2024 yılı Gökkuşağı Endeksi’nde Türkiye, LGBTİ+ bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin en geri olduğu Avrupa ülkeleri ortasında yer aldı.

Uluslararası Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans ve İnterseks Derneği (ILGA) tarafından hazırlanan ve 17 Mayıs Memleketler arası Homofobi, Bifobi, Transfobi ve İnterfobi Tersi Gün vesilesiyle yayımlanan endekste, 49 Avrupa ülkesindeki LGBTİ+ bireylerin hukuksal ve siyasi durumları mercek altına alınıyor.

On bir yıldır yayımlanan endekste, LGBTİ+ bireylere yönelik yasal muhafazanın durumuna ayna tutuluyor, ayrıyeten heteroseksüel bireylerle eşit muamele görüp görmedikleri, nefret kabahatleri, nefret telaffuzları ve ayrımcılığa karşı korunup korunmadıkları inceleniyor.Türkiye son yıllarda olduğu üzere 2024 yılı Endeksi’nde de LGBTİ+ bireylerin haklarının en geri olduğu ülkeler ortasında, 47’inci sırada yer aldı. Durumun Türkiye’den daha berbat olduğu ülkeler ise Azerbaycan ve listenin son sırasında yer alan Rusya.

Endekste Rusya son sırada yer alıyorFotoğraf: Dmitry Lovetsky/AP Photo/picture alliance

“Siyasiler ve dini başkanlar nefreti körükledi”

ILGA, ülke raporları kısmında Türkiye’de LGBTİ+ bireylerin 2023 yılında karşı karşıya kaldıkları hak ihlalleri ile ilgili olarak da dikkat cazip tespit ve müşahedeler paylaştı.

2023 yıl boyunca Türkiye’de siyasetçiler ile dini başkanların LGBTİ+ nefretini körükleyen çok sayıda açıklama yaptıklarına dikkat çekilen raporda şu değerlendirmeye yer verildi:

“Cumhurbaşkanı Erdoğan, bilhassa Mayıs ayındaki seçimlere giden kampanya sürecinde en yüksek sesle LGBTİ+ aykırısı telaffuzları lisana getiren kişi oldu. LGBTİ+ örgütlerinin yasaklanması ve klâsik aile kıymetlerinin korunması 2023 kampanyasının en temel unsurlarıydı.”

ILGA ayrıyeten Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın geçen sene seçim sonuçlarının açıklanması sonrasında yaptığı konuşmada “Aile kurumunu koruma” kelamı vererek LGBTİ+ hakları ve örgütleri üzerindeki baskının artarak devam edeceği bildirisini verdiği, ayrıyeten Ekim ayındaki konuşmasında da LGBTİ+ bireyleri “aile için en büyük tehditlerden biri” olarak nitelendirdiği anımsatıldı.

Raporda 2023 seçimleri ile LGBTİ+ karşıtı Yeni Refah Partisi ve HÜDA-PAR’ın birinci sefer meclise girdiği, muhalefetin bile LGBTİ+ haklarını savunmakta tereddüt ettiği, Avrupa Kurulu’ndan Türkiye’ye “LGBTİ bireylere karşı eşi gibisi görülmemiş nefret telaffuzuna son verme” davetinin yapıldığı hatırlatıldı.

“Hükümet yanlısı medya nefret söylemi ile gaye gösterdi”

Seçimlerden sonra da hükümet yanlısı medyada LGBTİ+ bireyler hakkında nefret telaffuzlarının sürdüğüne dikkat çekilen ILGA raporunda, “Özellikle genel seçimlerden sonra hükümete yakın medyada ‘LGBT terörü’ tabiri sıklıkla kullanıldı. LGBTİ+ zıddı görüşleriyle bilinen Yeni Akit Gazetesi, LGBTİ+ hakları konusunda çalışan baroları sık sık amaç gösterdi. LGBTİ+ olmayı hastalık olarak tanımlayan ve ‘uzman’ görüşlerine yer veren haberler yapıldı” denildi.

RTÜK’ün LGBTİ+ tersi “LGBT propagandasına dur de” kamu spotunun yayınlanmasına onay verdiği, Kaos GL tarafından yapılan kabahat duyurusunun da savcılık tarafından “Aile kurumunu koruma” gerekçesiyle düşürüldüğü hatırlatılırken, bu kamu spotunu protesto eden 10 aktivistin de gözaltına alındığına dikkat çekildi.

Nefret kaynaklı şiddet

Güvenlik güçlerinin LGBTİ+’ları nefret hatalarından korumakta başarısız olduğu ve birden fazla hücumların da cezasız kaldığına dikkat çekilen ILGA raporunda, hükümetin yasaklar ve sansür yoluyla LGBTİ+ bireyleri ve onlarla ilintili mevzuları “kamusal alandan silmek için zalimce gayret sarf ettiğine” vurgu yapıldı.

Cinayet ve şiddet hareketlerinin sıralandığı ve bu cinayet ile şiddet aksiyonlarının aydınlatılması için gerekli uğraşın gösterilmediğine vurgu yapılan raporda ayrıyeten LGBTİ+ bireylere yönelik polis baskısının da arttığı, “Sivil toplum, gözaltı sayısı azalmış olsa da, polisin azap ve makus muamelesinin 2023 yılında her zamankinden daha yaygın olduğunu bildirmekte” tabirleriyle aktarıldı.

