Almanya’daki çocuk yuvaları ile ilkokulun birinci birkaç yılında, sınıflarda gürültü olduğu vakit eğitimciler ve öğretmenler ellerini havaya kaldırır, orta parmak ve yüzük parmağını baş parmakla birleştirip işaret parmağını küçük parmakla havaya kaldırırlar. Bu el işareti, “Ağzımızı kapatıp kulaklarımızı dikiyoruz” demektir. İsmine da sessizlik tilkisi, fısıltı tilkisi ya da sessiz tilki denir. Bu hareketle Alman eğitim sisteminde çocuklara, on yıllardan bu yana çabucak sessiz olunması gerektiği anlatılır.

Ancak bu işaretin tıpkı vakitte Almanya’da iç istihbarat tarafından izlenen Ülkücü Hareket’in bozkurt sembolü olması sebebiyle son periyotta Alman okullarında rahatsızlık yaşanıyor.

Bu rahatsızlığı tetikleyen de Avrupa Futbol Şampiyonası’nda Türkiye ile Avusturya ortasında oynanan maçta Türkiye Ulusal Ekibi’nin defans oyuncusu Merih Demiral’ın kaydettiği birinci golün akabinde tribünlere yanlışsız koşarak bu selamı yapması oldu.

Olayın akabinde UEFA (Avrupa Futbol Federasyonları Birliği) tarafından Demiral’a iki maç ceza verildi. Türkiye ile Almanya ortasında ise kısa müddetli bir diplomatik kriz yaşandı ve her iki taraf birbirlerinin büyükelçilerini dışişleri bakanlıklarına çağırdı. Ayrıyeten kamuoyunda yaşanan tartışma Ülkücü Hareket’in ve bozkurt işaretinin Almanya’da yasaklanmasını gündeme getirdi.

Almanya’nın iç istihbarat kurumu Federal Anayasayı Müdafaa Dairesi’nin yıllık raporunda Ülkücü Hareket ile ilgili değerlendirmesinde “Aşırı sağcı propagandanın ana ögelerini oluşturan abartılı milliyetçilikle, ırkçılık ve antisemitizm üzere kitlesel insan düşmanlığı, Türk Ülkücü Hareketi’nin de ideolojisini meydana getiriyor” tabirleri kullanılıyor. Değerlendirmede Almanya’da 12 bin 100 kişinin bu harekete üye olduğu ve Ülkücü Hareket’in “Yahudilerle Hristiyanların yanı sıra Aleviler ile Kürtler üzere Türkiye’deki azınlıklara karşı nefretle baktığı ve dünyanın geri kalanını da reddettiği” belirtiliyor.

Merih Demiral’ın bozkurt işareti, Türkiye ile Almanya ortasında ufak çaplı diplomatik bir kriz yaratmıştıFotoğraf: Michael Taeger/Jan Huebner/IMAGO

Bozkurt selamı ve siyasi sonuçları

Almanya’da Ülkücü Hareket’e yasak talebi aslında yeni değil. 2020 sonunda Alman Federal Meclisi’nde yer alan Hristiyan Birlik partileri (CDU/CSU), Sosyal Demokrat Parti (SPD), Hür Demokrat Harti (FDP) ve Yeşiller, Ülkücü Hareket’in yasaklanmasına yönelik inceleme yapılması için Federal İçişleri Bakanlığı’na ortak yazı göndermişti. Bozkurt selamı ile ilgili birinci büyük tartışma da dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Hamburg Başkonsolosluğundaki bir aktiflikte 2017 yılında bu işareti yapması ile yaşanmış ve o vakit da bu selam ile sessizlik tilkisinin benzerliğine dikkat çekilmişti.

Bunun üzerine ülkenin güneyindeki Baden-Württemberg eyaletinde öğretmenlerle eğitimcilere sessizlik tilkisi işaretini yapmamaları tavsiyesinde bulunuldu.

Bugünlerde bir adım daha ileri giden Bremen eyaleti ise sessizlik tilkisini büsbütün yasaklamayı planlıyor. Bahisle ilgili bir açıklama yapan Bremen Eğitim Senatörlüğü Sözcüsü Patricia Brandt, bu işaretin taşıdığı siyasi mananın Bremen kentinin bedellerine “hiçbir halde uymadığını” söyledi.

