram bagaj alma müsaadesi verildi. Rusya Sosyalist Federatif Sovyetler Cumhuriyeti (RSFSC) halkın geride bıraktığı konutlara, topraklara ve büyükbaş hayvanlara el koydu.

Birkaç gün su ve yiyecek verilmeden hayvan vagonlarında yapılan seyahat sırasında insanların yaklaşık yüzde 20’si hayatını kaybetti. Sürgünün birinci yıllarında iklim şartları, ağır çalışma ve salgınlar sonucunda ölenlerin sayısı arttı. Her 10 konuta bir askeri gözlemci verildi. Bulundukları yerden yalnızca üç kilometre uzaklaşabilme hakkı verilen Çeçen ve İnguşlar, her ay güvenlik güçlerine kayıt yaptırmak zorundaydı.

Sovyet idaresi 26 Kasım 1948’de yayınladığı bir bildiriyle, sürgünlerin yurtlarına geri dönme haklarından yoksun olduğu, süresiz sürgünde kalacaklarını duyurdu.

“Sürgünün münasebetini aklı başında birisi anlayamaz”

Cephede Kızıl Ordu saflarında savaşan Çeçen ve İnguşların şimdi konutlarına bile dönmediği bir sırada gerçekleştirilen sürgünün yasal olmadığını Stalin’den sonra Sovyetler Birliği’nin başına geçen Nikita Kruşcev 25 Şubat 1956’da yaptığı konuşmasıyla ortaya koydu: Kruşçev, “Aklı başında bir insanın; bayan, çocuk, yaşlı, komünist ve komsomol (Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin gençlik yapılanması) ayrımı yapmadan tüm milleti, bireylerin yahut bir küme insanın yaptığı hareketlerden sorumlu tutmak suretiyle toplu halde sürgün ederek cezalandırmasını anlaması zordur.”

Tarihçiler, Stalin’in asıl hedefinin geçmişteki isyanlarından ötürü Kuzey Kafkasya halklarını cezalandırmak ve onların Türkiye topraklarına planlı göçünü engellemek olduğunu yazdı.

23 Şubat 1944’te başlayan ve üç günde binlerce can kaybının yaşandığı sürgün, Çeçen-İnguş halkının tarihindeki en büyük felaketlerden biri olarak kayıtlara geçti.