Bölgenin bağımsızlık yanlısı vatandaşları bir yandan Fransa’nın anayasal baskısı ile uğraş ederken, Paris idaresinin dünyanın başka ucundan getirdiği polis güçleri ile halk ortasındaki çatışmalar sürüyor.

Adada birkaç gündür yaşanan şiddet olaylarında yaklaşık 200 iş yeri ve 50’den fazla araç ateşe verilirken, 100’e yakın güvenlik vazifelisi yaralandı.

Şiddet olaylarında 6 kişi hayatını kaybetti.

OHAL İLAN EDİLDİ!

Yeni Kaledonya’da şiddet olaylarının artmasının akabinde 15 Mayıs’ta inanılmaz hal (OHAL) ilan edildi ve OHAL’in 12 gün boyunca devam edeceği duyuruldu.

Fransa, bölgede günlerdir devam eden şiddet olayları nedeniyle Noumea-Magenta Havalimanı’nın önüne ordu güçlerini konuşlandırmasının akabinde bugün, yüzlerce ağır silahlı Fransız güvenlik güçleri ve polisini Noumea sokaklarında devriye gezmeleri için görevlendirdi.

Fransa Başbakanı Gabriel Attal, bölgede tedbir olarak TikTok’un yasaklanması kararının alındığını açıkladı.

AA muhabiri, günlerdir devam eden şiddetli protestoların tarihçesini ve bölgedeki son gelişmeleri derledi.

Kendi topraklarından yaklaşık 17 bin kilometre uzakta bulunan adayı 1853’te kolonisi haline getiren Fransa, adadaki güçlü nikel madenlerini çıkarmak için getirdiği madenciler ile ülkenin yerli halkının kendi topraklarında azınlık hale gelmesine neden oldu.

Fransız hükümeti 1984’te bölgesel işlere tam özerklik verirken, Kanak Sosyalist Ulusal Kurtuluş Cephesi Partisi seçimleri boykot etti ve bir ayaklanmayla başşehir Noumea dışındaki bölgenin birçoklarını süreksiz olarak ele geçirdi.

NOUMEA ANLAŞMASI

1998’de periyodun Fransa Başbakanı Lionel Jospin ile Yeni Kaledonya idaresi ortasında “Noumea anlaşması” sağlandı.

Fransa, güvenlik, savunma, adalet ve mali hususlar dışındaki alanları Yeni Kaledonya idaresine bırakmayı kabul etti.

Anlaşmaya nazaran, sırf adada 1998’den evvel yaşamaya başlayan bireyler ve bu bireylerin çocuklarının oy kullanabilmesine karar verildi.

Bu karar, adada yaşanan krizin önüne geçmek ve nüfusu azalmakta olan bölge yerlileri Kanaklar’ın seçimlerde tesirinin azalmasını önlemek gayesiyle alındı.

YENİ KALEDONYA’DAKİ BAĞIMSIZLIK REFERANDUMLARI

Fransa, 1980’lerde on yıl içerisinde bağımsızlık referandumu düzenlemeyi kabul etti lakin oylama kelamı geçen vakit dilimi içerisinde düzenlenmedi, tersine yaklaşık 20 yıl daha ertelendi.

Fransız yetkililer, bağımsızlığı reddetme mümkünlüğü daha yüksek olduğu düşünülen adaya yeni gelen şahısların oylamayı etkilememesi için seçmen kütüklerini de dondurmayı kabul etti. Fransa ayrıyeten, bir referandum yerine 3 defa referandum yapılmasını da onayladı.

Yıllardır ertelenen referandumların birincisi 2018’de düzenlendi. Oylamada seçmenlere “Yeni Kaledonya’nın büsbütün bağımsız bir ülke olmasını destekliyor musunuz?” sorusu soruldu. Oylama sonucunda bağımsızlık yanlılarının oranı yüzde 43, bağımsızlık terslerinin oranı ise yüzde 56 oldu.

2020’de düzenlenen ikinci referandumda ise bağımsızlık yanlılarının oranı yüzde 47’e yükseldi.

Üçüncü ve son referandum ise Kovid-19 salgınının yaşandığı 2021’de yapıldı. Kanaklar yas gelenekleri nedeniyle siyasi faaliyetlerde bulunmak istememelerini münasebet göstererek referandumu erteleme davetinde bulundu. Lakin oylamanın devam etmesi Kanakların protestolarına yol açtı.

Seçmenlerin yüzde 96,49’unun bağımsızlığa “hayır” dediği referandumda, iştirak oranı büyük bir düşüşle yüzde 43,90 olarak kayıtlara geçti.

