Manisa’nın Soma ilçesinde 13 Mayıs 2014’te 301 madencinin ömrünü yitirdiği, 162 personelin ise ağır yaralandığı facianın üzerinden 10 yıl geçti. Bu süreçte hayatını kaybeden madencilerin yakınları adalete erişmeyi bekledi fakat yargının verdiği kararlar tartışmalara neden oldu ve aileleri şad etmedi. Faciada ihmali bulunduğu belirtilen kamu görevlilerin yargılanmasına ise yıllar sonra, yeni başlanabiliyor. Ortalarında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı’nın iş müfettişlerinin de bulunduğu 28 kamu çalışanı “görevi berbata kullanma” suçlamasıyla bugün hâkim karşısına çıkıyor.

Peki, Türkiye’nin en büyük iş kazasında sorumluluğu bulunduğuna işaret edilen kamu vazifelileri hakkındaki davaya neden bu kadar geç başlanabiliyor?

Yıllarca soruşturma için müsaade verilmedi

Soma Kömür İşletmeleri A.Ş.’ye ilişkin madende çıkan yangının yol açtığı büyük faciada şirketin Yönetim Kurulu Lideri Can Gürkan ile çalışanlarının yargılanmasına 2015’te başlandı. Duruşmalarda kontrolleri kâfi yapmadıkları gerekçesiyle devlet vazifelilerinin de sorumluluğu sorgulandı, “Kamu vazifelileri de yargılansın” daveti yapıldı.

Faciada hayatını yitiren madencilerin aileleri de kamu işçisi hakkında da bir soruşturma başlatılmasını talep ederek savcılığa şikâyette bulundu. Dava kapsamında hazırlanan eksper raporunda hem Güç Bakanlığı’nın hem de Çalışma Bakanlığı’nın ihmali ve kusuru bulunduğuna dikkat çekiliyordu. 2016 yılında hazırlanan uzman raporunda, “denetimde yetkili ve misyonlu kurumların mevzuat ile madencilik tekniklerine alışılmamış konulara göz yumduğu” belirtiliyordu. Raporda, kontrollerin yüzeysel yapıldığı bile yazıldı.

Kamu vazifelilerinin yargılanması için kelam konusu bakanlıkların soruşturma müsaadesi vermesi gerekiyordu lakin her iki bakanlık da bunu uzun bir mühlet gerçekleştirmedi. Bunun üzerine hayatını yitiren 12 madencinin yakını, son deva olarak Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) ferdî müracaatta bulundu. Yüksek Mahkeme, 29 Ocak 2020 tarihinde aldığı kararla, ömür hakkının ihlal edildiğine hükmetti ve yargılama yapılmasının önünü açtı.

Soma’da 301 kişi hayatını yitirmiştiFotoğraf: picture-alliance/dpa

İddianamede yer alan ayrıntılar neler?

AYM’nin hak ihlali kararının sonrasında kontrol misyonuyla yükümlü 28 kamu işçisi hakkında Soma Cumhuriyet Başsavcılığı’nca bir soruşturma başlatıldı. Lakin belge üç yıl savcılıkta bekletildi. Savcılığın hazırladığı iddianame ise 14 Aralık 2023 tarihinde tamamlandı. İddianamede, şüphelilere “görevi berbata kullanma” suçlaması yöneltiliyor. Lakin “bilinçli taksirle 301 kişinin vefatına, 162 kişinin de yaralanmasına sebebiyet vermek,” ve “olası kastla insan öldürmek” yerine bu kabahatten ceza istenmesi mağdurların avukatları tarafından eleştiriliyor.

75 sayfadan oluşan iddianamede hem yaşanan hukuksal sürece hem de facianın ayrıntılarına yer veriliyor. İddianamede Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’nın iş müfettişleri; E.A., G.A. M.G., E.G., A.Y., A.E., M.K.; baş müfettişler M.T., A.B. ve E.G. ile müfettiş yardımcısı E.B.’nin kusurları sıralanıyor. Şüphelilerin madendeki üretimin can güvenliğini tehdit etmesine karşın çalışmaları durdurmadığına vurgu yapılıyor.

İddianamedeki şüpheliler arasında dönemin Çalışma Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü K.Ö. de bulunuyor. K.Ö.’nün maden ocağında işletme projelerini inceleyerek çalışma müsaadelerini veren ve her yıl üretim faaliyet raporlarını denetleyen kurumun başında bulunduğuna dikkat çekiliyor. Lakin K.Ö.’nün “gerekli mevzuat çalışmalarının yapılmasında ihmale neden olduğu ve gecikme göstererek oluşan maden kazasındaki can ve mal kaybının tesirinin facia boyutuna yükselmesine neden olduğu” bildiriliyor.

