Dolar/TL kuru bu sabah 31,38’e yükselerek tüm vakitlerin en yüksek düzeyine ulaştı. Geçen yıl dolar karşısında yaklaşık yüzde 37 paha yitiren TL’nin yıl başından bu yana kaybı ise yüzde 6’ya yaklaştı.

Haziran 2023’ten Ocak ayına dek 8 kere faiz artırımına giden Merkez Bankası (TCMB), siyaset faizini 900 baz puanlık artışla yüzde 45’e çıkarmıştı. Banka bu ay ise faizi sabit tutma kararı almıştı.

Peki dolar, TL karşısında neden yükseliyor? Para siyasetindeki sıkılaşma, kuru dizginlemek için kâfi değil mi?

DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, Merkez Bankası’nın Ocak 2023’ten itibaren yürüttüğü stratejiye paralel döviz mevduatların TL mevduata hakikat kaydırılması istikametinde bir yöneliş olduğunu, genel seçimler sonrası yeni Merkez Bankası idaresinin de bu stratejiyi sürdürdüğünü belirtiyor.

Mevduat faizleri geriledi

Bankaların bilhassa aralık ayında çok önemli TL mevduat faizleri verdiğine işaret eden Alçın, Merkez Bankası’nın genel seçim sonrasında uyguladığı siyasetlerin da tesiriyle ekim-aralık periyodunda kısa vadeli yabancı sermaye girişi ve net yanılgı noksanda görülen girişler ile birlikte döviz rezervlerinde de artış ortaya çıktığını, buna bankaların yıl sonu yüksek mevduat faizlerinin de eklenmesiyle birlikte içeride dövize dönük talepte azalma olduğunu hatırlatıyor.

Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan AlçınFotoğraf: privat

Alçın, “Fakat milletlerarası kurumların Merkez Bankası’nın halihazırda devam eden siyasetlerinin mahallî seçim sonrasında aykırıya dönebileceği tarafında beklentilere yol açan değerlendirmeleri, öbür yandan bankaların aralık ayında biraz da bol keseden verdikleri mevduat faizini ocak ayıyla birlikte tekrar düşürmeye başlaması ve bunlara ek olarak da ekim-aralık devrindeki yabancı sermaye girişindeki trendin aksiye dönmüş olması, yani döviz rezervlerinin tekrar azalmaya başlamış olması hem içerideki yerleşiklerin döviz talebini artırdı, hem kamunun üzerindeki baskıyı artırmış oldu” diyor.

Döviz rezervleri azaldı

Merkez Bankası’nın brüt döviz rezervleri, en son açıklanan 22 Şubat haftasında bir evvelki haftaya nazaran 719 milyon dolar azalarak 134 milyar 208 milyon dolara geriledi.

Alçın’a nazaran kurlarda son bir hafta 10 gündür görülen yükselişin gerisinde temel itibariyle genel seçim sonrasında olduğu üzere mahallî seçim sonrasında da döviz kurunun “adil değerine” yanlışsız hareket edebileceği istikametinde beklentiler yatıyor.

Çeşitli kurumların yayımladığı raporlarda şu anda 30’ların başında olan dolar pahasının 40’a hakikat ulaşabileceği tarafında bir beklenti olduğuna işaret eden Alçın, “Bu da bir manada piyasada şu an satın alınıyor. Yani aslında yurttaşlar, kendini garanti altına almak için mahallî seçim sonrasında tekrar ortaya çıkabilecek döviz hareketi karşısında biraz daha inançlı limana gerçek hareket ediyor. İnançlı liman da dolar, başka döviz cinsi birikim ve altın. Hakikaten bilhassa gram altında da önemli yükselişleri besleyen bir eğilim var” diye ekliyor.

Türk parasının dolar karşısındaki bedel kaybı sürüyorFotoğraf: picture-alliance/E.Oprukcu

“Kurların artacağı beklentisi hakim”

Eylül 2023’te açıklanan Orta Vadeli Program’a (OVP) nazaran de dolar/TL kurunun yıllık ortalama kıymetleri 2024’te 36,8 TL, 2025’te 43,9 TL, 2026’da ise 47,8 TL olarak kestirim ediliyor.

TCMB enflasyon varsayımları ise yıllık enflasyonun yıl ortasına hakikat yüzde 70-75 bandına çıktıktan sonra 2024 yılını yüzde 36 düzeyinde tamamlayacağı istikametinde.

Ancak Alçın, Merkez Bankası’nın yıl sonu enflasyon beklentisinin ve tekrar döviz kuru beklentisinin piyasada satın alınmadığına işaret ediyor: “Bunun aksine döviz kurunun mahallî seçime kadar tutulduğu ve lokal seçim sonrasında olması gereken yere hakikat hareket edebileceği tarafındaki beklentinin ağır bastığını anlıyoruz.”

Seçime yaklaştıkça tansiyonun de artabileceğini düşünen Alçın, aralık ayında yatırılan 3 aylık TL mevduatların da martta çözüleceğini belirterek “Onun için lokal seçime yaklaşıldıkça, adım adım, bilhassa ruhsal temelli ve döviz rezervlerindeki azalmaya bağlı döviz gereksiniminin artmış olması nedeniyle bu eğilimde güçlenme görebiliriz” diye konuşuyor. Alçın’a nazaran Merkez Bankası’nın lokal seçime kadar yeni bir faiz artırımına gitmeyeceği beklentisi de bir biçimde döviz üzerindeki üst taraflı beklentileri besliyor.

