31 Mart mahallî seçimi öncesindeki periyotta gündeme çok az gelen mevzulardan biri kültür sanat oldu. Meğer lokal idarelerin kentlerin kültürel bir vizyonla planlanması ve toplumun kültür sanat gereksinimlerinin karşılanmasında kıymetli bir rolü var.

İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın “Türkiye’de Mahallî Kültür Ekosistemi” isimli araştırmasına nazaran Türkiye’de kültür siyasetlerinin kentlerin ve bölgelerin gereksinimlerine uygun biçimde mahallî aktörler tarafından şekillendirilmesi gerekiyor. Bu lokal aktörler ortasında ise sivil toplum kuruluşları (STK’lar), belediyeler ve kent sakinleri yer alıyor.

Araştırmaya nazaran mahallî idarelerde kültürel aktifliklerin planlanmasında en tesirli aktör belediye liderleri olurken belediyeler, STK’larla iş birliği içinde gerçekleştirdikleri etkinliklerde içeriğin de belirleyicisi oluyor.

Kültüre ayrılan bütçe düşük

Araştırmaya katılan belediye temsilcilikleri kültür sanat aktiflikleri düzenlemede en büyük sorunun finansman olduğunu söylerken STK’ların belediyelerden en büyük beklentisi yüzde 40 ile mahallî kültür siyasetlerinde kelam sahibi olma gereksinimi.

Belediyeler açısından kültürün kapsamı ise hayli muğlak; kültür hizmetleri, dinlenme, spor ve din hizmetleriyle bir ortada bedellendiriliyor. Bu muğlaklıktan arındırıldığında, belediyeler tarafından kültüre ayrılan bütçe oranları yüzde 1’lere zar sıkıntı çıkıyor.

31 Mart mahallî seçimlerinde belediye lider adaylarının kampanyalarında kültür ve sanat ön plana çıkmazken siyasi partilerin seçim beyannamelerinde bu alanda kimi vaatler yer alıyor.

Beyannamelerde çok sesliliğin sağlanması yahut ulusal manevi kıymetlerin inşası olmak üzere kültür ve sanata iki farklı bakış açısı olduğu görülüyor.

Peki sanatkarlar bu bahiste ne düşünüyor?

Burhan Şeşen: Hiçbirinin önceliği değil

DW Türkçe’ye konuşan Müzik Yorumcuları Meslek Birliği (MÜYORBİR) Başkanı Burhan Şeşen kültür ve sanat etkinliklerinin belediyelerin asli vazifeleri içerisinde yer aldığını hatırlatarak “31 Mart’ta hangi belediyenin seçim önceliğinde kültür ve sanat var? Hiçbirinin” diyor.

Yerel idarelere aday olanların güya ülkeyi yöneteceklermiş üzere her mevzuda kelam vermekten çekinmediğini söyleyen Şeşen, adayların kültür sanata art çıkmak yerine artan fakirleşmeyi öne sürerek burs ve takviye programlarıyla seçim kazanmaya çalıştığı görüşünde.

Müzik Yorumcuları Meslek Birliği (MÜYORBİR) Başkanı Burhan Şeşen Fotoğraf: Privat

Ancak fakirleşmenin yalnızca ekonomik manada değil her bakımdan gerçekleştiğini düşünen Şeşen, sanat bir lüks değil, bir ihtiyaç olarak kabul edilmediği sürece Türkiye’nin daha da geriye gideceği söylüyor: “Bu yozlaşmanın ve çürümenin sebeplerinden birisi de ahlakı yalnızca din üzerinden kıymetlendirmemiz. Namusu bayanlar üzerinde bir baskı aracı olarak görmemiz. Bu problemleri aşmada hoş sanatlar çok faydalı olacaktı lakin artık o bahtı kaçırdık.”

Mert Fırat: Partiler üstü bir yaklaşım gerek

DW Türkçe’ye konuşan Tiyatro Kooperatifi’nden sanatçı Mert Fırat ise kültür sanatın partiler üstü bir yaklaşımla ele alınması gerektiği görüşünde. Ekrem İmamoğlu’nun İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmesinin ardından bir kültür siyaseti belirlenmesiyle ilgili strateji geliştirmek adına bir danışma kurulu oluşturduğunu ve kendisinin de bu şurada yer aldığını söyleyen Fırat, bu yaklaşımın İstanbul’a birçok kültür sanat yeri kazandırdığını anlatıyor.