Aynı şekilde Enerji Bakanlığı personeli olan maden tetkik üyeleri M.S.S., Ş.U., M.B., E.T., H.H.I., H.Y., M.G., B.U., N.P.Y., A.Ü., A.S., B.A., R.K.ve M.A. da suçlanıyor. Kelam konusu bireylerin iş güvenliği ile alakalı eksikliklerin tamamlatılması ve yanılgılı uygulamaların düzeltilmesi için bir teşebbüste bulunmadığı söz ediliyor. Ayrıyeten kontroller sonucunda tehlikeli durumu belirleyip gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamadıkları da lisana getiriliyor.

Eski Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) Daire Başkanı V.D. ile dönemin TKİ Daire Lideri olan A.S.’nin de ihmali bulunduğu savunuluyor.

“Zamanaşımı kapsamında” savunması

İddianamede şüphelilerin üzerlerine atılı suçlamaları kabul etmediklerine yönelik savunmalarına da yer veriliyor. Ayrıyeten bir kısım şüphelinin 13 Mayıs 2014’te yaşanan facianın zamanaşımı kapsamına alınması ve takipsizlik kararı verilmesini istediğine yönelik dilekçe kaleme aldığı tabir ediliyor. Ama savcılık, zamanaşımı sürecinin 12 yıl olduğuna değinerek, “Şüpheli ve bir kadro kuşkulu müdafilerinin savunmalarının mesnetsiz olduğunu” aktarıyor.

İddianamenin kabul edilmesinin akabinde yargılamaya Soma 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nde bugün saat 09.35’te başlanacak.

“Çok geç açılmış bir dava”

Hayatını kaybeden madenci yakınlarının avukatlarından Derviş Emre Aydın, kamu çalışanına yönelik “görevi berbata kullanma” hatasının yetersiz kaldığı görüşünde. Avukat Aydın, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Görevi berbata kullanma suçlaması asla kabul edilemez” diyor ve ekliyor: “Bizce mümkün kast ile insan öldürme suçlamasıyla ağır ceza mahkemesinde açılması gereken bir belge iken geldiğimiz noktada 10 yıl sonra fakat misyonu berbata kullanma suçlamasıyla asliye cezada açılan bir dava var.”

Üstelik Aydın, bu davanın açılmasında çok geç kalındığına işaret ederek, “301 kişinin öldürülmesinden bahsediyoruz. Uzman raporları, kamu kurumlarındaki müfettişlerin ve kontrol yetkisine sahip olan müdürlüklerin direkt bu mevzudaki ihmali nedeniyle bu katliamın gerçekleştiğini ortaya koymuştu” tabirlerini kullanıyor.

Peki, davada nelerin yaşanması bekleniyor?

Avukat Aydın, madenci yakınlarının da duruşmaya iştirak sağlayacağını belirtiyor. Aydın’ın aktardığına nazaran savcılık, faciada hayatını yitiren madenci ailelerini evraka “mağdur” olarak dahi eklemedi. Bu durumun sürecin daha da uzamasına sebebiyet vereceğini savunan Aydın, “Biz evraka katılma talebimizi sunduk. Lakin mahkeme bunu duruşmada değerlendireceğini söyledi. Bu sıkıntılar bize bu yargılamanın da nitekim adalete ulaşmayacak göstermelik bir yargılama olarak kalacağını gösteriyor” diyor.

Soma faciasının 10’uncu yılı: Ne olmuştu?

Soma’daki Eynez Maden Ocağı’nda 13 Mayıs 2014 tarihinde yerin 400 metre altında yangın çıktı. Yükselen karbonmonoksit gazı, o esnada kömür ocağında çalışan 787 madencinin hayatını tehlikeye attı. Çıkışa yakın noktalardaki madenciler kurtulmayı başardı. Ocağın taban tarafındaki çalışanların ise sığınabilecekleri bir hayat ünitesi yoktu.

Üç gün süren arama kurtarma çalışmalarının sonrasında ocaktan 301 madencinin cansız vücudu çıkarıldı. Hayatını kaybeden madencilerin 217’sinin çocuğu vardı, toplam 432 çocuk babasız kalmıştı.

Kazanın akabinde madencilerin güvenliği için gereğince tedbir alınmadığı ortaya çıktı. Emekçilere verilen gaz maskeleri yetersiz ve eskiydi.

“Dünyanın son 50 yıldaki en ölümcül ikinci maden kazası” olarak nitelendiren Soma faciasına ait davaya 2015’te başlandı. Davanın seyrini ise Yargıtay’ın tartışma yaratan bozma kararı değiştirdi. Yedi yıl süren yargılama sonucunda evrakın bir numaralı sanığı Can Gürkan’a 20 yıl mahpus cezası verildi. Lakin şirketin yöneticisi Gürkan, beş yıla yakın cezaevinde kaldığı için Covid-19 müsaadesinden faydalanarak mahpusa girmedi. Madencilerin aileleri, Can Gürkan’a verilen kararı, “Ceza değil, ödül” tabiriyle eleştirirken emekçilerin yakınlarının avukatlığını üstlenen Selçuk Kozağaçlı ile Can Atalay şu an cezaevinde bulunuyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?