Bertelsmann Vakfı’nın bugün yayımladığı 2024 Dönüşüm Endeksi (BTI), demokrasinin dünya genelinde yer kaybetmeye devam ettiğini, makus yönetilen devletlerin sayısında da daha evvel görülmemiş bir artış olduğunu ortaya koydu. “Ilımlı otokrasi” olarak sınıflandırılan Türkiye’nin de makûs yönetilen ülkeler ortasında yer aldığına işaret edilen raporda, dikkat cazip saptamalara yer verildi.

137 gelişmekte olan ülkede demokrasinin durumunu, ekonomik kalkınma ve yönetişim performansını mercek altına alan BTI Endeksi, karamsar bir tablo ortaya koydu.

Otoriter rejimler taban kazanıyor

Rapora nazaran son iki yılda demokratik olarak nitelendirilebilecek ülkelerin sayısı azaldı, otokrasiler ise yer kazandı. 63 ülkenin demokratik unsurlara bağlı kaldığı, buna rağmen 74 ülkenin otoriter bir idarenin pençesi altında olduğu belirtildi.

“Daha az demokrasi, daha az başarı” sözlerine yer verilen raporda devletlerin yönetişim performansının da “dip seviyeye” gerilediğine, bu gelişmelerin “kasvetli bir global tablo ortaya koyduğuna” vurgu yapıldı.

Dünyada demokrasi ile yönetilen ülkelerin sayısı azalıyor.Fotoğraf: picture alliance

Kötü yönetişimin demokratik kurumlara inancın erozyona uğramasına yol açtığına, demokratik ve piyasa odaklı ıslahatları savunanların artan oranda dışlandığına, yürütmenin hesap verebilirliğinin zayıfladığına, hükümet siyasetlerinin eleştirilmesinin de giderek zorlaştığına dikkat çekildi.

“Görevi berbata kullanma, yolsuzluk ve makus idare olayları birçok vakit cezalandırılmayarak cezasızlık kültürü daima kılınıyor” tespitine yer verilen raporda, hükümetlerin uzun vadede sürdürülebilir ve toplumsal açıdan kapsayıcı iktisat siyasetleri benimsemek yerine “yozlaşmış bir patronaj sistemini sürdürmeye yöneldikleri,” kayırmacılık ve yolsuzluğun güçlendiği aktarıldı.

Otokrasinin kök saldığı ülkelerden biri de Türkiye

BTI Endeksi’ne nazaran makûs yönetilen ve demokrasinin gerilediği ülkeler ortasında Türkiye de yer alıyor.

Raporda Belarus ve Rusya ile birlikte “otokrasinin kök saldığı” ülke olarak tanımlanan Türkiye’nin “Kutuplaştırıcı ve otoriter bir liderlik biçimine sahip aktör tarafından yönetilmekte olduğu” aktarılıyor.

Türkiye, 10 üzerinden 4,23 puanla “Ilımlı otokrasi” kategorisinde, Singapur, El Salvador, Papua Yeni Gine, Tunus, Tanzanya, Togo, Gabon, Cezayir, Uganda, Angola ve Irak üzere ülkelerin de gerisinde yer alıyor.

Raporda, El Salvador, Guatemala, Mozambik, Nikaragua, Tayland ve Uganda’da olduğu üzere Türkiye’de de en kıymetli demokratik kurumların erozyona uğramasının otokratik idarelerin inşasını kolaylaştırdığı kaydediliyor.

Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu bu ülkelerde ıslahatları önceliklendirme ve hayata geçirme yetkinliği ve iradesinin azaldığı, hükümetlerin ders çıkarma kapasitesinin de gerilediği belirtilirken, “Bu örnekler, siyasetler tartışılmadığında, siyasi karar alma süreçlerinin daha az bilgiye dayandığını, daha az verimli olduğunu, nihayetinde de istikamet vermekten mahrum hale geldiğini göstermekte” görüşü aktarılıyor.

“Erdoğan otoritesini sağlamlaştırdı”

BTI Endeksi’ne nazaran hukuk devleti alanındaki en sert gerileme Türkiye ve Macaristan’da yaşandı.

Raporda, Anayasa değişiklikleri ile Türkiye’yi parlamenter sistemden “cumhurbaşkanlığı cumhuriyetine” dönüştüren Erdoğan’ın bu yolla otoritesini daha da sağlamlaştırdığına vurgu yapılıyor.

