2023 yılında G20 ülkeleri ortasında 17’nci sıraya yerleşen Türkiye, iktisadıyla 100 yılda birçok çetin imtihandan geçti.

Türkiye, kuruluş yıllarından bu periyoda kadar İkinci Dünya Savaşı, 1960, 1980 ve 28 Şubat darbeleri, 2001 global ekonomik krizi yaşadı.

Ekonomileri derinden sarsan savaş, darbe ve global krizler Türkiye’nin yükselmesini yavaşlattı.

DARBELERİN TÜRK İKTİSADINA MALİYETLERİ

Özellikle 1960 ve 80 darbelerinde Türkiye iktisadının aldığı yaraların sarılması yıllara mâl oldu.

Ekonomi darbe sonrası yıllarda toparlansa da tesiri uzun müddet hissedildi.

Cumhuriyet tarihinde birinci askeri darbe 27 Mayıs 1960’ta gerçekleşti. Buyruk komuta zinciri içinde yapılmayan darbe, 37 düşük rütbeli subayın planlarıyla icra edildi. 235 general ve 3 bin 500 civarında subay emekliye sevk edildi, üniversitede bulunan 147 öğretim vazifelisi vazifeden alınmış ve birtakım üniversiteler kapatıldı.

1960 DARBESİNDE ULUSAL GELİR YÜZDE 78 DÜŞTÜ

Bu gelişmelerle yalnızca istikrar değil, iktisat de derinden etkilendi. Sayılara bakarsak; darbeden evvel 14,1 milyar dolar olan gayri safi yurt İçi hasıla (GSYH) yüzde 78 gerileyerek 7,9 milyar dolara düştü. Bu devirde dolar bazında kişi başına düşen gelir de 509 dolardan 281 dolara indi.

İHRACAT İVME KAYBETTİ

Ekonomide darbenin tesiri ihracat ve ithalat sayılarında da göze çarptı. 1960 yılına kadar süren ihracattaki ivmelenme 1961’de durdu. 1923 yılında 50,8 bin dolar olan ihracat, 1960 yılına 320 bin 731 dolara yükselmişti.

İhracat ve ithalat sayıları darbe yılından sonra yaklaşık yüzde 10 arttı. Bu devirde ihracatın ithalatı karşılama oranı 0,68 olarak gerçekleşti.

Türkiye iktisadı 1970 yılında GSYH’sini 19 milyar dolara yükseltti. Dolar bazında kişi başına düşen gelir de birebir periyotta 533 dolara yükseldi.

Rakamlara nazaran Türkiye iktisadı 1961-1970 ortasındaki periyotta darbe öncesi ekonomik göstergelere ulaşmayı başardı. 1960 darbesi ekonomik yükselişi dizginleyen bir sonuç oluşturdu.

12 MART MUHTIRASI 2 MİLYAR DOLAR KAYBETTİRDİ

Ardından 12 Mart 1971 Muhtırasında 32’nci Türkiye Hükümetinin istifaya zorladığı askeri müdahale yaşandı. Bu devirde GSYH bir evvelki seneye nazaran 2 milyar dolarlık gerileme yaşayarak 16,9 milyar dolara indi. Birebir periyotta ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 57’ye düştü.

1980 DARBESİNİN İKTİSADA EL FRENİ ETKİSİ

Türkiye’yi istikrarsızlaştırma gayreti 12 Eylül 1980 ihtilaliyle sürdü. Türkiye iktisadı bu periyoda kadar 68,9 milyar dolar GSYH sayısına ulaşmış, kişi başına düşen gelirini dolar bazında 1.540 dolara yükseltmişti.

Ancak 1980 ihtilaliyle iktisatta sakinlik bir sonraki yılın sayılarında açıkça görüldü. 1981 yılında GSYH yüzde 3,08’lik sonlu yükselişle 71 milyar dolar, kişi başına gelir de 1.579 dolar olarak gerçekleşti.

2001 EKONOMİK KRİZİ

Darbelerden çıkan Türkiye iktisadı büyümeye devam etti. 1990 yılında Türkiye’nin GSYH’si 154 milyar dolara, kişi başına düşen geliri ise 2 bin 730 dolara fırladı. Lakin 2001 krizi kapıda belirdi.

Küresel krizin tesiriyle 260 milyar dolara ulaşan Türkiye’nin GSYH’si bu periyotta 201 milyar dolara geriledi, kişi başına düşen gelir de 3 bin 12’den 2 bin 260 dolara indi.

2023’TE KİŞİ BAŞI GELİR 13 BİN DOLARI AŞTI

Türkiye iktisadı darbelerden çıkarak 2023 yılına geldi. Geçen yıl Türkiye’nin GSYH’si 1,19 trilyon dolara yükseldi. Kişi başına düşen ulusal gelir 13 bin doları aştı. Türkiye 2023 yılında ihracatını 256 milyar dolarla tarihin en yüksek düzeyine yükseltti.