Türkiye’nin genç nüfus oranı (15-24 yaş) yüzde 15,1 ile Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin yüzde 10,6 olan genç nüfus ortalamasının üzerinde.

Ancak uzun yıllardır genç nüfusa dayalı demografik yapısıyla övünen Türkiye bu özelliğini süratle kaybediyor.

Nüfusun yaşlandığına işaret eden bilgiler Türkiye’de emeklilik sistemine ait politikayı da belirliyor.

Emeklilik sisteminin piyasaya devredileceği ve yaşlılık sigortası hakkının yavaş yavaş tasfiye edileceği tarafında eleştirilen Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi çalışmalarının da son periyotta emekli aylıklarına yapılan düşük artırımların da münasebeti “nüfusun yaşlanması”.

Şu anda ortalama emekli aylığı minimum fiyat ve açlık hududunun altında. Emekli aylıklarına yapılan düşük artırımlar ise emekli olanların sayısının artması nedeniyle kaynakların azaldığı savunmasına dayanıyor.

Ancak çalışma iktisadı uzmanlarına nazaran Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun aktif/pasif oranını düzgünleştirmek, harcamaları azaltmak yerine iş gücüne iştiraki ve istihdamı artıracak siyasetlerden geçiyor. Bu, ayrıyeten genç nüfusu avantajlı pozisyona getirmenin bir modülü olarak bedellendiriliyor.

Doğum oranlarındaki düşüşün de iş gücüne dahil olmama isteğinin de hükümetin uyguladığı ekonomik ve toplumsal siyasetlerle bağlı olduğuna işaret eden uzmanlara nazaran, genç nüfusu avantajlı pozisyona getirmek için eğitim, sıhhat ve teknoloji yatırımlarının yanı sıra fiyat düzeyini insanca hayat seviyesine çekecek ve istihdamı artıracak tedbirler gerekiyor.

Çalışan nüfus gerileyecek

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yenilediği 2023-2100 nüfus projeksiyonlarına nazaran Türkiye nüfusu yaşlanmaya devam edecek. Bu durumda doğum oranlarındaki süratli düşüş ve ortalama hayat süresindeki artış tesirli.

Bu yıl doğurganlık suratı 1,51’e kadar gerilerken yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı birinci sefer yüzde 10’un üzerine çıktı. Ortanca yaş ise 34’e yükseldi.

Fotoğraf: Marcus Brandt/dpa/picture alliance

Mevcut durumun devam edeceği varsayımıyla hazırlanan ana senaryoya nazaran yaşlı nüfus oranının 2050 yılında yüzde 23,1; 2075 yılında yüzde 31,7 ve 2100 yılında ise yüzde 33,6 düzeyine ulaşması bekleniyor.

Buna rağmen çalışma çağında yer alan ve şu anda yüzde 68,3 olan 15-64 yaş kümesindeki nüfus oranının 2050’de yüzde 61,9; 2075’te yüzde 55,9 ve 2100’de yüzde 54,6’e gerileyeceği öngörülüyor. Çocuk nüfus oranının ise 2050’de yüzde 15,1; 2075’te yüzde 12,4 ve 2100’de yüzde 11,8 olması bekleniyor.

Veriler, demografik fırsat penceresinin 2030’un birinci yarısında kapanacağını gösteriyor.

Peki bu duruma karşı hangi tedbirler alınabilir?

Sağlık ve eğitim sisteminde dönüşüm

DW Türkçe’ye konuşan çalışma hayatı ve iş hukuku uzmanı Dr. Murat Özveri, yaşlı nüfusun genç nüfusa nazaran azalmasının ve oranın bozulmasının birçok istikrarın yerinden oynamasını beraberinde getirdiğini söylüyor.

“Özellikle toplumsal güvenlik sistemi üzerinde tesirli, işgücü ve verimli işgücü açısından da önemli” diyen Özveri, “Ancak kocaman bir lakin var. Siz genç nüfusu avantaj pozisyonuna getirebilmeniz için belli şartları da sağlamak zorundasınız” diye ekliyor.

Özveri’ye nazaran bu şartların birincisi ömür hakkını teminat altına almak. Sağlıklı hamillelik periyodu dahil anne ve çocuk vefatlarını, sakat doğumları ortadan kaldıracak öznesi herkes olan kamusal bir sıhhat sistemini var etmek.

İkinci olarak Özveri, her bir çocuğu yeteneklerine uygun bir biçimde eğiten ve meslek sahibi yapan kamusal bir eğitim sisteminin olması gerektiğine dikkat çekiyor.

Bu şartlardan bir başkasını ise “her meslek sahibini kendi mesleğinde yahut yeteneklerine uygun işte kendisi ve ailesiyle birlikte insan onuruna yakışır bir hayat sürdürecek geliri sağlayan, çalışma sürecinde çalışanın fizikî, ruhsal, toplumsal uygunluk haline ziyan vermeyen iş ve istihdam siyaseti yaratmak” olarak tanımlayan Özveri, “Bu süreç aksadığında devreye tabiatıyla giren, bireyin isteyip istememesine bağlı olmaksızın toplumsal risklere karşı teminat getiren bir toplumsal güvenlik sistemini hak temelli var etmeniz gerekir” diyor.