Bertelsmann Vakfı’nın 2024 Dönüşüm Endeksi’ne nazaran Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan otoritesini sağlamlaştırdı.Fotoğraf: Murad Sezer/REUTERS

Erdoğan’ın yasama, yargı, ordu ve medyayı denetim ettiğinin altı çizilirken, Türkiye’de yolsuzluğun yaygın olduğuna işaret edilerek, “Hükümet, bilhassa de kendi saflarından yahut bağlantılı iş etraflarından bireyler bu işe bulaşmışsa, ihtiyatlı davranmakta” müşahedesi aktarılıyor.

Tek adam rejiminin iktisat ve âlâ yönetişim karnesi zayıf

BTI Endeksi’nin ekonomik dönüşüm bilgileri de Türkiye’nin son iki yılda bu alanda gerilediğine işaret ediyor. Türkiye’nin iki yıl evvelki raporda 6,1 olan puanı, 5,68’e geriledi.

Raporda, ülkelerin iktisatta Covid-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna savaşı nedeniyle karşı karşıya kaldıkları sınamalara nasıl cevap verdikleri de mercek altına alındı. Sınamalara verilen karşılıklarda hükümetlerin sergilediği esnekliğin ve öğrenme kabiliyetinin büyük ehemmiyet taşıdığına vurgu yapıldı. İncelenen 137 ülkeden 88’inde sıkı para siyaseti izlendiği ve ülkelerin büyük bir kısmının de enflasyonist eğilimlere karşı esnek ve ahenk gösterecek ataklarla karşılık verdiği aktarılırken, “Olumsuz istisnalar ortasında ise Laos, Lübnan ve Türkiye yer aldı” denildi.

Fotoğraf: Adem Altan/AFP/Getty Images

Türkiye’de enflasyon oranlarının üç haneli sayılara kadar çıktığına dikkat çekilen raporda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın karar alıcılarının Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından atandıklarına ve onun talimatlarını uyguladıklarına dikkat çekilerek şunlar kaydedildi:

“Hatta Erdoğan’ın talimatları uygulayan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, enflasyonist eğilimlere karşın yatırımları teşvik etmek için 2021 yılında faiz oranını düşürdü. Bunun ulusal para ünitesinde yol açtığı süratli bedel kaybı 2022 yılında yüksek enflasyon oranlarını beraberinde getirdi. Bu da ülkede ağır toplumsal maliyetlere yol açarken, milletlerarası alanda da Türkiye’ye duyulan itimadın değerli ölçüde kaybedilmesine yol açtı.”

Türkiye yanlış siyasetlere örnek oldu

BTI Endeksi’ne nazaran Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu 53 ülke düzgün yönetişimden mahrum ve bu ülkelerde oydaşma erozyona uğradı. 10 üzerinden 3,75 puan ile Türkiye güzel yönetilmeyen ülkeler ortasında yer aldı.

Oydaşma sağlama kapasitesindeki eksikliğin, yönetişim performansında gerilemeye yol açan etkenler ortasında yer aldığına dikkat çekilen raporda, “Özellikle ülke içindeki tansiyonları azaltma ve milletlerarası alanda iş birliği yapma konusundaki isteksizlik alarm verici” tabirlerine yer verildi.

Raporda ayrıyeten Türkiye örneğinin, “kişiye bağlı, dar idare anlayışının, sistemik meselelere ve yanlış iktisat siyasetlerine yol açabileceğini gösterdiği” de vurgulandı.

TL paha kaybederken, enflasyonun yükselmesi halkın alım gücünün azalmasına yol açtı.Fotoğraf: Tolga Ildun/ZUMAPRESS/picture alliance

Almanya’nın saygın niyet kuruluşlarından Bertelsmann Vakfı, Dönüşüm Endeksi’ni 2006 yılından bu yana, iki yılda bir yayımlıyor. Rapor, gelişmekte olan 137 ülke hakkında 5 bin sayfayı aşan kapsamlı ülke raporları ışığında, 120’den fazla ülkeden yaklaşık 300 uzmanın katkısıyla kaleme alınıyor. 2024 BTI raporu, 1 Şubat 2021 ile 31 Ocak 2023 tarihleri ortasındaki periyotta yaşanan gelişmeleri kapsıyor.

DW/ DA, JD

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?