Gezi direnişi, kamusal bir alanının geniş kesitler tarafından sahiplenilmesinin birinci örneği olarak Türkiye toplumsal tarihinde ayrıcalıklı bir yere sahip.

İstanbul Taksim’deki Seyahat Parkı’na imar müsaadesi olmadan yapılmak istenen Topçu Kışlası inşaatına itiraz etmek için başlayan bu toplumsal hareket, gençlere uygulanan polis şiddetiyle kitleselleşti; Türkiye’nin farklı vilayetlerine yayılan demokratik, barışçı ve yaygın bir reaksiyona dönüştü.

Gezi Parkı protestolarının gayesi, Taksim’in meydan kimliğiyle halkın kullanımında kalması ve Seyahat’in kamusal bir yer, park olarak varlığını müdafaasıydı. Park şu an yerli yerinde duruyor, pekala meydanın kamusal alan niteliği için birebir şey söylenebilir mi?

Kamusal alanlar, toplumun ortak faydasını belirlemeye ve gerçekleştirmeye yönelik fikir, telaffuz ve hareketlerin üretildiği, geliştirildiği ortak toplumsal aktiflik alanı olarak tanımlanıyor. Bir kentin ortak hafızasını, kültürünü ve kimliğini oluşturan kamusal alanlar, demokratik hakların kullanılması açısından da bir yer oluşturuyor.

“Taksim meydanı ve Seyahat Parkı bir bütün”

DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Mimarlar Odası’ndan yüksek mimar Mücella Yapıcı’ya nazaran Taksim Meydanı ve Seyahat Parkı ayrılmaz bir bütün.

Yapıcı, Taksim’in Cumhuriyet’in birinci çağdaş meydanı olarak gerçek manada bir kamusal yer olduğunu söylüyor. Cumhuriyet devrinde yapılan Seyahat Parkı, Taksim Cumhuriyet Anıtı ve Atatürk Kültür Merkezi’nin (AKM) Cumhuriyet devri çağdaşlaşmasının mekânsal tezahürü olduğunu tabir eden Yapan, bu nedenle bu yapıların çağdaşlaşmanın başlangıcından itibaren bilhassa sağ ve gerici iktidarlar tarafından bir ideolojik çatışma alanı haline getirildiğini anlatıyor.

Bu yılda Taksim’de 1 Mayıs kutlamasına müsaade verilmediFotoğraf: DHA

Taksim’in 1 Mayıs 1977’den bu yana bir emek ve demokrasi meydanı kimliği de taşıdığını vurgulayan Yapan, “Bir kentin kent olabilmesi için meydanların olması gerekir. Demokrasinin olmazsa olmaz şartlarından biri de halkın demokratik taleplerini bu meydanlarda bir ortaya gelerek mitingler, şovlar vasıtasıyla ortaya koyabilme hakkıdır. Bu nedenle meydanlar çok rahat kullanılabilir ve boşaltılabilir biçimde tasarlanır. Taksim de bu türlü tasarlanmış bir alandır” diyor.

“Barikatlar bir sopa üzere orada duruyor”

Ancak meydanın bugün “güvenlik gerekçesiyle” polis, barikat ve pürüzlerle atıl bırakıldığını, halkın ortak taleplerini ya da reaksiyonunu barışçıl bir halde seslendirebileceği kamusal yer niteliğinden uzaklaştırıldığını vurgulayan Yapan, bunun da aslında “Gezi’de kırılan endişe imparatorluğunun temellerini tekrar atmaya yönelik bir politika” olduğunu söylüyor.

Mimar Mücella YapıcıFotoğraf: privat

Yapıcı, “Mekânın kullanımı bu açıdan çok dar. Siz yerin nasıl kullanıldığına bakıp ülkedeki rejimin ne olduğunu anlayabilirsiniz. Ne yazık ki bugün Taksim Meydanı’na ya da tıpkı biçimde Galatasaray Meydanı’na baktığımızda demokratik bir toplumda yaşamadığımızı görebiliyoruz. Biraz kendimizi özgür hissedip de taleplerimizi lisana getirsek bir sopa üzere o barikatlar orada duruyor” diye konuşuyor.

“Yetki düzensizliği başıboşluk olarak yansıyor”

DW Türkçe’ye konuşan Şehircilik Uzmanı Yaşar Adnan Adanalı’ya nazaran ise Taksim Meydanı uzun bir müddettir arafta.