Tiyatro Kooperatifi’nden sanatçı Mert FıratFotoğraf: DW/C. Machhaus

Birçok partinin de bilhassa genel seçim sürecinde sanatçı kümelerinden görüş ve geri bildirimler aldığını, bu geri bildirimlerin kimilerini da hazırlanan vaatlerin içerisinde gördüklerini lisana getiren Fırat’a nazaran lokal seçim sürecinde kültür sanat projeksiyonu olan vilayetler ve bunu ön plana çıkaran istisnai belediye liderleri olsa da genel manada kültür sanat toplumsal muhtaçlıklar sıralamasında geri planda kalıyor.

“Kültürel kalkınma unutuldu”

Fırat, bunun nedenini ise ekonomik münasebetlere bağlıyor: “Halbuki kalkınmanın bir ayağı ekonomik kalkınma, ikinci ayağı insani bedellerin ön planda tutulduğu çevresel kalkınma ve üçüncü ayağı kültürel kalkınmadır. Maalesef bu sac ayağı Türkiye’de unutuldu.”

Deprem sonrasında hayatımıza devam ederken kültür sanatın bu kadar geri planda tutulmasına mana veremediğini söyleyen Fırat, “Depremin akabinde toplumsal tarafta insanları psikososyal dayanakla güzelleştirmeliyiz. Onları rehabilite etmeliyiz, onları bir an evvel hayata döndürmeliyiz diye konuşuyoruz. İşte burada da aslında kültür sanatın tesirini göz gerisi ediyoruz maalesef” diye konuşuyor.

DW Türkçe’ye konuşan Moda Sahnesi kurucularından tiyatro yönetmeni Kemal Aydoğan ise seçim çalışmalarında, kültür sanatın ön plana çıkmamasını, “sair vakitlerde da kültür sanatın önde olmamasına” bağlıyor.

Kemal Aydoğan: Değerli olduğunu düşünmüyorlar

Tiyatroya giden parti yöneticisi veya belediye başkanı sayısının yok denecek kadar az olduğunu vurgulayan Aydoğan, “Zaten hayatlarında var olmayan bir şeye, dışarıdan, bakın bu çok kıymetli dedirtmek çok da mümkün değil” diye konuşuyor.

“Bu nedenle kültür sanata ait yapılması gerekenler konusunda dış kulvardan gelen birtakım açıklamalar hâkim” diyen Aydoğan, ekliyor: “Tabii ki kültür sanatın ehemmiyeti hakkında bir fikirleri yok. Kıymetli olduğunu da düşünmüyorlar. Onun için de seçim çalışmalarında kültür sanat ismine rastgele bir vaat ya yazmıyor ya da çok cılız bir biçimde yazıyor.”

Moda Sahnesi kurucularından tiyatro yönetmeni Kemal AydoğanFotoğraf: Privat

Türkiye’de son periyotta sık sık şenlik iptalleri de gündeme geldi. Bu iptallerde belirli başlı kümelerin, ulusal ve manevi bedellere ziyan verdiği, gençleri alkole ve uyuşturucuya özendirdiği argümanlarıyla yaptığı yasak davetleri tesirli oldu.

AKP’nin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı adayı Murat Kurum ise seçim çalışmaları sırasında İstanbul’un bir şenlikler kenti olacağını vadetti.

Peki merkezi idare ya da farklı siyasi partilerin bakış açıları kültür sanat faaliyetlerini nasıl etkiliyor?

Burhan Şeşen, “Burada üzücü olan şenlik iptallerinin artık merkezi idare ya da siyasi partilerin bakış açılarından kaynaklanmaması. Konserlerin, şenliklerin yapılacağı bir vilayet ya da ilçede şayet bir tarikatla kontağınız varsa ya da manevi bedelleri savunduğunuzu dikte ediyorsanız bu aktifliği iptal ettirebilme bahtınız o kadar yüksek ki” diyor.