“Paritedeki artış enflasyonun gerisinde”

DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan ise dolar kurunda son devirde rekorlar görülse de paritedeki artışın hala enflasyonun gerisinde olduğuna işaret ediyor. Yıl başından bu yana dolar kurunun yüzde 6,7 arttığını, ocak ayındaki enflasyonun da yüzde 6,7 olduğunu söyleyen Oyan, “Bu artış ocak ayındaki enflasyonun karşılığı olabilir. Halbuki şu anda şubat ayının sonuna gelmiş vaziyetteyiz. Yani bütün rekorlara karşın kur enflasyonun altında hareket ediyor” diyor.

Geçen sene de dolar/Tl paritesinin eşit kalması için TL’nin yaklaşık yüzde 62 kıymet yitirmesi gerektiğini, fakat paritedeki artışın yavaş kaldığını, şimdiki ile emsal bir tablonun kelam konusu olduğunu vurgulayan Oyan, “İktidarın seçimlere kadar dolar çığırından çıkmasın üzere bir amacı var. Evvel 31 lirayı geçmesin maksadı vardı, artık 32’yi geçmesin. Münasebetiyle Merkez Bankası’nın ön ya da art kapısından döviz satışları devam ediyor. Kurların denetimden çıkması bir manada önlenmiş oluyor” diye konuşuyor.

“Seçimlerden sonra kurun önü açılacaktır”

Seçim sonrasında bu barajların kalkacağı, kura müdahalenin olmayacağı ve TL’de daha süratli bir bedel kaybı ortaya çıkacağı istikametinde bir beklenti olduğunu söz eden Oyan, Orta Vadeli Program’da ortaya konan 36,8 TL’lik ortalama kur beklentisine nazaran de kurdaki artışın hızlanacağı görüşünde. Belirtilen bu ortalama kurun da enflasyon beklentisinin gerisinde kaldığını ekleyen Oyan’a nazaran kurun üst gitmesine dönük iç ve dış sermaye etraflarından de bir baskı var.

Türkiye’nin bir yılda çevirmesi gereken borç ölçüsünün 271 milyar doları bulduğuna işaret eden Oyan, “Bu yüzden de kurların ve faizlerin üst gitmesi tarafındaki tercihlere ve baskılara direnmeleri sıkıntı gözüküyor. Hasebiyle kurun önü açılacaktır. Seçimlerden sonra baraj kalacaktır” diye konuşuyor.

Öte yandan Merkez Bankası’nın yüzde 36’lık yıl sonu enflasyon kestirimini de optimist bulan Oyan, IMF’nin yıl sonu enflasyon beklentisinin yüzde 47 olduğunu, kendisi dahil birçok iktisatçının da enflasyonun yüzde 50’nin altına inmeyeceğini öngördüğünü ekliyor. Oyan’a nazaran siyaset faizi de yeni artışlarla yüzde 50-55’i bulabilir. Fakat faiz artışlarıyla dizginlenemeyecek bir enflasyon kelam konusu. Oyan, “Eylül 2022’de ‘faiz neden enflasyon sonuç’ üzere seçim kazanmaya dönük denklem ortaya konmadan evvel enflasyona müdahale faizler üzerinden mümkündü” diyor.

Gıda fiyatları artıyor.Fotoğraf: Ädil Toffolo/Cover-Images/imago images

“Gıda fiyatları yükselecek”

Enflasyonun artması lokal paranın pahasının aşınması manasına geldiği için kurda bir artışa yol açarken, kurdaki artış da enflasyonu besliyor.

Peki dövizdeki yükselişin enflasyon üzerindeki sonuçları ne olacak?

Prof. Dr. Oğuz Oyan, kurdaki yükselişin girdi fiyatları üzerinden besin fiyatlarını etkilediğine dikkat çekiyor.

Türkiye’nin mazot, gübre, ilaç, yem üzere ziraî girdilerde dışa bağımlı olduğunun altını çizen Oyan, besin fiyatlarındaki artışın dünyadan negatif ayrıştığını ve ortalama enflasyonun üzerinde seyrettiğini vurguluyor.

“Tarım fiyatlarında yeni bir artırım dalgası olacağını şimdiden söyleyebiliriz. İlkbahar ortalarına yanlışsız hızlanacaktır. Zira bu fiyatlarla üretim yapmak mümkün değil” diyen Oyan, bunun da vatandaşın hissettiği enflasyonun daha yüksek olmasına yol açacağına işaret ediyor.

“Üretim yapısı değişmeli”

Prof. Dr. Sinan Alçın da Türkiye’nin güç bağımlılığı, ham husus ve orta malı bağımlılığı devam ettiği sürece döviz gereksiniminin arttığını ve döviz fiyatının da yükseldiğini vurguluyor.

Alçın, “Hammadde ve orta malı sanayi üzerinden düşündüğümüzde sanayi her ne kadar tarımdan bağımsız başka bir kesim üzere düşünülse de aslında direkt tarıma dayalı ve tarımın üzerinde yükselen bir kesim. Yani endüstrinin birçok ham unsuru tarımdan besleniyor. Tarım siyasetleri da yalnızca son yirmi yılda değil, son 40 yılda adım adım tarımsızlaşma siyasetine döndüğü için doğal olarak Türkiye hammadde ve orta malında dışarıya bağımlı bir ülke haline gelmiştir ki buraların temel sorun alanları burası” diyor.

Alçın’a nazaran güç, hammadde ve orta malı bağımlılığının yani dövize bağımlılığın azaltılması için ise üretim yapısının daha az güç sarfiyatı olan bölümlere gerçek dönüşmesi gerekiyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?