Adanalı, “Merkezi yönetimin Taksim’de yetkiyi lokal yönetime bırakmak istemediği açık. Bu yetki karışıklığı da kendini meydanda hissettiriyor. Geleceğine dair bu belirsizliğin meydana başıboşluk olarak yansıdığı görülüyor” diyor.

Gezi Parkı’nın meydana bakan tarafının otopark ve karakol olarak kullanıldığını belirten Adanalı, Talimhane tarafının da son derece niteliksiz bir oteller bölgesine dönüştüğüne işaret ediyor.

Meydanın Sıraselviler tarafının ise son 10 yılda meydanın ana kullanıcıları haline gelen Ortadoğulu turistlere dönük açılan tatlıcı, parfümcü, döviz ofisi üzere fonksiyonlarla dolduğunu söyleyen Adanalı’ya nazaran AKM tarafı ise böylesi ölçekte bir kültür merkezinin yaratabileceği olumlu kamusal tesirden çok uzak bir formda, “sakin sakin “duruyor.”

“AKM’nin açık alanı AVM’ye dönüştü”

“AKM’nin alışveriş merkezine dönüşen açık alanına girmek için dahi güvenlik noktasından geçmek gerektiğini düşünürsek, bu kent hayatına olumlu katkıda bulunamama hali daha net anlaşılacaktır” diyen Adanalı, meydanda ise epeyce özensiz bir biçimde ve ekseriyetle siyasi bir ileti telaşıyla kurulan stant çadırlarının sık sık uzunluk gösterdiğine dikkat çekiyor: “Bu başıboşluk hali, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) meydanın her yerine yerleştirdiği ATM kulübeleri ve reklam panosuna dönüştürdüğü metro girişi ile katmerli bir hale bürünüyor.”

Yeni AKM Binası 2021 yılında hizmete açıldıFotoğraf: DHA

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2011’de yüzde 50’nin üzerinde oy alarak iktidara geldiğinde Taksim’e ait üç ayaklı bir proje gündeme getirmişti. Bunlar, daha sonra Seyahat direnişine de yol açacak Topçu Kışlası projesi ile Taksim’e cami imali ve AKM’nin yıkılması idi.

Tasarım Yarışı ve Seyahat Parkı’nın devri

Taksim Camii’nin imaline başlanmasının akabinde, inşa edildiğinde dünyanın en büyük sanat merkezlerinden biri olan AKM de Şubat 2018’de tekrar yapılmak üzere yıkıldı. Sanat faaliyetlerine 2008’de orta veren yapı 2021’de açılabildi. Topçu Kışlası projesi rafa kalksa da Taksim Seyahat Parkı’nın mülkiyeti, Cumhurbaşkanı kararıyla Mart 2021’de İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nden alınarak Sultan Beyazıt Hanı Veli Hazretleri Vakfı’na devredildi.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB), 2 Mart 2020’de duyurusunu yaptığı “Taksim Kentsel Tasarım Yarışması”nı halk oyu ile “Taksim Kolektifi” projesi kazanmış, müsabakanın sonucu 2020 yılının Kasım ayında katılaşmıştı.

Proje onay için Şubat 2021’de İstanbul 2 No.’lu Kültür Varlıklarını Konuma Bölge Kurulu Müdürlüğüne iletildi. Lakin proje konseye iletildiğinde Seyahat Parkı’nın mülkiyeti İBB’de olmasına rağmen heyet, yeni mülkiyet sahibi olan Vakıflar Genel Müdürlüğü kanalıyla iletilmediği için projeyi değerlendirilemeyeceğini bildirdi.

Gezi Parkı, 2018 yılıFotoğraf: DW/J. Hahn

Yarışma projesi Seyahat Parkı proje alanından çıkarılarak ilgili muhafaza şurasına sunulsa da reddedildi. Bunun üzerine İBB 2022 başında Muhafaza Yüksek Şurasına başvurdu. Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İBB’nin itirazını kısmen kabul ederken projede önerilen yaya köprüsünün kaldırılarak projenin 2 No.’lu konseye iletilmesine karar verdi.