Geçen yıl Hande Yener’in konseri iptal edilmişti Fotoğraf: Seskim/IMAGO

Şeşen, geçen yaz, aylar öncesinden valilik ve mahallî idareden müsaadeleri alınan, tarihleri ve konser alanları belirli olan ve o beldenin esnafına ekonomik olarak da katkı sağlayacak çok büyük şenliklerin iptal edildiğini hatırlatıyor: “Niye? Ulusal pahalar, örf ve adetler, maneviyat üzere subjektif sözcüklerle doldurulan dilekçeler ve şikayetler yüzünden. Bu sene umarım bu keyfi iptaller olmaz.”

Siyasi partilerin bakış açıları farklı

DW Türkçe siyasi partilerin 31 Mart’a ait mahallî seçim beyannamelerini de inceledi.

CHP beyannamesinde “Kültür-sanat faaliyetlerinde çeşitlilik sağlayacağız. Her yurttaşın erişebileceği programlar düzenleyeceğiz. Tek sesliliğe, tek renkliliğe müsaade vermeyeceğiz” denilirken DEM Parti ve Türkiye İşçi Partisi beyannamelerinde de emsal bir anlayış hakım.

AKP ise kültür ve sanata ait vaatlerini “Türkiye Yüzyılı Şehirleri” perspektifinden anlatıyor. Kültür ve sanatın maddi ve manevi ögelerle değerlendirildiği tabir edilen beyannamede, gençler ve çocuklara muhakkak ahlaki pahaların, tarih şuurunun, entelektüel, sanatsal ve estetik bakışın, medeniyet tasavvurunun ve Anadolu’yu merkeze alan gelecek ufkunun aktarılması için çalışacakları söz ediliyor.

MHP, ulusal ve manevi kıymetleri gençler ve çocuklar başta olmak üzere toplumun tüm kısımlarına hatırlatacak kültürel faaliyetler üzerine çalışacaklarını tabir ederken Yeniden Refah Partisi kültürel faaliyetleri milletin iradesini ve bedellerini ön planda tutacak halde planlayacağını beyan ediyor. Her iki partinin de “son periyotta cinsiyetsizleştirme siyasetleriyle tarihi ve kültürel bedellere hücum olduğu ve buna karşı siyaset oluşturacağı” vurgusu dikkat çekiyor.

“Kültür sanat faaliyetleri herkesi kavramalı”

Kemal Aydoğan, kamusalın esasen birbirine benzemeyen toplulukların bir ortada yaşaması manasına geldiğini vurgulayarak “Burada kelam konusu olan oburunu yok etmeyecek, ötekinin varlığını öteki üzere kabul edecek bir kamusal anlayışa muhtaçlığın olması. Ancak bu galiba şu an Türkiye’de karşılığı olmayan bir durum” diyor.

“Daha manevi kıymetler etrafında kültür sanat kurmaya çalışanlara da şunun denmesi gerekiyor. Burada tek başınıza yaşamıyorsunuz, burası yalnızca sizden ibaret değil” diyen Aydoğan’a nazaran münasebetiyle aslında bir çeşit politik propagandaya dönecek faaliyetlerden sakınılması ve herkesi kavrayacak kültür sanat faaliyetlerinin elbirliğiyle idarelerce sağlanması gerekiyor.

Tiyatronun merkezi idare için de bir süs niteliği taşıdığını düşünen Aydoğan, “tiyatronun zayıflatılması ve seyircinin karşısına en cılız, suya sabuna dokunmayan haliyle çıkmasını çıkması üzerine bir siyaset olduğu” görüşünde.

Ankara Nazım Hikmet Kültür Merkezi, Ayhan Erkmen Kürtçe kıssalar anlatıyorFotoğraf: Bilal Seckin/SOPA Images/ZUMA Press Wire/picture alliance

“Tiyatrolarla bağlantı kurulmalı”

Tiyatroların içinde bulundukları mahallenin bir modülü olduğunu, bu bağlamda belediyelerce muhatap alınması gerektiğini söyleyen Aydoğan, “Bu manada sivil toplum, sanat, lokal idare natürel ki bir sac ayağı üzere çalışabilir. Lakin Türkiye’de beton yapmaktan, beton dökmekten, ilçelere ilişkin ya da kente ilişkin yerlerin toprakların alışveriş merkezine dönüştürülmesinden öteki çok da bir mahallî idare anlayışına şahit olmuyoruz” diyor.

