ABD’de Kasım ayında yapılacak seçimler öncesi ABD Başkanı Joe Biden’ın yarıştan çekilmesi, Cumhuriyetçilerin adayı ve eski Lider Donald Trump’ın talihini arttığı halinde yorumlanıyor. Cumhuriyetçilerin adayı Donald Trump’ın yine seçilmesi durumunda bunun Türkiye açısından da değerli sonuçlar doğurması bekleniyor.

Ankara’da ABD’deki seçim sonrasına ait değerlendirmeler yapıldığı gözleniyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 13 Temmuz’da silahlı taarruza uğrayan Trump ile 18 Temmuz’da bir telefon görüşmesi yaparak geçmiş olsun dileklerini iletti. Erdoğan suikast teşebbüsünü “demokrasiye yapılmış bir saldırı” olarak nitelerken lider adayı olarak gösterilmesinden ötürü Trump’ı tebrik de etti. En son NATO doruğu için bulunduğu Washington’da Biden tarafından Beyaz Saray’da ağırlanmayan Erdoğan’ın suikast teşebbüsünün sonrasında Trump’ı arayarak bağlantıları tazelemesi Ankara’nın yeni periyoda hazırlık yaptığının işareti olarak yorumlandı.

Erdoğan, Kıbrıs ziyareti dönüşü uçakta Türk savunma sanayi ile ilgili soru üzerine de ABD ile yeni periyoda ait beklentisini şöyle aktardı:

“Özellikle ABD’deki seçimin de bu işte tayin edici bir rolü olduğunu düşünüyoruz. Bu seçimin sonucuyla birlikte ne üzere adımlar atılabilir, bunları da ayrıyeten göreceğiz lakin ibre Türkiye’nin lehine dönüyor diye düşünüyorum. Bundan ötürü da huzur içindeyim. Sizler de huzur içinde olun.”

Peki Türkiye’yi seçilmesi durumunda yeni bir Trump periyodunda hangi riskler ya da fırsatlar bekleyebilir?

Demokrat Biden mı? Cumhuriyetçi Trump mı?

Trump’ın mümkün ikinci devrinde Türkiye ile alakaların nasıl seyredeceği bugünlerde diplomasi kulislerinde en çok konuşulan hususlardan biri.

Carnegie Milletlerarası Barış Vakfı kıdemli analisti emekli Büyükelçi Alper Coşkun, genelde Türkiye’nin Cumhuriyetçi idarelerle biraz daha rahat konuşabildiği formunda bir algının evvelden beri bulunduğunu hatırlatarak ABD ile bağlantılarda bu şablonun bir ölçüde tesirli olduğunu kabul ediyor.

Demokratların adayı Biden’ın gerek iktidara gelmeden gerekse geldikten sonra verdiği iletilerle Erdoğan ile daima muhakkak bir arada olmaya ihtimam gösterdiğini söyleyen Coşkun, Joe Biden’ın başkanlık koltuğuna oturduktan sonra “Ermeni soykırımını tanıyacaklarını” söylemek için arayana kadar Erdoğan ile temas kurmadığını anımsatıyor.

Joe Biden ve Donald Trump Fotoğraf: AP/dpa/picture alliance

Coşkun, Türkiye’nin değerinin Afganistan ve Ukrayna üzere krizlerle birlikte anlaşıldığını ve lakin o vakit Biden’ın Erdoğan’a karşı tavrını biraz değiştirdiğini belirterek, Türkiye’de iktidarın Biden ile Trump’a bakışına dair ise şöyle konuşuyor:

“Bu durum biraz şu hissiyatı yarattı; Trump ile görüşebiliyorduk lakin şu anda temas kurulamıyor. Fakat ben tam bu türlü düşünmemek gerektiği kanaatimdeyim. Zira tahminen Trump ile görüşülüyordu ancak Trump’ın başkanlık devrinde öngörülemez tutumuyla ve keyfi konuşma halleriyle aslında sahip olmadığı güç ve yetkileri kullanmak suretiyle sonuç alabileceği izlenimini vererek sıklıkla Türkiye’yi yanılttığını düşünüyorum.”

Kadir Has Üniversitesi Öğretim Üyesi Sinem Akgül Açıkmeşe, Trump’ın yine seçilmesi halinde Biden periyodundan farklı olarak Türkiye ile kurulacak ikili bağlantıları ve yakın diyaloğu Ankara’nın tercih edeceğine işaret ederek, şöyle konuşuyor:

“Biden periyodu Türkiye açısından diyalogsuzluk ve iletişimsizlik devri olarak tarihe geçti. Esas istisnası İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine Türkiye’nin vetosunun kaldırılmasına yönelik teşviklerdi. Trump periyodu bu açıdan, evvelki Trump devrinin de verdiği ipuçları ile Türkiye açısından daha tercih edilir bir irtibat fırsatı yaratacaktır.”

