Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu’nun (BTK) Instagram’a Türkiye’den erişim pürüzü getirmesi yansılara yol açtı. Instagram kullanıcıları pürüzü aşmak için VPN üzerinden internete giriş yaparken BTK, yasağın “katalog suçlar” gerekçesiyle alındığını açıkladı. BTK, Instagram’ı erişime engelleme kararını 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Cürümlerle Çaba Edilmesi Hakkında Kanunu’nun 8’inci hususuna dayandırdı.

Ancak kelam konusu hususta BTK Lideri’ne internet sitelerindeki içerikleri çıkarma yetkisi Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından 10 Ekim 2023 tarihinde iptal edilmişti. İptal kararının münasebeti ise 10 Ocak 2024 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı. Kararda iptal kararının Resmi Gazete’de yayımlandıktan 9 ay sonra yürürlüğe gireceği belirtiliyor. Bu nedenle kelam konusu BTK Lideri’nin içerik çıkarma yetkisi Eylül ayında dolacak.

Ancak kanun unsurunda BTK Lideri’ne verilen erişim engelleme yetkisi devam ediyor.

Geçmişte YouTube da kapatılmıştı

Türkiye’de şimdiye kadar ortalarında Deutsche Welle’nin (DW) bulunduğu çok sayıda internet sitesi BTK’nın yahut sulh ceza hakimliklerinin aldığı kararlar doğrultusunda erişime kapatıldı. Bunlar ortasında daha sonra erişime tekrar açılan YouTube, Wikipedia, Twitter, Ekşi Kelamlık yasakları en bilinenleri.

Ayrıca Ankara 10. Sulh Ceza Hakimliği, 16 Temmuz’da öykü ve şiir paylaşım platformu Wattpad’i erişime engelledi. LGBTQI+ bireylerin tanışma ve partnerlik ağı olan Hornet’e de 2020 yılında erişim pürüzü getirilmişti. AYM, 6 Şubat 2024’te yayımladığı kararla Hornet’e erişim pürüzüyle ilgili ihlal kararı vermişti.

DW’nin yanı sıra Amerika’nın Sesi (Voice of Amerika), Independent Türkçe, Mezopotamya Ajansı ve JinNews’in internet haber siteleri de Türkiye’den erişime engelli.

İfade Özgürlüğü Derneği’nin raporuna nazaran 2022 yılında Türkiye’de toplam 712 bin 558 web sitesi ve alan ismine 814 farklı kurum ve hâkimlikler tarafından verilen toplam 616 bin 239 farklı kararla erişim manisi getirildi.

Yaman Akdeniz: AYM kararları gözardı ediliyor

İfade Özgürlüğü Derneği kurucusu ve internet hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz, 2022 yılı sonu prestijiyle ellerindeki dataları de birinci sefer DW Türkçe ile paylaştı.

Türkiye’nin internet sansür karnesinin zayıf olduğuna işaret eden Akdeniz, “2022 içinde erişime engellenen 240.857 alan ismi ve web sitesi ile birlikte 2023 sonu prestiji ile Türkiye’den toplam 953.415 web sitesi ve alan ismine, 833 farklı kurum ve hakimlikler tarafından verilen toplam 821.285 farklı kararla bu raporda ayrıntılandırılacak karar ve yetkilere istinaden erişim engellenmiştir” bilgisini verdi.

İfade Özgürlüğü Derneği kurucusu ve internet hukuku uzmanı Prof. Dr. Yaman AkdenizFotoğraf: Dorian Jones

Son 9 yılın engelleme kararlarının bilançosunu da paylaşan Akdeniz, “2014-2023 devrinde 582 farklı sulh ceza hakimliği tarafından verilen 7 bin 663 farklı kararla erişime engellenmiş 43 bin 769 haber (URL adresi) ve kaldırılan, çıkarılan yahut silinen 38 bin145 haber (URL adresi) tespit edilmiştir” dedi.

RTÜK üzerinden DW ve Amerikanın Sesi web sitelerine uygulanan sansürün de iki yılı aştığını da hatırlatan Akdeniz, AYM’nin çok sayıda söz ve basın özgürlüğü kararına karşın Türkiye’de BTK üzere idari kurumlar ve sulh ceza hakimlikleri eliyle sansür uygulamalarının devam ettiğini vurguladı. Akdeniz, “Anayasa Mahkemesi kararları çok arttan ve gecikmeli gelmekle birlikte, bu kararlar büsbütün gözardı edilmektedir. Hatta uygulamada bu kararlara atıf yapıldığı bile çok seyrek görülmektedir. Sonuç prestijiyle büsbütün keyfiyete müsaade veren ve istenildiği vakit kullanılabilen bir sansür modeli mevcut” dedi.

AYM’nin iptal ettiği 8’inci unsur ne öngörüyor?

İlgili kanunun 8’inci hususuyla BTK Lideri’ne Türk Ceza Kanunu’nda yer alan muhakkak hatalarla ilgili “yeterli kuşku sebebi” bulunması halinde resen içeriğin çıkarılmasına yahut erişimin engellenmesine karar verme yetkisi tanınıyordu. Bu cürümler ortasında intihara yönlendirme, çocukların cinsel istismarı, uyuşturucu, sıhhat için tehlikeli unsur temini, müstehcenlik, fuhuş, kumar, yasadışı bahis ve Atatürk aleyhine işlenen kabahatler sayılıyor.

İdarî önlem olarak verilen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının yerine getirilmemesi halinde ise BTK Başkanı tarafından ilgili içerik, yer ve erişim sağlayıcısına para cezası veriliyordu. Bu cezadan 24 saat içinde erişim sağlayıcı tarafından kararın yerine getirilmemesi halinde Kurum tarafından yetkilendirmenin iptaline karar verilebiliyordu.

AYM’nin iptal kararında ise “Ceza kanunlarında cürüm olarak düzenlenen hareketlerin işlendiğinin şimdi mutlaklaşmış bir mahkeme kararıyla tespit edilmeden, idari bir makamın yapacağı kabahat tespitine bağlı olarak en son bir önlem mahiyetinde olan içeriğin çıkarılması kararı verilmesinin ve bu kararın icra edilmemesi durumunda idari para cezası uygulanmasının masumiyet karinesini ihlal ettiği değerlendirilmiştir” deniliyor.

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl ulaşabilirim?