• Haber7

Kadın ve Demokrasi Vakfı’nın (KADEM) akademik müddetli yayını KADEM Bayan Araştırmaları Dergisi’nde İslam alimi Ömer Nasuhi Bilmen’i bahis alan bir makale yayımlandı.  

TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİ BAKIŞ AÇISIYLA ELE ALINDI

Esra Aslan Turan tarafından yazılan makalede, Ömer Nasuhi Bilmen’in Büyük İslam İlmihali, ‘toplumsal cinsiyet eşitliği’ bakış açısıyla ele alındı. Geçtiğimiz Aralık ayında yayımlanan “Ömer Nasuhi Bilmen’in Büyük İslam İlmihali’nde Toplumsal Cinsiyet” başlıklı makalede, toplumsal medyada tartışma konusu oldu.

Sözkonusu çalışmaya, “İlmihaller iman, namaz, oruç, hac, zekât ve ahlak üzere hususlarda, İslam’ın temel kurallarını öğretmek için yazılmış, Türkiye’de dindarlığı şekillendiren kurucu eserlerdendir.” tabirleriyle giriş yapılırken makalede değişik argümanlarda bulunuldu.

İşte makalede dikkat çeken o değişik savlardan kimileri…

“GELENEKSEL PAHA YARGILARI, DİNÎ KARARLARI ŞEKİLLENDİRDİ”

‘Öz’ başlıklı kısımda şu cümleler yer aldı:

“Türkiye halk dindarlığının kurucu ögelerinden biri olarak görebileceğimiz Ömer Nasuhi Bilmen’in Büyük İslam İlmihali’nde ortaya konulan fetvalarda, bayan ve erkek olmanın ele alınma formu, metnin tamamı gözden geçirilerek irdelenmiştir. Çalışma sonucunda bayanı erkeğe karşı ikincil gören; gücü, iradesi, yönetme ve söz etme kabiliyeti eksik biri olarak kodlayan klasik kıymet yargılarının Büyük İslam İlmihali’ndeki dinî kararları de şekillendirdiği görülmüştür.”

“CİNSİYET AYRIMCI ANLAYIŞ…”

“Giriş” başlıklı kısımda şu sözlerde bulunuldu:

“Müslüman toplum üzerinde yaygın oranda tesirleri olan ilmihallerde çizilen dindarlık modeli, toplumun bayan ve erkek olmaya yüklediği manalar açısından hayli fikir vericidir. Bu yapıtların birçoklarında kadınların özsaygısı ve temel yaşamsal hakları elinde olan özgür bir insan olarak değil de klâsik ataerkil toplumu devam ettiren mesken bayanı ve annelik vazifeleri üzerinden ele alındığı ve bayanların fetvalar verilirken daha ikincil bir pozisyondan soruna dâhil edildikleri açıkça görülür. İlmihallerde ortaya konulan bakış açısı, bayanların akli marifetlere gerektiği ölçüde sahip olmadıkları, bu nedenle de Allah’ın temel muhatabı olan erkekler üzerinden muhatap alındıkları şeklindeki erkek merkezli yaklaşımla şekillenir. Kültürel kabuller ve dinsel söylemler ortasındaki güçlü bağı ortaya koyan bu durum, bayanlara yönelik cinsiyet ayrımcı anlayışların ve buna bağlı hak ihlalleri ile kadına yönelik şiddetin sürekliliğinde yaygın dinî telkinlerin büyük katkısının olduğunu göstermektedir.”

“BİRÇOK ALAN CİNSİYETLİ HALE GETİRİLDİ”

“Toplumsal Cinsiyet Üzerine Tartışmalar” başlıklı kısımda şu tabirler yer aldı:

“Cinsiyet terimi bayan ya da erkek olmanın biyolojik tarafını tabir ederken, toplumsal cinsiyet bu vücutlara giydirilen toplumsal manalardır. Aileden başlayarak okulda, sokakta, medyada öğretilen cinsiyet rolleri şahısları bu rollere uygun beklentiler ve kurallarca şekillendirmekte; yine aileden başlayarak orduyu, devleti, dini, siyaseti, hukuku, bilimi, sanatı ve ekonomiyi de cinsiyetli hale getirmektedir. Bu durumda ortaya çıkan temel sorun, cinsiyetleri ayrıştırmanın cinsiyet ayrımcılığına, baskı ve şiddete yol açacak formda bayanlar aleyhine beklentiler yaratıyor olmasıdır. Zira bu ayrım kadınlığı narin, kırılgan, eksik akıllı, dışarı çıkması sakıncalı üzere özellikler üzerinden korunmaya muhtaç bir cinsiyet olarak kodlarken, erkekliğe akıllı, güçlü, bilgili, önder üzere özellikler atfedilmesi iki cinsiyet ortasında bayanlar aleyhine bir hiyerarşi yaratmaktadır.”