Coşkun, iki önderin sıklıkla telefonla görüşüyor olmalarının tek başına iki ülke ortasında düzgün bir bağlantının delili olarak kabul edilemeyeceğini söyleyerek “Detaylara bakıp gelişmeleri üst üste koyduğumuzda Trump ile yine güzel bir periyoda giriyoruz diye heveslendirecek bir tablo bence yok. ‘Biden periyodunda oldu’ da demiyorum. Biden devrinde de nerede olduğumuz malum” yorumu yapıyor.

Coşkun, iki aday ortasındaki farkı ise bir diplomat gözüyle şöyle açıklıyor:

“Aradaki fark; bence Biden idaresi daha doğrusu Demokratlar davranış kodları itibariyle biraz daha öngörülebilir ve istikrarlı bir tablo çiziyor. Münasebetiyle bizi yanıltma potansiyelleri biraz daha düşük ve uzun vadede uygun yönetildiği sürece bence daha sağlıklı, yönetim edilebilecek bir yer teşkil ediyor.”

Ortadoğu’da istikrarlar tekrar değişir mi?

Suikast teşebbüsünden kıl hissesi sağ kurtulan Trump vazifeye gelirse dünyadaki savaşlara “bir telefonla” son vermeyi taahhüt ederken Ukrayna ve Gazze üzere çatışma bölgelerinin bu seçimden nasıl etkileneceği de tartışılıyor.

Türkiye, Gazze’deki atakları nedeniyle İsrail ile alakaları kesip sert bir çizgi takip ederken Cumhuriyetçiler ve Trump ise İsrail yanlısı siyasetleriyle biliniyor.

Açıkmeşe, Trump’ın Ekim 2023’te Hamas-İsrail savaşı patlak verdiğinde “İsrail’i gururla destekleyeceğini” açıkladığını anımsatarak şunları söylüyor:

“Trump İsrail’i kıymetli bir müttefik olarak gördü ve buna devam edecektir. Türkiye’nin ise keskin bir formda Filistin’in yanında yer alması ve Filistin’deki insani kıyıma son verilmesi telaffuzlarıyla Trump’ın İsrail yanlısı siyaseti ortasında çekişme yaşanacağı çok açık.”

Trump birinci devrinde İsrail ve Körfez ülkelerini yanına alarak Ortadoğu için yeni bir dizayna girişmiş, bu kapsamda Abraham mutabakatlarıyla birtakım Körfez ve Arap ülkelerinin İsrail’le alakalarını olağanlaştırmak için adımlar atmıştı. Trump ayrıyeten Aralık 2017’de Kudüs’ü İsrail’in başşehri olarak tanımıştı.

Coşkun da benzeri bir hatırlatmada bulunarak “Trump’ın İsrail’in başşehri olarak Kudüs’ü tanıdığı gerçeğini unutmamak gerek. Münasebetiyle bu konuda hassasiyet gösteren Türkiye açısından Trump idaresinin Ortadoğu bağlamında bizim durduğumuz çizgi itibariyle daha güç bir muhatap olma ihtimalini düşünmemiz lazım” diye konuşuyor.

Bu ortada Trump’ın yardımcısı olarak gösterdiği ve “Trumpism”i devam ettireceği yorumları yapılan J.D. Vance de İsrail yanlısı tavrı ile biliniyor.

ABD Suriye’den çekilir mi?

Trump’ın mümkün gelişi ile Ankara’yı ve bölge ülkelerini yeni planlamalara iten bir öteki ihtimal ise ABD’nin Suriye’den çekilmesi.

Trump devrinin akılda kalan gelişmelerinden biri 19 Aralık 2018’de Erdoğan ile yaptığı telefon görüşmesinin akabinde “Suriye’deki ABD askerlerini büsbütün çekme” talimatı vermesi olmuştu. Lakin Pentagon ve CENTCOM üzere kurumların devreye girmesiyle bu telaffuz sonuç vermemişti.

Erdoğan ve Biden’ın Temmuz ayında Washington’da yaptığı son yüz yüze görüşme Fotoğraf: Susan Walsh/AP/picture alliance

Coşkun, “ABD Suriye’den eninde sonunda çekilecek” diyerek kelamlarını şöyle sürdürüyor:

“Şu anda bu mevcudiyeti düşük maliyetli, kendileri açısından can kaybı olmadan, düşük riskle şimdilik götürüyorlar. Fakat uzun vadede sürdürülebilir değil. Tahminen Trump periyodunda olabilir, bilemiyorum. Zira Ortadoğu siyasetinin mimarı pozisyonundaki Demokrat takımlar bu işe çok inanmış isimler. Onların gitmesi çekilme potansiyelini arttırabilir.”