ILGA raporunda Türkiye’deki Onur Yürüyüşlerine ait müşahedeler de yer aldıFotoğraf: ANKA

Türkiye’deki Onur Yürüyüşleri’ne ait müşahedelerin aktarıldığı ILGA raporunda, bu yürüyüşlerin yalnızca radikal dini ve milliyetçi kümeler tarafından değil tıpkı vakitte siyasi partiler tarafından da amaç alındığına işaret edildi, “Türkiye, sistematik yasaklar, şovlara yönelik şiddetli taarruzlar, kitlesel gözaltılar ve şiddet aksiyonlarıyla ülkede toplanma özgürlüğü hakkını önemli biçimde ihlal etmeye devam etti” denildi.

Raporda, binlerce kişinin vefatına ve milyonlarca kişinin yerinden olmasına yol açan 6 Şubat sarsıntılarının akabinde LGBTİ+ bireylerin besin ve sıhhat üzere insani yardımlara erişimde ileri seviyede ayrımcılık ve pürüzlerle karşı karşıya kaldıkları da aktarıldı, Suriyeli LGBTİ+ mültecilerin de sarsıntısının akabinde dışlanma, ayrımcılık ve tacizle karşı karşıya kaldıkları belirtildi.

Türkiye’ye ıslahat çağrısı

ILGA raporunda ayrıyeten Türkiye’ye LGBTİ+ bireylerin tüzel ve siyasi durumlarının uygunlaştırılması için ıslahat teklifleri de sıralandı.

Ankara’ya LGBTİ+ örgütlerinin toplanma ve örgütlenme özgürlüğünü faal bir formda kullanmasının önündeki pürüzlerin kaldırılması davetini yapan ILGA, hak savunucularının can güvenliğinin devlet tarafından garanti altına alınması gerektiğine dikkat çekti.

Hem ulusal seviyede hem de yerelde tabir özgürlüğünün önündeki mahzurların kaldırılması gerektiğine vurgu yapan ILGA, nefret hatalarına karşı yasal düzenlemelerin yapılmasını, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği ve cinsiyetin tabirine yönelik cürümlerin da bu kapsama alınmasını istedi.

Avrupa genelindeki tablo nasıl?

2024 Gökkuşağı Endeksi’nin birinci sırasında bu yıl yeniden Malta yer aldı. Birinci onda yer alan öbür ülkeler de İzlanda, Belçika, İspanya, Danimarka, Finlandiya, Yunanistan, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz.

Gökkuşağı Endeksi’nde birinci sırada yer alan Malta’yı İzlanda ve Belçika izlediFotoğraf: Guido Schiefer/IMAGO

Aşırı sağcı koalisyonun hükümeti devraldığı İtalya’nın endeksteki sıralaması ise geriledi. ILGA’nın Hukuktan Sorumlu Yöneticisi Katrin Hugendubel, LGBTİ+ bireylere evlenme ve evlat edinme hakkını tanıyan yasal düzenleme eksikliğinin bunda tesirli olduğuna dikkat çekti, Başbakan Giorgia Meloni’nin yalnızca karşı cinsten ebeveynlerden oluşan aile modelini dayatmak için yasal boşlukları kullandığını söyledi.

DW’nin sorularını yanıtlayan Hugendubel, “Yasalar, siyasi değişimlerin yaşandığı periyotlarda haklarımızı koruyabilmemiz için önemli” diye konuştu.

Ayrımcılık, zorbalık ve nefret söylemi arttı

Bu ortada Memleketler arası Homofobi, Bifobi, Transfobi ve İnterfobi Aksisi Gün olarak kutlanan 17 Mayıs vesilesiyle Avrupa Birliği İnsan Hakları Ajansı (FRA) da yaptığı bir anketin sonuçlarını yayımladı.

Avrupa genelinde 100 bin kişinin katıldığı anketin sonuçlarına nazaran LGBTİ+ bireyler kimlikleri konusunda artık daha açık. Bu hususlar okullarda, bu çeşitten son büyük araştırmanın yapıldığı beş yıl öncesine kıyasla daha fazla konuşuluyor.

Ancak iştirakçilere nazaran ayrımcılık, zorbalık ve nefret söylemi günlük hayatta arttı. On LGBTİ+ bireyden biri, şiddet içeren taarruzlara maruz kaldığını söyledi. Bu oran beş yıl öncesine nazaran biraz daha yüksek.

FRA’dan Miltos Pavlou, DW’ye “LGBTİ+ bireyler kim olduklarını artık daha fazla gösteriyorlar. Topluma daha sık dahil edilmeyi talep ediyorlar. Daha görünür oldukları için, bilhassa de gençler, daha sık şiddet ve tacizin amacı oluyorlar” dedi.

Nefret ve şiddetin yalnızca LGBTİ+ bireyleri gaye almadığına vurgu yapan Pavlou, “Genel olarak nefret ve şiddetin internette yaygınlaştığına şahit oluyoruz. AB’nin yeni yasal araçları kullanarak bununla daha faal bir formda gayret edeceğini umuyoruz” diye konuştu.

DW/ BR, DA, JD

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?