Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Çöpler Altın Madeni’nde yığın liç alanının kayması sonucu oluşan facianın üzerinden iki hafta geçti.

Toprak altında kalan dokuz çalışana şimdi ulaşılamazken Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından yapılan son açıklamaya nazaran 50 kişilik grup bölgede çalışıyor. Topraktan ve sudan alınan numunelerde ise şimdi kirliliğe rastlanmadı. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki alandan günde dokuz sefer numune alındığını ve bu numunelerin üç farklı laboratuvarda incelendiğini söyledi.

Kayan kütlenin nasıl ortadan kaldırılacağına ya da bu istikamette bir çalışma yürütülüp yürütülmediğine dair ise resmi bir açıklama yapılmadı. Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, heyelan alanında 400 bin kamyonluk toprak kütlesi olduğuna işaret etmişti.

Bu kütlenin içeriğinde siyanürün yanı sıra altın, bakır üzere pahalı madenlerin de yer aldığı ağır metaller kelam konusu. Pekala bundan sonra ne yapılmalı? Kayan kütleye ne olacağı içeriğindeki cevher nedeniyle firmanın inisiyatifinde mi yoksa bu kütle atık olarak değerlendirilip bertaraf mı edilmeli?

“Toprağa sızan siyanür solüsyonu tehlike oluşturuyor”

Meslek odalarına nazaran kayan kütlenin acilen izole edilmiş bir alana taşınarak bertaraf edilmesi gerekiyor. Bölgede yürütülen çalışmalar konusunda ise açıklanması gereken pek çok konu var.

DW Türkçe’ye konuşan Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şube Sekreteri Utku Fırat’a nazaran Bakanlığın yapmış olduğu “topraktan ve sudan alınan numunelerde şimdi kirliliğe rastlanmadı” açıklaması birtakım izahatlara muhtaç.

Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şube Sekreteri Utku FıratFotoğraf: Ethem Tosun/DW

Fırat, “Analizi yapılan yüzey ve yeraltı suları ile ağır metaller için hangi metotların kullanıldığı, toprak numunelerinde hangi parametrelere bakıldığı ve sonuçları kamuoyuyla paylaşılmalıdır. Toprak kirliliğinin tespitinde, kontamine olduğu düşünülen alandan alınan numuneler hangi derinliğe kadar inilerek alınmıştır, açıklanmalıdır” diyor.

Heyelanla birlikte geniş bir alana yayılan yığın liçinin, siyanür solüsyonu içeriğine sahip olduğunu vurgulayan Utku Fırat, projenin Çevresel Tesir Kıymetlendirme Raporu’na nazaran proseste sodyum siyanür, nitrik asit, sülfürik asit, sodyum hidroksit, silika, bakır sülfat üzere tehlikeli kimyasalların kullanıldığına işaret ederek ekledi:

“Dolayısıyla tüm bu kimyasalları içeren siyanür solüsyonuyla yıkanmış yığın liçi, heyelanla birlikte geniş bir alana, bilhassa de Fırat Irmağı istikametine hakikat yayılarak hem Fırat Irmağı hem de toprak kirliliği için büyük bir tehlike doğurmaktadır. Buradan süzülen siyanür solüsyonu toprağı kirletecek, süzülerek yeraltı sularına karışacak ve bu yeraltı sularının ulaştığı yüzey sularını kullanılmaz hale getirecektir. Bilhassa kış aylarında yağışların da tesiriyle siyanür solüsyonu ve içeriğindeki tehlikeli kimyasalların toprak ve yeraltı suyuna karışma müddeti kısalacaktır.”

“Yığın liçi sızdırmaz bir yere taşınmalı”

Utku Fırat’a nazaran yapılması gereken öncelikle madenin tüm faaliyetinin süresiz olarak durdurulması.

