Türkiye iktisadının kronik sorunlarından biri haline gelen sıcak paraya bağımlılık, Asya, Avrupa, Amerika hatta Uzak Doğu’da yaşanan gelişmelerden olumsuz etkilenmesine yol açıyor.

Tasarrufların düşük olduğu ülkede kaynak gereksinimi sıcak para ile sağlanıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek önderliğindeki iktisat idaresi, Türkiye’ye döviz kazandırmak için yabancı sermaye girişini hızlandıran adımlar atarken ülkeden ani sermaye çıkışını tetikleyecek global riskler artıyor.

Küresel piyasalar bu haftaya sert düşüşle başlarken Türkiye’de de kurlar yeni rekorlarını kırdı, borsadaki düşüş gün içinde yüzde 7’yi geçti.

Asya’dan Avrupa’ya satış rüzgarı

Uzmanlara nazaran piyasalardaki çalkantının üç temel nedeni var: ABD’de bilgilerin resesyona işaret etmesi, Japonya’daki faiz artışı ve Hamas önderinin öldürülmesinin akabinde Ortadoğu’da savaşın genişleyeceğine dair artan kaygılar.

Günün birinci sert satışları Asya piyasalarında görüldü. Japonya borsası son 37 yılın en büyük düşüşünü yaşadı. Ülkede Topix ve Nikkei 225 endeksleri yüzde 12’den fazla düştü. Güney Kore borsası yüzde 8,8, Tayvan borsası yüzde 8,4 düşüşle kapandı. MSCI Asya Pasifik Endeksi yüzde 6,7 kayıpla Ekim 2008’den beri en büyük günlük düşüşünü kaydetti ve bu yılki tüm yararını geri verdi. Avrupa borsalarında da yüzde 2’nin üzerinde kayıplar yaşandı.

Kurlarda rekor devam edecek mi?

Küresel piyasalardaki olumsuz hava Türkiye’ye de yansıdı. Borsa İstanbul’da yaşanan sert düşüşlerin akabinde borsa iki kere devre kesti. Dolar/TL kuru 33,3754 ile rekor düzeye yükselirken Euro/TL 36,6497 ile yeni doruğunu gördü.

DW Türkçe’ye konuşan ekonomist Güldem Atabay, “TL paha kaybediyor, kaybetmeye de devam edecek. Merkez Bankası şu anda savaşıyor tutmak için lakin evet istikamet o istikamette. TL, Euro karşısında da dolar karşısında da satış baskısı altında” diyor.

Küresel finansal sistemde piyasaların birbirine bağımlı olduğunu lisana getiren Atabay, bu nedenle Asya piyasalarındaki düşüşün Avrupa’ya yansıdığını ABD’de de sert düşüşler beklendiğini söylüyor.

Türkiye’deki asıl risk ne?

Ancak Atabay’a nazaran Türkiye’de riskler daha kalıcı olabilir. “Bütün ekonomik istikrarı, yüksek faiz ve TL’nin yerinde kalması üzerine kurguladıysanız, diğer bir politik adım atmadıysanız iktisat idaresi olarak o vakit bu cins dalgalar sizi daha kalıcı etkiliyor” diyen Atabay, bunu şöyle açıklıyor:

Ekonomist Güldem AtabayFotoğraf: Privat

“Bugün Merkez Bankası doları 33’ler civarında tutmak için bu türlü bir dalgada satış yapsa, iki hafta üst üste Türkiye’den yabancı çıkışı gözlense ve Merkez Bankası’nın rezervleri eksiye dönse, bu sefer yerli yatırımcı dövize yanlışsız yönelse sizin bütün enflasyonu düşürme oyun planınız sekteye uğramış oluyor.”

Geçen haftalarda İngiliz Financial Times gazetesinde yayımlanan bir haberde de Türkiye’ye son periyotta milletlerarası piyasalardan gelen sıcak paranın global ya da mahallî bir şok durumunda süratle kaçabileceği ikazında bulunulmuştu.

Bir periyot sona erdi

Küresel piyasaları etkileyen birinci gelişme geçen çarşamba Japonya Merkez Bankası’ndan (BoJ) gelen faiz artırımı oldu. BoJ, uzun bir ortadan sonra kısa vadeli faiz oranlarını 15 baz puan artırarak yüzde 0,25’e yükseltti.

DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Evren Bolgün, bunun Japonya’da faizin üst taraflı hareketinin başlangıcı olduğunu söylüyor.

İkinci olarak Amerika’dan gelen zayıf ekonomik dataların, ABD’de eylül ayında faiz indirimine işaret ettiğini söz eden Bolgün, bu nedenle de yatırımcıların “carry trade” olarak tabir edilen Japon yeniyle ucuza borçlanıp dolara geçerek pay senedi ya da Amerikan tahvili alma stratejisinin bozulduğunu aktarıyor.

