ABD bir mühlet evvel uçak gemisi USS Dwight D. Eisenhower’ı Kızıldeniz’den çekerek yerine USS Theodore Roosevelt ve refakat gemilerini gönderdi. Amerikan filosunun buradaki öncelikli misyonu, Arap Yarımadası’ndan Süveyş Kanalı’na kadar uzanan deniz nakliye yollarını korumak.

Bu haber, manşetlere pek taşınmadı ve kamuoyunun fazla ilgisini çekmedi. Ancak Kızıldeniz’den geçen deniz yolunun dünya ticareti için ehemmiyeti epey büyük.

Husi milisleri, altı aydan uzun bir müddettir Yemen’den gelen ve sahipleri ya da işletmecileri nedeniyle İsrail ile ilişkilendirdikleri gemilere ateş açıyor.

Bloomberg haber ajansı, 20 Haziran’da geçtiği haberde, Gazze krizinden Filistin’den yana hal alan Husilerin, SİHA kullanarak kömür taşıyan bir yük gemisini batırdığını bildirdi.

Husilerin akınlarına karşılık olarak ABD ve İngiltere, son aylarda Yemen’deki milis mevzilerini tekraren vurdu. Ayrıyeten memleketler arası koalisyona ilişkin öteki savaş gemileri de Yemen kıyılarındaki nakliye trafiğini garanti altına almaya çalışıyor. Alman donanması da AB’nin “Aspides” misyonu kapsamında “Hessen” firkateyni ile bölgede uzunluk gösteriyor.

Alman Donanması’na ilişkin “Hessen” fırkateyni de Kızıldeniz’de konuşlandırıldıFotoğraf: Bernhard Herrmann/IMAGO

Maliyetler tekrar yükseliyor

Gazze’deki çatışmaların başladığı geçen yılın Ekim ayından bu yana, global ticaret büyük bir baskı altında. Dünyanın dört bir yanındaki tüccarlar, daha yüksek nakliye maliyetlerini hesaba katmak ve mallarını sigortalatmak için daha fazla para harcamak zorunda.

Armatörler de gemilerini kaybetme riski değerli ölçüde arttığı için yüksek sigorta maliyetlerinden şikayetçi. İhtiyatlı davranarak Süveyş Kanalı’ndan geçmekten kaçınan ve bunun yerine Ümit Burnu’nu dolaşan gemiler ise daha uzun seyahat müddetlerini ve daha yüksek yakıt maliyetlerini hesaba katmak zorunda kalıyor.

“Drewry Dünya Konteyner Endeksi” navlun piyasasını izliyor ve fahiş fiyat artışlarını kaydediyor. Deniz, kara, hava ya da demir yolu ile yapılan nakliyecilik faaliyeti için ödenmesi gereken bedel “navlun” olarak isimlendiriliyor. Endekse nazaran, 40 feet’lik büyük bir standart konteyner için ortalama navlun fiyatı, Haziran ayında yüzde yedi artarken bir evvelki yıla kıyasla yüzde 233 üzere muazzam bir artış gösterdi. Birtakım güzergâhlarda fiyatlar daha da keskin bir formda yükseldi.

Kızıldeniz’de yaşananların dolaylı etkileri

Londra merkezli bağımsız finansal danışmanlık şirketi Capitol Economics’in ekonomisti Simon MacAdam, DW’ye şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Mevcut fiyat artışlarından direkt silahlı çatışmaların sorumlu olmadığı unutulmamalı. Pahalılığın asıl tetikleyicisi, ithalatçıların yıl boyunca stoklarında kâfi mal bulundurmalarını sağlamak için birçok siparişi öne çekmeleri üzere görünüyor. Ayrıyeten gemilerin Ümit Burnu’ndan dolaşmak zorunda kalması üzere faktörler, nakliye üzerinde büyük baskı oluşturuyor ve fiyatların daha da artmasına neden oluyor.”

Güney Afrika’daki Ümit Burnu etrafındaki rota, gemilerin Avrupa’ya ulaşmadan evvel Afrika kıtasını büsbütün dolaşması gerektiği manasına geliyor.