Solüsyonla yıkanmış yığın liçinin, içeriğinde altın, gümüş, bakır üzere kıymetli madenlerin de bulunduğu cevher olduğuna dikkat çeken Fırat, “Dolayısıyla Anagold Madencilik için ekonomik bedeli bir gereçtir. Lakin mevcut durumda bahse mevzu cevher ömür alanlarını yok etmekle tehdit eden bir tehlikedir. Bu cevherin acilen sızdırmaz tabana sahip alana taşınması gerekmektedir” diye konuşuyor.

Fırat, şayet taşınmaya başlanan yığın liçi bir atık olarak değerlendirilecekse de Atıkların Tertipli Depolanmasına Dair Yönetmelik kararlarınca 1. Sınıf nizamlı depolama tesislerinde depolanması gerektiğini vurguluyor.

“İzole edilip bertarafı gerekli”

DW Türkçe’ye konuşan Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi’nden yüksek jeoloji mühendisi ve A sınıfı iş güvenliği uzmanı Kemal Lider Presciler de kayan ve akan yığın liçinin maden alanında sürece tabi tutularak atık hale geldiğini vurgulayarak kütlenin bertaraf edilmesi gerektiği görüşünü paylaşıyor.

Erzincan İliç’te altın madeni bulunan bölge Fotoğraf: DHA

Presciler, “Her şeyden evvel bu kayan yığının Fırat ırmağına ve Bağıştaş barajına olan aralığının 300-400 metre olduğu düşünülürse, orta ve uzun vadede bir etraf felaketi, bir ekokırım yaşanmaması için uygun izole edilmiş bir alana taşınıp bertarafı gereklidir” diyor.

Presciler’e nazaran yaklaşık 10 milyon metreküp olduğu söz edilen kayan 400-500 bin kamyonluk toprak gerecinin en optimist 3-4 yıl içinde temizlenmesi yani bertarafı beklenebilir.

Hangi yönetmeliğe dayanıyor?

Kemal Lider Presciler, bununla ilgili düzenlemenin 15 Temmuz 2015 tarihinde 29417 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiş Maden Atıkları Yönetmeliği olduğunu, ilgili bakanlığın ise Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olduğunu söylüyor. Presciler, bu yönetmeliğin, 2872 sayılı Etraf Kanunu’nun 3, 8, 11, 12, 13. hususları ile 644 sayılı Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Teşkilat ve Misyonları Hakkındaki Kanun Kararındaki Kararnamenin 2, 8, ve 9. unsurlarına dayanılarak hazırlandığını ekliyor.

Sahada yapılacak her türlü çalışmada ise 6331 sayılı İş Sıhhati ve Güvenliği kanunu ve ilgili mevzuat kararlarının uygulanması gerektiğini vurgulayan Presciler, çalışanlara tam beden kollayıcı, yüz kollayıcı, teneffüs hami ferdî koruyucalar tedarik edilmesinin kıymetine dikkat çekiyor.

Nasıl bir tehlike kelam konusu?

İliç’teki altın madeninin açık işletme olup liç sürecinde sodyum siyanür çözeltileri kullanıldığına işaret eden Presciler, liç yığını içinde altının yanı sıra gümüş, bakır, demir, arsenik, kurşun, kadmiyum üzere toksik özellikteki ağır metal bileşiklerinin yer aldığını, bu ağır metallerin toprağa, yüzey ve yeraltı sularına karışma riski olduğu üzere ekokırıma da sebep olabileceğini vurguluyor.

Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi’nden yüksek jeoloji mühendisi Kemal Başkan Presciler Fotoğraf: privat

Ağır metal birikimiyle toprağın ziraî üretim için verimsiz bir hal aldığını, atmosfer kirliliğinde de kıymetli bir yer alan ağır metallerin, toz partikülleri halinde toprak ve su yüzeylerine geçebildikleri üzere topraklardan sızarak yahut erozyonla taşınarak da su kaynaklarını kirletebildiğini söyleyen Presciler, “Ayrıca hayvan ve insanların, ağır metalleri soluması, teması yahut besin zinciriyle alması sonucu birçok sıhhat sorunu ortaya çıkar. Toprak, bitki, su ve atmosfer üzerinde bir kısır döngüye sahip olan ve insan sıhhatini büyük oranda olumsuz etkileyen ağır metallerin, mutlak suretle riskleri minimize edilmeli ve derhal tedbirler alınmalıdır” diyor.