Coşkun bu nedenle Ankara’nın bu bahisteki beklentisinin haklı olabileceğini söyleyerek, Trump’ın bunu birinci periyodunda bir sefer denemesinin hala hafızalarda olduğunu kaydediyor.

Trump birinci devrinde ABD’nin bir önceki Başkanı Barack Obama’nın politikasını sürdürerek Türkiye’nin itirazlarına karşın YPG-PYD’ye takviye vermeye devam etmiş fakat tıpkı vakitte PKK’nın tehlikeli bir terör örgütü olduğu tarafında açıklamalar da yapmıştı.

Açıkmeşe, Trump’ın ABD’nin Suriye’den çekilmeye yönelik açıklamalarının akabinde Türk-Amerikan bağlantılarının ontolojik sıkıntılarından birine dönüşen ABD’nin PYD/YPG dayanağı probleminin da alakaların ana belirleyicisi olmaktan çıkabileceğini söyleyerek, böylece IŞİD’le uğraşın rölâtif olarak tamamlanması, Suriye’deki varlığı sürdürmeme kararı ile iki ülkenin terör tarifi konusundaki farklılaşmasının temel problemlerden biri olma özelliğini asılda kaybedebileceğini belirtiyor.

Rusya ve Çin ile ilişkiler

Trump’ın tekrar gelmesi durumunda Türkiye’nin Rusya ya da Çin üzere ülkelerle geliştirdiği yakın alakaların nasıl etkileneceği de merak konusu.

Trump’ın Ukrayna’ya askeri yardım yapmama ve Avrupalı NATO üyelerinin Ukrayna’ya daha fazla takviye vermeleri üzere telaffuzlarla bahse Biden periyodundan farklı olarak daha az odaklanılacağının işaretini verdiğini söyleyen Açıkmeşe, şu tespitte bulunuyor:

“Bu kurallar altında Türkiye’nin Rusya ile kurduğu nispî ölçülü ilgilerin ve S400 probleminin Trump idaresinin oklarının amacında olması pek beklenmemeli. Çünkü, Trump da ferdî olarak Putin üzere otoriter başkanlarla daha yakın ve ölçülü ikili alakalar yürütme eğiliminde olduğundan Türk-Rus alakaları ana problem olarak karşımıza çıkmayacaktır.”

Öte yandan Trump’ın yeni devirde gayesinde Rusya değil Çin’in olabileceği konuşuluyor. Bu kapsamda son devirde Çin ile yakın münasebetler kuran, yatırım çekmeye çalışan Türkiye’yi bekleyen olasılıkları Coşkun şöyle aktarıyor:

“Türkiye’ye ticari yaptırımları Trump’ın koyduğunu unutmamak gerek. Alüminyum ve çelik ihracatında Türkiye’nin ABD ile hala büyük problemi var. Bunlar Trump periyodunda gelen tahditler. Trump’ın global ticarete ve Çin konusuna yaklaşımında daha katı bir çizgiye kayması durumunda Türkiye açısından da ek zahmetler, yaptırım üzere dahi meseleler ortaya çıkabilir.”

Trump ile neler yaşanmıştı?

Beyaz Saray’a dönmeye hazırlanan Trump daha evvel 2017-2021 yılları ortasında başkanlık yapmıştı ve o devirde Türkiye ile bağlantılar inişli çıkışlı ve bol aksiyonlu bir seyir izlemişti.

Trump’ın birinci devrinin Türkiye açısından en akılda kalır gelişmeleri Rahip Andrew Craig Brunson krizi, S-400 yaptırımları ve Trump’n “Türkiye’nin iktisadını çökertme” tehdidi, Erdoğan’a hitaben kaleme aldığı mektupta kullandığı “aptal olma” sözü olmuştu.

Her ne kadar Erdoğan “iyi ilişkiler” kurduklarını belirtse de Trump dört yıllık misyonu müddeti uzunluğu ikisi Rahip Brunson davası, ikisi S-400 alımı, biri de YPG/PKK’ya yönelik operasyonlar nedeniyle Türkiye’ye 5 sefer yaptırım uygulamış ABD Başkanı olarak ikili ilişkilerin tarihine geçmişti.

Açıkmeşe, bu ve gibisi öbür bahisler nedeniyle Trump’ın birinci devrinde her daim gelgitleri olan ikili bağların o güne kadarki en çalkantılı devrinin yaşanmasına vesile olduğunu söyleyerek, bilhassa savunma sanayi alanında F-16’lar ve F-35’lere dair konulan yaptırımların dilek edilen stratejik paydaşlığın aslında var olmadığının ispatı sayılabileceğini kaydediyor.

Erdoğan’ı Beyaz Saray’da ağırlamayan Biden’dan farklı olarak Trump iki sefer Washington daveti yapmış ve iki başkan biri 2017, biri 2019’da olmak üzere iki defa resmi görüşme için bir ortaya gelmişti.