Özel tiyatroların kullanacağı çok az salon olduğunu, ayrıyeten prova salonlarının artırılması ve depoların yapılması gerektiğine işaret eden Kemal Aydoğan, belediyelerin kendi bünyelerinde tiyatro kurmak yerine var olan tiyatrolarla irtibat kurarak ortak projeler üretmelerinin daha yanlışsız olacağı görüşünde.

Aydoğan, “Onların kederleriyle hemhal olacak bir anlayış içinde olmaları gerekir. Dirsek temaslarını artırmaları gerekir. Halkın sanatla kendini söz etmesini sağlayacak bu cins sanatçı ve halk ortasındaki kanalların oluşması ve bunların ortasındaki irtibatın kuvvetlenmesini sağlaması gerekir” diye konuşuyor.

“Çok renkli bir toplumuz”

Mert Fırat da neyin ulusal, neyin ne kadar manevi kıymet taşıdığına tek başına bir partinin karar veremeyeceği görüşünde. “Biz çok renkli, çok farklı yaklaşımları olan ancak ortak bedelleri üç aşağı beş üst kesişen bir toplumuz” diyen Fırat’a nazaran kriterin nereye koyulacağı da tartışma konusu.

“Birtakım partilerin ulusal, yerli ya da seçimde oy potansiyeli artırmak için zikrettiği her şeyin içinde bizim klâsik tiyatromuz yatıyor. Biz tiyatrocuların, performans sanatkarlarının ürettiği alan tam da burası” diyen Fırat, “Biz kendi başımıza yalnızca bu yapılar, iki buçuk üç milyon bilet satıyoruz ve o kadar oy potansiyeli de taşıyoruz, minimumda o denli düşünmek lazım” tabirlerini kullanıyor.

“Sanatçıların dayanağa gereksinimi var”

Türkiye’de tiyatroların ve sanatkarların tehlike altında olduğuna işaret eden Fırat, “Kapananlar, gidenler, meslek değiştirenler, ülke değiştirenler var. Şayet bu toplumun bir halde var olan temel taşlarının, unsurlarının, ortak kıymetlerinin yozlaşmasını istemiyorsak, bu kıymetleri korumak istiyorsak bu yapıları bir halde desteklemek, en azından kösteklememek gerek” diyor.

Sanatçıların en büyük problemlerinden birinin de vergi yükleri olduğunu vurgulayan Fırat, sanayiciye verilen takviyenin binde birinin kültür sanata verilmediğini, temel besin hususları başta olmak üzere hali hazırda her şeyin çok önemli enflasyonist ortamda etkilendiği bu durumun içinde sanatkarın da desteklenmeye çok gereksinimi olduğunu vurguluyor.

“Sanatta dayatma olmaz”

Burhan Şeşen’e nazaran de mahallî idarelerin en başta kültür sanat siyasetini yönetebilecek nitelikli çalışana ve danışmanlara gereksinimi var.

Yerel idarelerin bütün vatandaşlarına eşit hizmet götürmek zorunda olduğunu hatırlatan Şeşen, var olan “aşırı siyasallaşma ve kutuplaşma” sonucu belediyelerin kültür ve sanat hizmetlerinde kendilerine oy vermeyen seçmenleri neredeyse yok saydığını söylüyor.

“Beraberce metroya binerken, kent suyunu kullanırken, parklarda otururken birebir hizmet alınıyor ancak bir kültürel etkinlikte hangi parti seçimi kazanmışsa o partinin kültürel baskısına maruz kalınıyor” sözlerini kullanan Şeşen, “Özellikle sanatta dayatma olmaz. Beşerler farklı görüşlerde olabilir lakin âlâ bir sinema, hoş bir konser, başarılı bir tiyatro herkese uygun gelecektir. Ve de bundan faydalanmak herkesin hakkıdır” diye ekliyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?