Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) nezaretinde Ankara’da Rusya ve Batı ortasında gerçekleşen mahkûm takasında yeni detaylar ortaya çıkmaya devam ediyor.

Amerikan basınında çıkan haberlere göre Soğuk Savaş’tan bu yana gerçekleşen en büyük takas için görüşmeler perde gerisinde yaklaşık iki yıldır devam ediyordu.

Asrın takası, Rus ve Amerikan istihbaratlarının toplantıları, memleketler arası doruklarda gerçekleşen bâtın görüşmeler ve başkanların telefon görüşmelerindeki pazarlıklarıyla sinemalara mevzu olacak cinsten bir sürecin sonunda gerçekleşti.

Amerikan New York Times ve Wall Street Journal gazetelerinin sürecin ayrıntılarını içeren haberlerine nazaran, takas muahedesinin son maksadı ABD açısından Paul Whelan, Rusya açısından ise Vadim Krasikov’un hür bırakılmasıydı.

SÜREÇ CENEVRE’DE BAŞLADI

Her şey 16 Haziran 2021’de Cenevre’de gerçekleşen ABD-Rusya tepesinde başladı. Burada bir ortaya gelen ABD Lideri Joe Biden ve Rusya lideri Vladimir Putin, iki ülke ortasındaki mahkûm meseleleriyle ilgili istihbarat teşkilatları ortasında diyalog çizgisi kurulması konusunda muahedeye vardı. ABD sürecin en başında 2018’de Rusya’da casusluk suçlamasıyla tutuklanan Paul Whelan’ın hür bırakılmasını amaçlıyordu. Ne var ki Washington idaresinin elinde Whelan’a karşı Rusya’yı takasa ikna edebilecek bir tutuklu yoktu. Aralık 2022’de Slovenya’da iki Rus casusun tutuklanması, ABD idaresini harekete geçirdi ve CIA Rusya’ya Whelan karşılığında iki casusun takasını teklif etti ancak Rusya reddetti.

GAZETECİNİN TUTUKLANMASI

ABD savunma ve dışişleri yetkilileri, Dışişleri Bakanı Antony Blinken’a küçük çaplı bir takas yerine birçok ismin dahil edileceği bir muahedenin Rusya’dan olumlu karşılık bulabileceğini raporladı ve Blinken bu mevzuyu Mart 2023’te Biden’a aktardı. Bu sırada Rusya’nın WSJ muhabiri Evan Gershkovich’i ajanlık suçlamasıyla tutuklaması, sürecin daha da zorlaşmasına neden oldu.

PUTİN ISRARLA ONU İSTEDİ

Washington, Whelan’ın özgür bırakılması için efor sarf ederken, Kremlin’in hedefi ise 2019’da Berlin’de Çeçen önder Selim Han Hangoşvili’yi öldürdüğü gerekçesiyle müebbet mahpusa çarptırılan Vadim Krasikov’u geri almaktı. Putin’in Krasikov’u hem arkadaşı olarak hem de Almanya’daki dava sürecinde ağzını sıkı tuttuğu için vazifesini yerine getiren sembol bir isim olarak görmesi nedeniyle özgür bırakılmasına değer verdiği belirtiliyor. ABD’li yetkililer, Almanya’ya Rus muhalif önder Aleksey Navalni’yi de içeren bir takas mutabakatında Krasikov’un özgür kalması teklifini yaptı.  Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile bir dizi görüşme yapıldı.

ABRAMOVIÇ DE DAHİL OLDU

Kasım 2023’te ABD’nin başmüzakerecisi Roger Cartens, İsrail başşehri Tel Aviv’de Rus oligark Roman Abramoviç ile bir ortaya geldi ve Putin’in Krasikov-Navalni takasına açık olup olmayacağını sordu. Kremlin bu formüle yeşil ışık yaktı. Rusya’da tutuklu Navalni’nin 16 Şubat’taki ani mevti muahedeyi yeniden çıkmaza girme noktasına getirdi. Lakin ABD tarafı muahedeye Navalni’nin takımından siyasi tutuklular ve muhalif siyasetçi Vladimir Kara-Murza’yı dahil ederek Berlin’i ikna etti. 7 Haziran’da Scholz’un onayladığı muahede taslağı 25 Haziran’da CIA tarafından bir Ortadoğu başkentindeki toplantıda Rus istihbaratı FSB’ye iletildi.

SON GÖRÜŞME TÜRKİYE’DE

Anlaşma ayrıyeten Rus casusların tutuklu bulunduğu Slovenya, Norveç ve Polonya’dan taahhütler gerektiriyordu. ABD Başkanı Joe Biden, anlaşmanın bu tarafındaki son onayı da 21 Temmuz’da seçimlerden çekildiğini açıklamadan 2 saat evvel Slovenya Başbakanı’nı arayarak aldı. Tüm bu çetrefilli süreçte Türkiye aracı rol oynarken, Ankara’ya inen 7 farklı uçaktan mahkûmların değişimiyle son buldu.