Sessislik tilkisinin yasaklanmasına tepkiler

Tartışmayı DW’ye kıymetlendiren Bremen Yahudi Toplumu Başkanı Elvira Noa, “EURO 2024’ün akabinde bozkurt selamı ile ilgili tartışmaların neredeyse ortadan kaybolması, bu selamın, hele hele arkasındaki ideolojinin kaybolduğu manasına gelmiyor” diyerek Bremen eyaletinin yasak kararını destekledi.

Gökay SofuoğluFotoğraf: picture alliance/dpa

Alınan kararı, nasyonal sosyalist periyodun sembollerine karşı takınılan hale benzeten Noa, “Bu sebepten (Bozkurt selamına) çok benzeyen sessizlik tilkisini yasaklamak mantıklı; nasıl ki SS sembollerine, gamalı haça ve benzerlerine yakın semboller de yasaklanıyor ya da yasaklanması gerekiyorsa” dedi.

Almanya Türk Toplumu (TGD) Başkanı Gökay Sofuoğlu ise karara farklı bir reaksiyon vererek “Bu yasak bence yanlış bir tarafa gidiyor. Yasak kararları alınmadan evvel toplumun aydınlatılması lazım” tabirlerini kullandı. DW’ye konuşan Sofuoğlu, öğretmenlerin sessizlik tilkisini on yıllardır kullandığını lisana getirerek “(Sessizlik tilkisinin) ‘konuşma ve kulaklarını dik tut’ sloganına sadık kalarak her vakit bir varoluş münasebeti olmuştur. Umarım sessizlik tilkisi Bozkurt’u yener” dedi.

Eğitimciler sessizlik tilkisine alternatif arıyor

Yaşanan gelişmeler Sofuoğlu’nun temennisinin yerine gelebileceğine işaret etmiyor. Sessizlik tilkisi çağdaş eğitimciler ortasında esasen kısıtlayıcı olarak algılandığı için sık sık tartışma konusu oluyordu. Buna alternatif olarak akustik bir ses, örneğin bir gong öneriliyor. DW’ye mevzuyla ilgili görüşlerini aktaran, Dortmund Uygulamalı Bilimler Yüksek Okulu Eğitim Bilimleri profesörlerinden Ahmet Toprak, “Birçok öğretmen artık sessizlik tilkisi metodunu kullanmayarak öbür prosedürler deniyor. Sessizliği ve nizamı sağlamak için alternatifler mevcut. Öğretmenler bu hususta hayli yenilikçi” dedi.

Ahmet ToprakFotoğraf: DW/S. Hülsewig

Bir el işaretinin yasaklanma sebebinin her vakit ayrıntılı bir biçimde açıklanması gerektiğini vurgulayan Toprak, “Bir eğitimci olarak prensipte yasakların sıkıntıları çözmediğini, bilakis daha da sertleştirdiğini düşünüyorum. Lakin bir yasağa karar veriliyorsa, bunun bağlantısının şeffaf ve anlaşılabilir bir biçimde yapılması gerekir. Aksi takdirde genelleştirilmiş ve keyfi bir karar olarak algılanır” ikazında bulundu.

Derslerdeki semboller ve okulun görevi

Bremen Yahudi Toplumu Başkanı Elvira Noa, alınan yasak kararının derste de öğrencilerle birlikte tartışılması gerektiği görüşünde. Noa bu sayede öğretmenlere, semboller ve onların olumsuz tesirleri ya da olumlu etkileri ile ilgili olarak mevzuyu derste sürece fırsatı doğacağını belirtti.

Bavyera Öğretmenler Birliği de Noa ile benzeri düşüncelere sahip. Birliğin Başkanı Simone Fleischmann, Bavyera eyaletinin kamu medya kuruluşu olan Bayerischer Rundfunk’a (BR) yaptığı açıklamada, “Toplumsal hususları ele almak ve tartışmak prensipte okulların görevidir” diyor. Öğrencilerin bu sayede, Bozkurt selamının manası ve hangi bağlamda kamusal alanda yapıldığının art planını araştırıp, bahse dair sunum yapabileceğini aktaran Fleischmann, “Şu anda aktüel siyasi bir tartışmadan yola çıkarak eğitim yapabiliriz” sözünü kullandı.