Çin’in devlet denetimindeki medyası, haftalardır Şi Cinping’in ekonomiyi canlandırmaya yönelik son fikri hakkında haberler yapıyor. Devlet Lideri ve Komünist Parti Başkanı, “Yeni üretken güçleri” harekete geçirerek, geleceğin teknolojileri yarışında ivme kazanmak ve dünyanın geri kalanından daha bağımsız hale gelmek istiyor.

“Üretken güçler” tabiri, bir iktisadın doğal kaynaklarını, emeğini, üretim araçlarını ve teknik bilgisini tanımlayan 19’uncu yüzyıl Marksist iktisat teorisine dayanıyor.

“Son vakitlerde Çin idaresi, gelecekte güçlü bir ekonomik büyümeyi mümkün kılmak için geliştirilmesi gereken ‘yeni üretken güçlerden’ sık sık bahsetti” değerlendirmesini yapan parti gazetesi “China Daily”, on bir yıldır ülkeyi yöneten Şi Cinping’in yeni yöneliminin ana sınırlarını şöyle açıklıyor: “Emek ve sermaye üzere klasik üretim araçlarının bilakis, bunlar öncelikle teknolojik yeniliklere dayanıyor.”

Yoruma açık slogan

Fon idare şirketi Union Investment’ın Çin Baş Ekonomisti Volkmar Baur, DW’ye yaptığı açıklamada, yeni sloganın ziyadesiyle yoruma açık olduğunu söylüyor:

“Sloganın içeriğinde şimdi pek birşey yok. Ancak bu Çin’de alışılmadık bir durum değil. Bu sloganlar her vakit evvel kaba bir taraf çizer ve sonra yavaş yavaş ve kademeli olarak içi doldurulur. Örneğin Şi Cinping’in ‘Ortak Refah’ sloganının da “gerçekte ne manaya geldiği hakkında pek bir şey bilmiyoruz. Başlangıçta ‘Kuşak ve Yol Girişimi’ için de birebir şey geçerliydi. Lakin yıllar geçtikçe bu teşebbüs ‘Yeni İpek Yolu’ kavramıyla söz edildi ve daha somut hale geldi.”

Uzmanlar, Şi Cinping’in “yeni üretken güçler” kavramının da epeyce yoruma açık olduğu degerlendirmesini yapıyor. Fotoğraf: Florence Lo/REUTERS

“Yeni Üretken Güçler” tarifi, birinci defa 2023 sonbaharında Şi Cinping’in Heilongciang eyaletine yaptığı bir ziyaret sırasında kullanıldı. Baur, “Şimdiye kadar tek bildiğimiz, bunun gelecekte daha sık duyacağımız kıymetli bir slogan olacağı” diyor.

Baur’a nazaran parti basını, her yeni teşebbüsü “Şi Cinping’in, Marksist teoriyi daha da geliştirdiği kıymetli bir yenilik” olarak parlatıyor. Bilhassa 5 Mart’ta Pekin’de başlayan Ulusal Halk Kongresi öncesinde Çin ve milletlerarası kamuoyu, yeni üretken güçler tarifine odaklanmıştı.

Yeni rota baş ağrıtıyor

Berlin’deki Çin eksenli fikir kuruluşu MERICS’ten Nils Grünberg’e nazaran ise Şi’nin bu yeni iktisat siyaseti teşebbüsü, taşradaki pek çok yöneticinin başını ağrıtacak cinsten: “Yerel yöneticiler çok sıkıntı durumda. Pekin’in talep listesinin tam olarak ne olduğunu bir halde bulmak zorundalar ki bunu uygulayabilsinler. Bu nedenle Şi Cinping’in sloganları yorumlanmalı ve halka anlatırken “somut içeriği olmayan garip bir lisanla aktarılmalı ki hücum yapılacak birşey olmasın. Şi, tertipli olarak bu şifreli iletilerle ortaya çıktığında, taşradaki parti yetkilileri için Pekin’in yaklaşımının nasıl değiştiğini anlamak her vakit çok sıkıntı oluyor.”

