“Telafer’de tespit edilen toplu mezardan 139 kişinin kalıntısını çıkardık. Kıyafetlerine bakıldığında kurbanların Ezidiler, Türkmenler ve Musul güvenlik güçleri üyeleri olduğunu varsayım ediyoruz.”

Irak’ta toplu mezarlardan da sorumlu Şehitler Vakfı Yöneticisi Dia Karim, geçen ay düzenlediği basın toplantısında bu açıklamayı yapmıştı. Verdiği bilgilere nazaran, kurbanlar aslında bu toplu mezara gömülmedi, 45 metre derinlikteki çukura öldürülüp atıldı. Kimileri kurşuna dizildi, kimileri ise boğazları kesilerek katledildi.

Musul’un 70 kilometre batısındaki bu toplu mezar üzere bölgede kaç mezar olduğu tam olarak bilinmiyor. Birleşmiş Milletler (BM) yaklaşık 200 tane bulunduğunu kestirim ediyor.

Görgü şahitlerine nazaran bu mezarların birden fazla IŞİD’in2014’te Irak ve Suriye’nin bir kısmında ilan ettiği kelamda “Hilafet Devleti”döneminde uyguladığı soykırım ve tekrar radikal İslamcı El Düstur örgütünün düzenlediği katliamlara ilişkin.

Haziran 2014’te Irak’ın Musul vilayetini işgal eden IŞİD teröristleri, 2 Ağustos’u 3’üne bağlayan gece Ezidiler’in yaşadığı Sincar (Şengal) bölgesine yönelik sistematik bir yok etme operasyonu başlatmıştı. Katliamda farklı kaynaklara nazaran 5 ila 12 bin Ezidi öldürdü. Birçok bayan ve çocuk binlerce Ezidi’yi de kaçıran örgüt, erkek çocuklarını kendine savaşçı ve intihar saldırganı olarak yetiştirdi, genç bayan ve kız çocuklarını köleleştirdi, cinsel şiddet uyguladı ve sattı. Savaşabilecek yaştaki erkeklerle yaşı ilerlemiş bayanları ise direkt katlettiği iddia ediliyor.

Merkezi Duhok’ta bulunan Ezidileri Kurtarma Ofisi’nin bilgilerine nazaran hala en az 2 bin 600 Ezidi kayıp. Aktivistler ve hak savunucuları, kimilerinin IŞİD mensuplarının elinde olduğunu varsayım ediyor. Kimileri ise IŞİD’lilerin tutulduğu cezaevleri ve kamplarda, kendilerini kaçıran radikal İslamcılarla kalmaya mahkûm.

Af Örgütü: Yüzlerce Ezidi tutuklu kamplarında

Uluslararası Af Örgütü’nün Ezidilere yönelik soykırımın 10’uncu yılı vesilesiyle yayınladığı rapora nazaran, Ezidi hak savunucuları, yüzlerce kayıp Ezidi’nin Suriye’nin kuzeyinde IŞİD üyeleri için kurulan tutuklu kamplarında olduğunu söylüyor. Af Örgütü, bu kaynaklara atfen “yüzlerce Ezidi bayan ve çocuğun IŞİD teröristleri ve aileleri için kurulan El Hol kampında kendilerini kaçıran, köleleştiren ve istismar edenlerle birlikte yaşadığına” dikkat çekiyor.

IŞİD tarafından kaçırılan ve sayısı tam olarak bilinmeyen Ezidi erkek çocuk ve gençlerin ise tekrar Suriye’deki 27 cezaevinde tutulduğu belirtiliyor. Af Örgütü, IŞİD militanlarının küçük yaşta kaçırılan bu şahıslardan kimilerine “bütün Ezidilerin öldürüldüğü” palavrasını söylediğini yahut yıllardır IŞİD’lilerle birlikte olmaları sebebiyle de “ailelerin onlara kötülük yapacağı” telaffuzuyla korkuttuklarını da aktardı.

Ezidi aktivistler, kaçırıldığı sırada küçük yaşta olan çok sayıda çocuk ve gencin geçmişe dair pek birşey hatırlamadıklarını da vurguluyor.

Hayata Dayanak Derneği’nin konuştuğu Iraklı Ezidi sığınmacıların hâlâ 2014’te uğradıkları soykırımın travmasını yaşadığına dikkat çekiliyorFotoğraf: Ahmad Al-Rubaye/AFP

Ezidiler kendi ülkesinde de mülteci

Farklı kaynaklara nazaran dünyadaki Ezidilerin sayısı 800 bin civarında. IŞİD soykırımı öncesinde memleketleri Sincar’da (Şengal) yaşayanların sayısı 500 bin civarındaydı. Bunların yaklaşık 200 bininin hala Irak ve Suriye topraklarında mülteci pozisyonunda oldukları, berbat şartlarda yaşadıkları ve güvenlik tasası yüzünden yurtlarına dönemediği verilen bilgiler ortasında.

Kendi toprakları dışında en çok Ezidi’nin yaşadığı Almanya’da ise Irak ve Türkiye’den gelmiş 200-250 bin civarında Ezidi olduğu kestirim ediliyor. Almanya, Ocak 2023’te Federal Meclis’e sunulan partiler üstü bir önergeyle IŞİD’in Ezdilere düzenlediği sistematik akınları “soykırım” olarak resmen tanımıştı.