Beykoz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Evren BolgünFotoğraf: privat

Japonlar Türkiye’den çıkıyor mu?

Japonya’nın 30 yıldır sakinlik yaşayan çok varlıklı bir iktisat olduğunu ve Japonların yurtdışındaki yatırımlarının yaklaşık 20 trilyon doları bulduğunu lisana getiren Güldem Atabay da Japonya Merkez Bankası’ndan gelen faiz artırımı sonrasında ABD, Çin ve Avrupa piyasalarında satılan Japon varlıklarının Japonya’ya geri döndüğünü, hasebiyle pay senetleri ve pariteler üzerinde bir kriz yaşandığını anlatıyor.

Türkiye piyasalarındaki gerginliğin sebebinin ise Japon yatırımcıların Türkiye’den çıkmasından kaynaklanmadığını vurgulayan Atabay, “Biz bütün bu rezerv artışını, kurdaki istikrarı vesaire her şeyi yüksek faiz ve aslında TL üzerinden carry trade üzerine kurmuştuk. Global piyasalarda, bütün gelişmekte olan iktisatların kurlarında, pay senetlerinde, tahvillerinde oluşacak satış, bizdeki bu çok kırılgan dengeyi uzun sürerse çok sert bir halde bozar. Bizdeki durum da bu” diye konuşuyor.

Piyasalardaki oynaklık devam edecek

DW Türkçe’ye konuşan Sagam Strateji Danışmanlık Kurucusu Ekonomist Murat Sağman da piyasalarda çok önemli oynaklık olduğunu, bu oynaklığın bir mühlet daha devam edeceğini belirtiyor.

Sağman’a nazaran de Türkiye piyasasındaki süratli gerileme, kırılganlığın yüksek olduğunu gösteriyor. “Sonuçta kırılganız. Hala enflasyon istediğimiz yere gelmedi. Hala önemli bütçe açığımız var. Rezervler toparlandı lakin biraz daha fazlası olması lazım” diyen Sağman, şu anda Türkiye piyasalardaki düşüşün dışarıdan gelen tesirlerden kaynaklandığını, dış gelişmelerin borsayı da önemli bir biçimde eksiye getirdiğini belirtiyor.

Sagam Strateji Danışmanlık Kurucusu Ekonomist Murat SağmanFotoğraf: Privat

Durgunluk yıl sonunda belirginleşecek

Bu durumun gerçek iktisada tesirlerinin de kelam konusu olacağını lisana getiren Sağman, Merkez Bankası’nın faiz artırımlarının tesirinin de bilhassa yılın son çeyreğinde iktisada bariz olarak yansıyacağını, sakinliğin kapıda olduğunu söz ediyor.

Piyasalardaki oynaklığın bir diğer nedeni olan İsrail-Hamas savaşının İsrail-İran savaşına evrileceğine ait telaşlar de Türkiye’yi yakından ilgilendiriyor.

Evren Bolgün, “Hem Türkiye hem dünyayı da etkileyecek fakat Türkiye bölge içerisinde olduğu için daha fazla etkilenecek bir durumda” diyor.

Savaş genişlerse ne olur?

Ortadoğu’daki sıcak savaş riskinin petrol fiyatlarına şimdi yansımadığını, petrol fiyatlarında yüzde 13’e yakın bir düşüş olduğunu belirten Bolgün’e nazaran, bu durum Türkiye için olumlu bir görünüm olsa da uzun sürmeyebilir.

“Savaşın genişlemesi, Lübnan, İran, ve diğer ülkelerin de dahil olması durumunda iş alışılmış daha geniş çerçevede bir sıcak savaş durumuna sarfiyat ki, bunun da petrol fiyatlarını doğal olarak olumsuz tarafta etkilemesi kaçınılmaz olacaktır” diyen Bolgün’e nazaran bu durumda dış ticaret istikrarında Avrupa’daki küçülmeden ötürü düşünce yaşayan Türkiye, cari açığın daha da artması riskiyle karşı karşıya kalabilir.

Güldem Atabay da savaşın genişleyeceğine dair riskler yükselse de şimdi bir patlama noktasında olunmadığını belirterek bunun gerçekleşmesi durumunda güç maliyetlerinden, tedarik zincirine ve savaşın yaratacağı yıkıma kadar çok önemli risklerin ortaya çıkabileceğini söylüyor:

“Bizim Türkiye’mizin hükümeti de Hamas’ı Kuvayi Milliye’ye benzetip bir müdafaa altına almaya çok istekli olduğu için o ateşe bir ucundan bulaşmak niyetinde. O yüzden bizim iktisadımızı de piyasaları da çok olumsuz etkileyecek, sonu nereye varacak bilinemeyen bir gelişme olur.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?