Parti basınına bakıldığında, “Yeni üretken güçlerin” harekete geçirilmesinde odaklanılan nokta açıkça görülüyor: China Daily, “Emek, toprak ve sermaye üzere ögeler tarafından yönlendirilen klasik üretim araçlarıyla karşılaştırıldığında, bu ‘yeni üretken güçler’, temel olarak teknolojik yenilikler ve data üzere yeni ögeler tarafından şekillendirilen ögeleri söz ediyor” diyor.

Parti gazetesine nazaran, Çin’deki iktisat planlamacıları, “Ülkenin yeni üretken güçlere odaklanmasının, geleceğe yönelik sanayilerin ve kilit teknolojilerin gelişimini hızlandırabileceğine, böylelikle çağdaş endüstriyel kalkınmayı teşvik edebileceğine ve dünyanın en büyük ikinci iktisadını global paha zincirinde ilerletebileceğine” inanıyor.

Volkmar Baur, bunun tümüyle verimlik bahsiyle ilgili olduğunu düşünüyor: “Çin’in son periyotta yaptığı pek çok şeyin, verimliliği artırmaya yönelik olmadığını söylemek gerekiyor. Devlet yönetimi, araştırma ve iş dünyasına giderek daha fazla müdahale ediyor ve bu da inovasyonu sınırlıyor. Şirketlere, nereye ve hangi alanlara yatırım yapmaları gerektiği detaylı bir biçimde anlatılıyor. Bu da verimliliği azaltıyor. Bu çelişkinin nasıl giderileceğini görmek katiyetle değişik olacak.”

Fotoğraf: CFOTO/picture alliance

Fikir hakikaten mi?

Peki Çin, yeni üretken güçlere yönelimle birlikte, Made in China 2025 (MiC 2025) teşebbüsü üzere evvelki iktisat siyaseti programlarından uzaklaşacak mı? MERICS analisti Jacob Gunter’in cevabı net: “Aslında ‘Made in China 2025’ sözü, yabancıları korkutuyor. Bu nedenle Çinliler artık bu tarifi kullanmıyor. Lakin bu durum, planlarından vazgeçtikleri manasına gelmiyor.”

Gunter, ileri teknolojinin Şi Cinping’in bir “takıntısı” olduğunu da söylüyor: “Bu, onun için bir öncelik. ‘Made in China 2025’ listesinde yer alan on teknolojik alan, sermaye ve kaynağın yanı sıra araştırma ve geliştirmenin odak noktası olmaya devam ediyor.”

Kalıcı yüksek teknoloji hedefleri

Volkmar Baur, Çin’in “Made in China 2025” kapsamında hedeflediği ileri teknoloji yarı iletkenlerin üretimi üzere kilit alanlardaki tezli projeleri gerçekleştirememiş olsa da inatla yoluna devam ettiğini söylüyor. Kimi aksaklıklara karşın Çin’in “Made in China 2025” kapsamında yüksek teknolojide elde ettiği bir dizi muvaffakiyet da var. Çin uzmanı Baur, “Ülke, elektrikli arabalar, süratli trenler ve yenilenebilir güçler konusunda katiyetle dünya başkanları ortasında,” diyor.

Halk Cumhuriyeti ayrıyeten gemi üretimi, uzay seyahati ve robotik alanlarında da büyük ilerleme kaydetti. Volkmar Baur, Çin’in, Batı’nın yaptırımları nedeniyle yavaşladığı alanların başında irtibat teknolojileri geldiğini belirtiyor ve ekliyor: “Belki her şey başarılı olmadı. Çünkü pek çok alanda hâlâ Batı teknolojisine bağımlılık kelam konusu. Lakin MiC 2025’i katiyetle topyekûn bir başarısızlık olarak da nitelendiremeyiz.”