“Özgür bir kent için kelam hakkı olmalı”

DW Türkçe’ye konuşan İBB’ye bağlı İstanbul Planlama Ajansı Genel Sekreteri Oktay Kargül’e nazaran kentlilerin kamuoyu yaratmak, ortak niyet ve hareketlerini gerçekleştirmek için toplanabileceği, örgütlenebileceği alanlar olarak öne çıkan kamusal yerlerin, şeffaf ve herkesin dahil olabileceği bir bağlantı ortamı sunması kıymet taşıyor.

Kentlilerin etkin yurttaşlar olarak kentin gereksinimleri ve meseleleri hakkında görüş bildirebilmesi, kamusal yerlerin dönüşüm süreçlerini yönlendirmesi ve karar alma düzeneklerine dahil olmasının kent hakkının temelini oluşturduğuna dikkat çeken Kargül, “İstanbul’un da insan haklarına saygılı ve özgür bir kent olması kentin yaşayanlarına sunduğu imkanların adil olması kadar, kentin geleceğini belirleyen kararların yaşayanlara eşit imkan ve kelam hakkı sunularak alındığı demokratik bir idare anlayışının oluşturulması ile mümkün” diyor.

Mülkiyete ait dava temyiz aşamasında

Taksim meydanının tarihî sürecine bakıldığında hususun ne kadar topluma mal olduğunun görülebileceğini vurgulayan Kargül, bu açıdan Taksim Kentsel Tasarım Yarışı’nın İstanbulluların kentsel kararlara iştirakine yer açmaya yönelik bir araç olarak değerli bir adım olduğuna dikkat çekiyor.

Ancak İstanbulluların Taksim meydanına ait kararlara iştirakinin sağlanabilmesi için türel süreç yıllardır devam ediyor.

Gezi Parkı protestoları hükümet tersi kitlesel aksiyonlara dönüşmüştüFotoğraf: picture-alliance/dpa

İBB, Seyahat Park’ı mülkiyetinin değişimine yönelik Cumhurbaşkanlığı kararının iptali için Nisan 2021’de açtığı davayı da kazandı. Mart 2024’te Seyahat Parkı mülkiyeti yine İBB’ye verildi. Fakat dava belgesinde temyize gidildi. İstinaf ve Yargıtay evreleri da İBB lehine sonuçlanırsa, Seyahat Parkı yine İBB mülkiyetine geçecek.

“Gezi direnişine hâlâ müteşekkirim”

Mücella Yapıcı’ya nazaran Seyahat direnişinin varlığı ve yaşanmışlığı son derece değerli.

Gezi Parkı’nın hiç kimse gitmese ya da kullanmasa da çok sıkışık bir kentsel dokuda İstanbul’un nefes almasını sağlayan bir alan olarak da varlığını muhafazasının kıymetli olduğuna işaret eden Yapan, “Oranın bir yeşil alan olarak kalabilmesi en azından nefes almamız için ve kesinlikle yaşayacağımız zelzele için bir teminattır. O yüzden ben Seyahat direnişine hâlâ müteşekkirim” diyor.

Gezi Parkı’nda yapılanların bir hukuk skandalı olduğunu belirten Yapan, buna karşı demokratik bir çaba yürüten Tayfun Kahraman, Çiğdem Mater, Mine Özerden, Can Atalay ve Osman Kavala’nın hala cezaevinde tutulduğunu hatırlatıyor.

“Gezi bu toprakların onuru olarak kalacak”

“Hiçbir kabahatlerinin olmadığını bütün toplum biliyor da iktidar bilmiyor mu? Lakin bu durum da tıpkı bugün meydandaki barikatlar, polis araçları üzere topluma demokratik taleplerini, anayasal haklarını kullandırtmamak için bir korkutma aracı olarak kullanılıyor” diyen Yapan, ekliyor:

“Bugün elde edilmiş her toplumsal hakkın ardında yüz yıllar süren uğraşlar var. Biz de birilerinin bize bu hakları şekerlik içinde sunmasını beklemeden her alanda talebimizi lisana getirmeliyiz. O açıdan Taksim Meydanı, Seyahat Parkı ve Seyahat direnişi değerli bir sembol olarak toplumsal tarihe geçmiştir. Artık bunu kimse silemez. Ne kadar kriminalize edilmeye çalışılırsa çalışılsın Seyahat bu toprakların onuru olarak kalacaktır.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?