WSJ’DEN ERDOĞAN’A ÖVGÜ ‘DİPLOMASİ BAŞARISI’

AMERİKAN Wall Street Journal (WSJ) gazetesi, Ulusal İstihbarat Teşkilatının (MİT) idaresinde Ankara’da yapılan takas operasyonunu Türkiye açısından diplomasi başarısı olarak yorumladı. Gazetenin, “Mahkûm Takası Batı’ya Türkiye’nin Aracı Olarak Bedelini Hatırlatıyor” başlıklı haberinde, “ABD ve Rusya ortasındaki esir takasına konut sahipliği yapmak, ülkesini Ukrayna savaşıyla ilgili müzakerelerin merkezine yerleştiren Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan için bir öbür diplomatik zafer manasına geliyor” sözleri kullanıldı. Haberde, Türkiye’nin, Ukrayna savaşının patlak verdiği günden bu yana birçok “esir takasına” aracılık yaptığı da hatırlatıldı.

3 BAŞKANDAN KARŞILAMA

Esir takasının akabinde ABD, Rusya ve Almanya başkanları Washington, Moskova ve Köln’deki havalimanlarında özgür kalan tutukluları karşıladı. Washington’daki törende ABD Başkanı Joe Biden’a Başkan Yardımcısı Kamala Harris de eşlik etti.

Rusya lideri Putin de Moskova’da uçaktan inen esirlerin tek tek elini sıktı ve Rusya’ya sadık kaldıkları için teşekkür ederek kendilerine devlet nişanı verileceğini söyledi. Alman Şansölyesi Olaf Scholz da Köln/Bonn havalimanındaki merasimde Almanya’ya ulaşan 13 rehineyi karşıladı.

MİT KİLİT ROL ÜSTLENDİ

İKİNCİ Dünya Savaşı sonrası yapılan en büyük takas operasyonunda ABD, Rusya ve Almanya’nın yardım talebi üzerine Türkiye devreye girdi. MİT’in üst seviye yetkilileri, tarihe geçen bu operasyonun gerçekleşmesi öncesinde bir yıldan fazla müddettir taraflar ile sık sık bir ortaya geldi. Süreç içerisinde MİT Başkanı İbrahim Kalın da birçok kere muhatapları ile hem yüz yüze hem de telefon görüşmeleri yaptı.

TÜRKİYE HAKEMLİK YAPTI

Tarihi esir takasında ABD, Rusya, Almanya, Polonya, Slovenya, Norveç ve Belarus olmak üzere 7 ülke yer aldı.  Taraflarla tekraren görüşmeler yapıldı, süreç bazen tıkanma noktasına geldi. Her seferinde Türkiye, yine tarafları muahede noktasında bir ortaya getirmeyi başardı. Ülkeler ortasında oluşan güvensizlik anlarında ise Türkiye’nin hakemliği ve verdiği itimat devreye girdi.

Tarafların, takasa ait çekince, uyuşmazlık ve talepleri de tekrar MİT’in yapan tahlilleri sayesinde aşıldı. Takas operasyonunun her adımı MİT’in denetiminde ilerledi. Operasyon için müzakereler son ana kadar devam etti. Operasyon anında bile taraflar ortasında oluşan uyuşmazlıklar, MİT’in sağladığı itidalli ve başarılı istihbarat diplomasisi ile yönetildi. Türkiye’nin aylarca süren ve tüm taraflarla yapan yaklaşımı sonrası takas için mutabakata varıldı.

ESENBOĞA’DA TARİHİ GÜN

1 Ağustos sabahının birinci saatlerinde MİT, takasın yapılacağı Ankara Esenboğa Havalimanı’nda gerekli güvenlik tedbirlerini aldı.

Esenboğa Havalimanı, hayatın olağan akışını bozmayacak formda operasyon için hazır hale getirildi. Operasyon boyunca takası yapılacak 26 kişinin güvenliği ön planda tutuldu.

AYNI ANDA YEDİ UÇAK

• Takas operasyonu saat 16.05’te Slovenya’dan gelen birinci uçağın tekerinin piste değmesi ile başladı.
• Planın rastgele bir sebeple bozulmaması için sürecin tamamını MİT yönetti.
• Önce Rusya’nın teslim alacağı 10 kişi uçaklardan indirildi.
• Ardından Rusya tarafı teslim edeceği 16 kişinin uçaktan intikalini sağladı.
• MİT’in nezaretinde tarafların “karşılıklı teyit” süreçlerinin tamamlanması ve sıhhat denetimlerinin yapılmasının akabinde 10 kişi Moskova’ya dönecek Rus uçağına, 3 kişi Washington’a dönecek ABD uçağına, 13 kişi de Almanya uçağına aktarıldı.
• Üç uçağın havalanmasıyla tarihe geçen takas operasyonu da başarılı bir biçimde sona erdi.