“Farklı disiplinlerle ortak çalışma yapılmalı”

Kayan ve akan kütle altında membran şilte ve geçirimsiz bir kil yada beton olmamasının, siyanür tuzlarının ve ağır metallerin toprak, yüzey suları, kaynak ve yeraltı sularına karışma riskini artıracağına işaret eden Presciler, bu tespitlerin sağlıklı yapılabilmesi ve mühendislik tedbirlerin belirlenebilmesi için kamuoyunun hakikat bilgilendirmesinin kıymetine dikkat çekiyor. Presciler, “TMMOB’a bağlı Jeoloji Mühendisleri Odası, Kimya Mühendisleri Odası, Etraf Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisleri Odası ve ilgili öbür kamu kuruluşları ile Türk Tabipler Birliği üzere farklı disiplinlerin ortaklaşa yapacakları çalışmalar ile kısa, orta ve uzun vadeli riskler ve mühendislik tahlil yolları ortaya konmalıdır” diye ekliyor.

DW Türkçe’ye konuşan Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Sami Teymurtaş da meslek odalarından bir çalışma kümesi oluşturularak alanda çalışma yapılmasının önünün açılması ve ulaşılan bilgilerin verilerin kamuoyu ile paylaşılması daveti yapıyor.

Kısa vadede neler yapılmalı?

İliç’te liç süreci için kullanılan, siyanür tuz ve bileşikleri ile öteki kimyasal katkı ve hususların hangi oran ve nispette kullanıldığının gerçek olarak bilinmediğine dikkat çeken Teymurtaş, “Kayan ve akan liç yığınından türlü lokasyon ve derinliklerinden toprak numuneleri alınarak bağımsız test laboratuvarlarında tahlilleri yapılmalı ve kullanılmış kimyasalların nispet ve oranları kamuoyu ile paylaşılmalıdır” diyor.

Jeoloji Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Lideri Sami TeymurtaşFotoğraf: privat

Sabırlar deresi içinde ve etrafında liç yığınının olmadığı alanlarda uzmanlarca belirlenecek lokasyonlarda yeraltı suyu test kuyuları açılması gerektiğini belirten Teymurtaş, böylece kısa vadede kimyasal atık ve ağır metallerin yeraltı sularına tesirlerinin belirlenebileceğine dikkat çekiyor.

Yine kısa vadede yığın liçinin durağanlığının sağlanması gerektiğini vurgulayan Teymurtaş’a nazaran çalışanların yanı sıra etraf ve köylerde yaşayanların da sıhhat denetimleri sıklıkla yapılmalı ve bu beşerler tıbbi müşahede altında tutulmalı.

“Fay segmentinin riski belirlenmeli”

Sami Teymurtaş uzun vadede alınması gereken tedbirleri ise şöyle sıralıyor:

“Tüm gerçek bilgi ve tahlil sonuçları kamuoyu ile paylaşılmalı, alınacak aksiyonlar belirlenmeli. Numune alma sonları genişletilmeli. Yağış ile birlikte yığın liçinin içindeki siyanür tuz ve ağır metallerin yeraltına ve yeraltı suyuna sızması önlenmeli. Yığın liçinin Sabırlar vadisi içindeki akışı bariyerlerle önlenmeli, Bağıştaş barajı ve Fırat ırmağına olabilecek muhtemel sızmaların önüne geçilecek acil önlemler alınmalı. Yığın liçinin büsbütün izole edilmiş inançlı bir ortama taşınması için çalışmalar başlatılmalı.”Öte yandan yığın liçi alanının çabucak doğusundan geçen ve faal bir fay olan Munzur Fay segmentine işaret eden Teymurtaş, bu fay segmentinin risk ve tehlikelerinin belirlenmesi, acil durum hareket planlarının da yeni risklere nazaran tekrar revize edilmesi gerektiğini vurguluyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl ulaşabilirim?