Almanya Ezidiler Merkez Kurulu Lideri Dr. İrfan Ortaç da soykırımın 10’uncu yılında Ezidilerin desteklenmesi ve kültürel kimliklerinin tanınması talebini dile getirdi. Protestan haber ajansı epd‘ye konuşan Ortaç, “Ocak 2023’te tanınan soykırımın okullarda, üniversitelerde ve hatırlama kültürünün olduğu her yerde karşılık bulması gerektiğini” belirterek hala Almanya’da hiçbir yüksekokulda Ezidi kültürüne, dinine ve soykırımına dair araştırma kürsüsü yahut imkanı olmadığını tabir etti. Ortaç’a nazaran ayrıyeten Ezidilerin yas tutabilecekleri, kayıplarını anacakları ve kendilerini bulabilecekleri kalıcı bir anma yerine de gereksinimleri var. Ortaç, hükümetin geçen sene bir anma yeri için bütçe ayrılacağını duyurduğunu lakin şimdi bir adım atılmadığını kaydetti.

Halen Almanya’daki okullarda bile Ortadoğu’daki önyargılar nedeniyle Ezidi çocukların “şeytana tapanlar” diye hakarete uğramasından ve öğretmenlerin de duruma müdahale etmemesinden şikayetçi olan Ortaç, Almanya’dan IŞİD’e katılmak üzere giden bireyler olduğuna işaret ederek Almanya’nın da bu mevzuda sorumluluk alması gerektiğini düşünüyor.

Son aylarda Ezidi mültecilerin Almanya’dan hudut dışı edilmesine karşı protestolar düzenlendi. Berlin’deki şovdan bir kare Fotoğraf: dts Nachrichtenagentur/IMAGO

Türkiye’deki Ezidi sığınmacılar

Mülteciler konusunda faaliyet yürüten Hayata Takviye Derneği’nin 2022 raporuna nazaran, 2014’teki soykırımdan kaçan 22 bin Iraklı Ezidi de devrin resmi bilgilerine nazaran Türkiye’ye sığındı. Sivil toplum kuruluşlarının yaptığı saha çalışmalarına nazaran bu sayı vakitle 30 bini aştı.

Nitekim 2021 yılından itibaren Irak’taki siyasi karışıklık ya da mülteci kamplarında çıkan yangınlar ile Ezidilerin Türkiye’ye gelişinde artış gözlemlendi.

2021 yılı öncesinde Türkiye’ye sığınanlar üçüncü ülke yerleştirme programları üzerinden büyük ölçüde Avustralya, Almanya ve Kanada üzere ülkelere gönderildi. Kalan az sayıdaki Iraklı Ezidi de Mardin’de yaşıyor. Mardin Vilayet Göç Yönetimi Başkanlığı’nın 2022 bilgilerine nazaran kentte bin 350 kayıtlı, 150 de kayıtsız olmak üzere bin 500 kadar Ezidi bulunuyor.

Kaçırılan birtakım Ezidilerin hâlâ Suriye’deki El Hol üzere tutuklu kamplarında, kendilerini kaçıran ve köleleştiren IŞİD’lilerle birlikte kaldığı bildiriliyor Fotoğraf: Maya Alleruzzo/AP/picture alliance

Ezidilerin kayıt sorunu

Hayata Dayanak Derneği, 2021 ve 2022 yıllarında Irak’ta Ezidilerin yaşadığı 11 kampta çıkan yangınlardan etkilenen 450 çadırda iki kişinin hayatını kaybettiğini, 15 bayan ve çocuğun da yaralandığı rapor etti. Ayrıyeten Ezidilere yönelik kaçırma ve cinayet olaylarının da sık sık yaşandığı, bu inançsız ortamda ömrünü sürdüremeyen ailelerin kimilerinin Türkiye’ye gelmeye çalıştığı raporda yer alan bir başka bilgi oldu.

Bu ortada vize alımına getirilen yeni düzenlemeler ve yüksek vize fiyatları üzere nedenlerle hududu geçemedikleri de görüşülenlerin aktardığı bilgiler ortasında.

Raporda 2021 sonrası gelenler kimlik kayıt sorunu yaşadığından, sağlıktan eğitime ve istihdama neredeyse hiçbir hizmetten yararlanamadığına da dikkat çekiliyor. Mülakat yapılan çalışan Ezidilerin kimlik kayıt sorunu sebebiyle kayıt dışı halde, sigortasız ve düşük fiyatlarla çalıştıkları aktarılırken çok sayıda küçük yaştaki çocuğun da dokuma fabrikalarında çalıştırılarak sömürüldüğü belirtiliyor.

Acı hâlâ taptaze

Almanya ve Irak’ta Ezidiler için çok sayıda proje yürüten hak savunucusu Düzel Tekkal, DW Türkçe’ye verdiği demeçte, “Soykırımın 10’uncu yılında da acı hâlâ taptaze” diye konuştu. “10’uncu yılda bilanço da acı: Ezidiler hâlâ dünyadaki en büyük diasporanın yaşadığı Almanya’da da kendi topraklarının bulunduğu Irak’ta da istenmiyorlar” dedi ve son aylarda Ezidi birtakım sığınmacıların Almanya’dan hudut dışı edilmesi istikametindeki uygulamayı da eleştirdi. “Üstelik Almanya geçen yıl soykırımı da tanımış bir ülkeyken, yapılan akıl alır üzere değil” diye konuşan Tekkal, Ezidi Soykırımı’ndan gerekli derslerin çıkarılmadığını da vurgulayarak, “Bu durum da IŞİD’in hanesine yazılmış geç bir zaferdir” dedi.

DW,AFP, epd,KNA / ETO,HS