“Ucuz personel deposu demek”

Özveri’ye nazaran bu minimum şartları sağlamadan genç nüfusun artması, ülkenin yüz yıldır olduğu üzere ucuz emekçi deposu, ucuz asker deposu olmasına devam etmesi demek.

Fotoğraf: Adem Altan/AFP/Getty Images

Murat Özveri, tüm bunlar için ise süratli, bağımsız ve adil işleyen yargı, herkesin kendisini özgürce tabir edebildiği örgütlenme hakkı, demokratik işleyişe sahip siyasi iştirak hakkı üzere demokrasiyi katılımcılık üzerinden ete kemiğe büründüren toplumsal hukuk devletinin varlığının ehemmiyetine işaret ediyor:

“Kısaca annemin her namazda ettiği duayı gerçeğe dönüştürüp herkese, güzel devlet, iyi evlat, güzel nimet sağlamak gerekir.”

Resmi datalara nazaran Türkiye’de istihdam oranı yüzde 50 düzeyinde. O denli ki potansiyel çalışan olarak tanımlanan nüfusun yarısı mevcut bir işte çalışmıyor. İstihdam ve işsizlerin toplamını tabir eden iş gücüne iştirak oranı da yüzde 54,5’te kalıyor.

Mevsimlik çalışanlar ve son dört hafta içinde iş aramak için müracaatta bulunmayanların dahil edildiği geniş tarifli işsiz sayısı 10 milyonu buluyor.

Dört gençten biri ne eğitimde ne istihdamda

TÜİK’e nazaran 15-24 yaş ortası genç nüfusta işsizlik oranı yüzde 15, ne eğitimde ne istihdamda olan gençlerin oranı yüzde 22,5 düzeyinde.

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Dr. Özgür Müftüoğlu’na göre Türkiye’deki temel sorun, nüfusun yarısının iş gücü piyasasının dışında olması yani çalışmaması.

“Türkiye’de üretim yetersiz. Hasebiyle yeni istihdam alanları da açılamıyor. Üretken olduğu alanlarda da verimlilik düşük” diyen Müftüoğlu, bunlar sorgulanmadan “aktüeryal istikrar (çalışan etkin nüfusun çalışmayan pasif nüfusu karşılama oranı) bozuldu, nüfusu artırmamız lazım” denilerek sıhhat sisteminin özelleştirilmesine, emeklilere düşük aylık bağlanmasına münasebet yaratıldığını söylüyor.

Oysa Türkiye’nin elinde çalışan faal nüfusu artıracak potansiyel olduğunu vurgulayan Müftüoğlu, bugün isteği olmadığı halde ne okulda ne istihdamda olan yüz binleri aşan bir genç nüfus olduğunu belirtiyor.

“Oranı düşük fiyatlar düşürüyor”

Çalışabilir nüfusun yarısının da çalışmaya neden isteği olmadığının düşünülmesi gerektiğini lisana getiren Müftüoğlu, “Siz açlık sonunun altında bir minimum fiyatla insanları çalışmaya zorlarsanız bu beşerler emek piyasasından çekilirler. Zira birinin meskenden kalkıp işe gitmesi, gelmesi, harcadığı yol parası, masrafları aslında aldığı parayı karşılamaz” diye konuşuyor.

Öte yandan kentli ve eğitimli iş gücünün yarattığı katma bedelin daha yüksek olduğuna işaret eden Müftüoğlu, eğitimde “dindar kuşaklar yetiştirme” siyaseti nedeniyle nitelikli iş gücünün yurtdışına gittiğini tabir ediyor.

İş gücü verimliliğini büyük ölçüde belirleyenin yatırımlar yani teknoloji ve üretim tertibi olduğunu söyleyen Müftüoğlu, gelişmiş bir teknolojiyi güzel uygulayacak iş gücü yetiştirmenin de kıymetine dikkat çekerek meslek liselerinin bu fonksiyonu yerine getiremediğini, ucuz personel yetiştirmenin bir yolu olarak kullanıldığını anlatıyor.

Prim borçları ve kayıt dışı istihdam

Üçüncü olarak Müftüoğlu, sigorta prim borçlarını ödemeyen belediyeleri hatırlatıyor. Belediyeler üzere büyük ya da küçük şirketlerin de prim borçlarını ödemediğini aktaran Müftüoğlu’na nazaran, göçmen emekçiler dahil kayıtdışı istihdama göz yumulması nedeniyle toplumsal güvenlik sistemi önemli bir kaynak kaybına uğruyor.

Türkiye’de taban fiyat ya da ona yakın fiyatla geçinenlerin iş gücü piyasasının yarısını oluşturduğunu ve bu insanların açlık sonunun altında hayatlarını sürdürdüğünü söz eden Müftüoğlu’na nazaran doğum oranlarının düşmesinin altında yatan neden de bu.

Özgür Müftüoğlu, ”Türkiye’de bir çocuğun doğum öncesinden başlayıp eğitimine kadar hayat maliyetleri çok yüksek. Nasıl bakacaklar, nasıl okutacaklar? Beşerler boşu boşuna çocuk yapmıyor değiller. Türkiye’de büyük bir kısım artık çocuklarını okutmak istiyor. Fakat buna maddi imkanları yok” diyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?