“ERKEK EGEMENLİĞİNİN MESELESİZ OLARAK DEVAMINA HİZMET EDER”

“İdeal bayan zekâsı, ahlakı ve çabası sayesinde konutta her işe yetişir; tatlı lisanı, şefkati ve inceliği sayesinde erkek egemenliğinin sıkıntısız olarak devamına hizmet eder. Çalışkan, sevgi dolu, fedakâr ve şikâyetsiz bir varlık olarak ailesinin memnunluğu ve toplumun devamı için yılmadan temizler, pişirir, doğurur. Bayanların mesken alanını var eden, daima hale getiren emeği ekonomi-dışı, ölçülemez, karşılıksız bir fedakârlık olarak bayanın tabiatının bir kesimi görülür. Bu da bayanların emeğinin toplumsal hak ve ayrıcalıkların konusu olması, daha da kıymetlisi bütünlüklü bir insan olarak dikkate bedel görülmeleri ve ciddiye alınmalarını engelleyerek, kendilerini istismara, baskı ve şiddete açık hale getirir.”

“MÜSLÜMAN DİNÎ KÜLTÜR, TANRI’DAN ERKEĞE ORADAN DA BAYANA UZANAN KLÂSİK BİR HİYERARŞİ…”

“Din ve Toplumsal Cinsiyet İlişkisi” başlıklı kısımda şunların yazıldığı görüldü:

“…erkekliğin ve kadınlığın ne demek olduğunu öğreten kanallardan biri dinî mesajlardır. Bunlar, toplumsal cinsiyet rollerini ve farklılıklarını meşrulaştırarak benimsetmenin inançlı yollarıdır. Dinî inanç ve bağlılıklar toplumsal cinsiyet kıymetlerine bağlılık kurmada da aktif fonksiyonlar icra eder. Bu açıdan bakıldığında Müslüman dinî kültür, Tanrı’dan erkeğe oradan da bayana uzanan klâsik bir hiyerarşi ortaya koyar. Erkekler önder, kadınlarsa annedir. Erkek güçlü bir hami, bayansa zayıf ve korunmaya muhtaçtır. Din kanalıyla bahsi geçen bu farklılıklar ve bağlı olduğu manalar yasallaştırılmış, normalleştirilmiş olur.”

“BU ANLAYIŞ İNSAN HAKLARI İHLALLERİNE YOL AÇIYOR”

“İslami gelenekte bedensel aktifliklerin nerede ne biçimde ortaya konulması gerektiği detaylı olarak tartışılmıştır. Buna nazaran Müslüman toplumların birçoklarında bayanların vücutlarını ve cinselliklerini kendilerine değil aile, cemaat ya da devlete ilişkin gören hükümran bir anlayış hâkimdir. Bu anlayış geleneklere ve toplumsal davranışlara olduğu kadar kanunlara ve devlet siyasetlerine da sızdığı için çok sık rastladığımız insan hakları ihlallerine yol açmaktadır. Bu ihlaller yazılı maddelerden daha yaygın bir biçimde çeşitli düzenekler yoluyla kadınların giysi ve hareket özgürlüklerini kısıtlamak üzere davranışlardan bayan sünneti ve namus cinayetlerine kadar çeşitlenmektedir. Tam da bu noktada din bayanlara yönelik kısıtlayıcı uygulamaların ve hak ihlallerinin güçlü meşrulaştırıcısı olarak berbata kullanılmaktadır. Zira İslam da birçok din üzere varlığını devam ettirmek için çeşitli coğrafyalarda birçok gelenek ve İslam öncesi uygulamayla uyumlu hale gelmiştir.“

“KUTSAL KİTAPLARIN BİRDEN FAZLA…”

“Kutsal kitapların birden fazla erkek hâkim tarihi ve toplumsal bağlamlarda ortaya çıktığı için, dinî kültürün cinsiyete dair yaklaşımı da bu bağlama uygun bir formda –kadınların vücut ve cinselliklerinin denetlenmesi– gelişmiştir.Dinî metinler toplumsallıkları ölçüsünde belirli toplumsal cinsiyet rollerini kurgulamanın, yasallaştırmanın ve pekiştirmenin en tesirli ve kapsayıcı araçları olmuşlardır.”

“DİNLER, DEĞİŞTİRİLEREK VARLIKLARINI SÜRDÜRDÜ”

“Dinler, içinde yer aldıkları farklı toplumların kendine mahsus niteliklerine ahenk sağlayarak ve karşılığında onların kimilerini değiştirerek varlıklarını sürdürürler. Yani hiçbir din başlangıçtaki saf halinde kalmaz, her vakit toplumların maddi şartlarından kaynaklanan birtakım unsurlarca değişime uğratılır. Bu nedenle de belirli bir topluluktaki bayanların dinî pozisyonlarını incelerken yalnızca dinsel dogmaları değil, o toplumun ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasal bütün şartlarını göz önünde bulundurmak gerekir.”