Bunun üzerine Kanaklar, 2021 referandumunun tekrar düzenlenmesi için Milletlerarası Adalet Divanına temyiz müracaatında bulundu. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Temmuz 2023’te resmi ziyarette bulunduğu Yeni Kaledonya için Fransa Anayasasında 2024 başlarında uzlaşma temelli değişikliğe gideceklerini açıklaması da demokrasiye hakikat bir adım olarak nitelendirildi.

Öte yandan, bölgede yaşayan Fransızların seçimlerde oy kullanmasının önünü açacak ıslahatın Senato ve Fransız Ulusal Meclisinde kabul edilmesi yerli halkın bağımsızlık taleplerine gölge düşüren son adım oldu.

PASİFİK ÜLKELERİNDEN KANAK HALKINA DESTEK

Pasifik Adaları Forumu Genel Sekreteri Henry Puna, olayın “talihsiz olmakla birlikte beklenen bir şey olduğunu” söyledi.

Puna, “Bu nitekim açık ve dürüstçe konuşmamız gereken bir husus.” dedi.

Cook Adaları Başbakanı Mark Brown, Kanak halkı için daha fazla bağımsızlığa gereksinim olduğunu belirterek, bu adalardaki insanlara daha fazla özerklik tanınması gerektiğini lisana getirdi.

Yeni Zelanda Dışişleri Bakanı Winston Peters da “barışçıl bir çözüm” davetinde bulunarak, “Öncelik, tarafların diyalog ve sükunetin sağlanabilmesi için durumu yatıştırmaya yönelik adımlar atması olmalıdır.” dedi.

ULUSLARARASI AF ÖRGÜTÜNDEN YERLİ HALKIN HAKLARININ KORUNMASI ÇAĞRISI

Uluslararası Af Örgütü de Fransa’nın Hint-Pasifik’teki özerk bölgesi Yeni Kaledonya’da şiddet olayları sürerken yerli halk Kanakların haklarının korunması davetinde bulundu.

Uluslararası Af Örgütü Pasifik Araştırmacısı Kate Schuetze, Fransız yetkililerin bölgedeki olayları, “duraksayan dekolonizasyon süreci, ırksal eşitsizlik, yerli Kanak halkının uzun müddettir barışçıl formda lisana getirdiği kendi bahtını tayin etme hakkı talepleri” ışığında değerlendirmesi gerektiğini belirtti.

Fransa’nın toplumsal medya platformu TikTok’un yasaklanacağını duyurmasına atıfta bulunan Schuetze, TikTok’u yasaklamanın gerisinde geçerli bir neden olmadığı sürece yasağın “ifade özgürlüğünün ihlali manasına gelebilecek açıkça orantısız tedbir üzere göründüğünü” vurguladı.

Schuetze, “protestolara reaksiyon olarak yasak getirmenin dünya genelindeki hükümetler için tehlikeli bir örnek” teşkil edebileceğine dikkati çekti.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ FRANSIZ ULUSAL MECLİSİNDE ONAYLANDI

Bağımsızlık yanlısı Kanakların karşı çıktığı, Yeni Kaledonya’da yaşayan Fransızların seçimlerde oy kullanmasını sağlayarak yerli halkın seçimlerdeki tesirini azaltacak anayasal ıslahat, Fransız Ulusal Meclisinde 153’e karşı 351 oyla kabul edildi.

Anayasa değişikliğine meclisteki Macron ittifakındaki Cumhuriyetçiler ve çok sağcı Marine Le Pen’in Ulusal Birlik Partisi takviye verirken, solcu partiler “sömürgeci” niteliğine işaret ederek ıslahata karşı çıkıyor.

Reform kararı, 2 Nisan’da 99’a karşı 233 oyla Senato’da kabul edildi.

Yeni Kaledonya’nın mahallî halkı Kanaklar, 300 bin olan ada nüfusunun yaklaşık yüzde 40’ını oluşturuyor.

Fransız hükümeti anayasa değişikliği tasarısı ile adadaki 25 binden fazla Fransız’ın seçimlerde oy kullanmasının yolunu açmak istiyor.

AVRUPALILAR, YENİ KALEDONYA’DAKİ ŞİDDET VE MÜDAHALEYE SESSİZ

Yerel halkın bağımsızlık taleplerine ket vurulacağı tasasıyla Fransa’nın yaptığı yasa düzenlemelerine reaksiyon göstermesi ve akabinde yaşanan şiddet dalgası karşısında Avrupa hükümetleri sessiz kalmayı tercih etti.

Çoğu Avrupa ülkesi, 1940’larda sömürgelerinde başlayan halk hareketleriyle tetiklenen dekolonizasyon süreçlerine kadar birçok kıtada büyük kolonilere sahipti.

Sömürge idareleri pek çok yerde sona erse de lokal halklar tarafından kurulan yeni devletlerin hala Batılı güçlerin tesirinde olması “Yeni Sömürgecilik” olarak isimlendirilmişti.