Konteyner ve nakliye fiyatları önemli oranda arttıFotoğraf: Panthermedia/IMAGO

Daha fazla gemiye muhtaçlık var

Cenevre merkezli bir BM kuruluşu olan Dünya Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nda (UNCTAD) ticaret uzmanı olan Jan Hoffmann, DW’ye navlun fiyatlarının genel olarak neden yükseldiğini şöyle açıklıyor:

“Bunun en önemli nedeni, gemilerin kat etmek zorunda olduğu araların uzaması. Güney Afrika etrafındaki sapmalar, arzı sürdürmek için daha fazla gemi gerektiriyor. Bir konteyner için ortalama ara 2024 yılında, 2022 yılına kıyasla yüzde dokuz daha uzun olacak.”

Hoffmann, kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Gemiler daha uzun yol kat edecekse daha fazla nakliye kapasitesinin kullanılması gerekecek. Bu da daha fazla gemi satın almak ya da kiralamak ve daha fazla işçi istihdam etmek manasına geliyor. Daha uzun rotalar, daha fazla gemi gerektiriyor. Şayet bu gemiler şimdi mevcut değilse, navlun fiyatları daha da yükselecektir.”

UNCTAD uzmanına nazaran bu durumdan etraf de ziyan görüyor:

“Bir öteki tesir de gemilerin suratlarını artırması. Daha uzun araları katetmek için yapılan daha yüksek suratlar, örneğin Singapur-Rotterdam rotasında yüzde 70 oranında emisyon artışına yol açtı.”

Hoffmann’a nazaran, sapmalar daha uzun müddet devam ederse bu durum, fiyat artışlarının sürmesine ve memleketler arası ticaretin daha da kısıtlanmasına yol açacak.

Panama Kanalı’nda su düzeyi bir evvelki yıla nazaran daha fazlaFotoğraf: Agustin Herrera/AP Photo/picture alliance

Çifte darboğaz yaşanıyor

Hoffmann, denizcilikteki darboğazın malların öbür yerlere taşınmasını da engellediğini vurguluyor:

“Panama Kanalı’nda su düzeyinin yetersizliği nedeniyle kısıtlama olmaksızın seyrüsefer yapılamıyor. Hem Süveyş hem de Panama kanalları tam kapasite kullanılamadığı için ABD’nin, Doğu Asya ile olan deniz kontaklarına bir kara köprüsü inşa edilmesi gerekiyor. Yani Batı kıyısındaki limanlardan doğu kıyısındaki merkezlere demiryolu yahut karayolu ile kara nakliyatı yapılmalı.”

Ancak bu o kadar kolay görünmüyor. Bu sistem, bilhassa buğday ya da sıvı gaz sevkiyatı kelam konusu olduğunda ekonomik açıdan verimsiz da olarak kabul ediliyor. Bu nedenle de Güney Amerika’nın en güney ucu olan Horn Burnu etrafındaki alternatif rota üzere, çok uzun ve tehlikeli bir sapma tercih ediliyor.

Süveyş Kanalı, dünya ticareti için büyük değer taşıyorFotoğraf: picture alliance/NaLha/Shotshop

“Durum daha da berbata gidebilir”

Kızıldeniz’deki durum gerginliğini koruyor. Bloomberg’in haberine nazaran, milletlerarası deniz ticareti nakliyatı yapanların yaklaşık yüzde 70’i hâlâ bölgeden kaçınıyor ve bunun yerine Güney Afrika’daki Ümit Burnu’ndan dolaşmayı seçiyor.

ABD Donanması’nın yeni uçak gemisi filosunun konuşlandırılmış olması da bölgede durumun ordu tarafından uzun vadede ne kadar önemli görüldüğünü gösteriyor.

Ekonomist Simon MacAdam, uzun periyodik bir krizin, armatörleri çok zorlayacağına ve navlun fiyatlarının daha da yükselmesine neden olacağına inanıyor:

“Gemi inşa etmek uzun yıllar alıyor ve yeni konteynerlerin yüzde 90’ı Çin’de yapılıyor. Münasebetiyle daha yüksek kapasiteler için gemi ve konteynerler bir gecede inşa edilemiyor. Bu nedenle durum, uzun vadede daha da berbata gidebilir.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?