Türkiye iktisadı, Covid-19 pandemisinin baş gösterdiği 2020 yılının ikinci çeyreğinde yaşadığı yüzde 10,4 seviyesindeki küçülmeden bu yana geçen 15 çeyrek boyunca, aralıksız büyümeyi başardı. 6 Şubat 2023’te yaşanan sarsıntı faciasının yarattığı büyük yıkıma karşın büyümesini sürdüren Türkiye, çeyreklik bazda pek çok defa AB, G-20 ve OECD ülkesi içerisinde başa oynadı.

2023 yılını yüzde 4,5 büyüme ile kapatan Türkiye, 2024’ün birinci çeyreğinde ise yüzde 5,7’lik büyüme yakaladı. Lakin AKP hükümetinin uyguladığı siyasetlerle kredi kanallarını açık tutarak tüketimi pompalayan Türkiye, yüksek büyüme performansına karşın refah düzeyini artırmayı başaramadı.

Şimdi ise gözler son 1 yıldır Mehmet Şimşek liderliğinde uygulanan iktisat siyasetlerinin büyüme üzerinde nasıl bir tesir yapacağına çevrilmiş durumda.

Hükümetin Eylül 2023’te açıkladığı 2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Programı’nda (OVP), Türkiye iktisadının 2024’ü yüzde 4 büyüme ile kapatması hedeflenmişti. Büyümenin 2025’te yüzde 4,5 ve 2026’da yüzde 5 seviyesinde gerçekleşmesi öngörülmüştü.

Göstergeler “sert fren”e işaret ediyor

Ancak pek çok ekonomiste nazaran, Türkiye, “büyüme mucizesi”nin sonuna gelmiş durumda. Geçtiğimiz günlerde açıklanan birtakım öncü göstergeler de bu görüşü takviyeler nitelikte. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan son datalara nazaran, sanayi üretimi haziran ayında yıllık yüzde 4,7 azaldı. Bu düşüş yıllık bazda 6 Şubat 2023’teki Kahramanmaraş zelzelesi sonrasındaki en sert daralma olarak kayıtlara geçti.

Maliye Bakanı Mehmet ŞimşekFotoğraf: Tuncay Yildirim/DW

Sanayi üretiminde daralma devam ederken Türkiye’nin dış ticaretinde de miktarsal düşüş gözleniyor. TÜİK’in 9 Ağustos Cuma günü açıkladığı son Dış Ticaret Endeksleri’ne nazaran, haziranda ihracat ünite bedel endeksi yüzde 0,6 azalırken, ithalat ünite bedel endeksi yüzde 1,4 arttı. Buna rağmen ölçü endekslerinde ise ihracat yüzde 8, ithalat yüzde 5,7 azalış gösterdi.

Büyüme dataları açısından öncü göstergelerden bir oburu olan İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat Satın Alma Yöneticileri (PMI) Endeksi’nin Temmuz 2024 datalarına nazaran ise, Haziran ayında 47,9 olan manşet PMI, Temmuz’da üst üste beşinci ay azalarak 47,2 düzeyine geriledi. Endeksin 50,0 bedelinin üzerinde olması 10 imalat kesimindeki güzelleşmeyi, bu pahanın altında olması ise yeni siparişler, fabrika çıkışları, istihdam, tedarikçilerin teslim müddeti ve satın alma stokları üzere göstergelerde bozulmaya işaret ediyor.

“İktidar yine büyümeyi seçebilir”

DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) İşletme Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı’ya nazaran, sanayi üretimi ve ticarette çarkların yavaşlaması iş dünyasını olumsuz etkileyecek.

Türkiye’de başta sanayi şirketleri olmak üzere işletmelerin meşakkatlerinin önümüzdeki aylarda artarak devam edeceğini lisana getiren Prof. Günçavdı, hükümetin şu anda enflasyonu düşürmek için büyümeden ödün verdiğini, bu durumun işletmeleri zora soktuğunu belirtiyor. Günçavdı, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Şu anda iktisat idaresinde bir enflasyonla çaba imgesi var. AKP’nin bir biçimde iktisat konusunda kamuoyunun algısını bilakis döndürmeye gereksinimi var. Bu yüzden büyümeden fedakarlık etmesi gerekiyor. Aslında olması gereken de bu. Lakin iktidar, yılın son çeyreğine geldiğimizde iş dünyasının şikayetlerine daha fazla kulağını kapatmayabilir ve tekrar büyüme rotasına sapabilir.”

Faiz yüzde 50, enflasyon yüzde 61,8

Türkiye’de 28 Mayıs 2023 seçimlerinin akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı faiz indirimi siyasetinden vazgeçiren Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in ekonominin başına gelmesi ile siyaset faizi 9 ayda yüzde 8,5’ten yüzde 50’ye yükseltildi. Siyaset faizi mart ayından beri bu düzeyde sabit tutuluyor. Mayıs 2024’te yüzde 75,5’i gören tüketici enflasyonu ise yaz periyodundaki baz tesiri ile temmuz ayında yıllık bazda yüzde 61,78 düzeyine geriledi.

“Sadece faiz siyaseti yetmiyor”

Ancak Türkiye’de AKP hükümetinin enflasyonla çaba konusunda izlediği yollar, tenkit konusu olmaya devam ediyor. Bu bahisteki en dikkat çeken tenkit, yüksek enflasyonla yalnızca TCMB’nin faiz siyasetiyle gayret edildiği ve gerekli yapısal ıslahatların gündeme alınmadığı tarafında.

Prof. Dr. Öner GünçavdıFotoğraf: Privat

Prof. Dr. Öner Günçavdı, TCMB Lideri Fatih Karahan ve lider yardımcısı Cevdet Akçay üzere isimlerin uyguladıkları para siyasetine ek olarak hükümetten kendilerine dayanak olacak bir üretim ve gelir siyaseti beklediğini tabir ediyor.

Henüz bu beklentiyi karşılayacak adımların atılmadığını, enflasyonla gayretin en fazla taban ücretlinin sırtına yüklendiğini savunan Prof. Günçavdı, “Asgari ücret güya enflasyonun sebebiymiş üzere gösterildi, orta artırım yapılmadı. Ancak enflasyon datalarında orta artırım yapılmamasının olumlu bir tesirini görmedik temmuz ayında. Ağustosta da görmeyeceğiz üzere. Şayet bu siyasetin enflasyona olumlu bir katkısı olmazsa, iktisat idaresine inanç ağır bir darbe daha alır” değerlendirmesinde bulunuyor.

“Türkiye ikinci çeyrekte yüzde 0,5 küçülecek”

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nin (BETAM) 29 Temmuz’da Ozan Bakış ve Tarık Kocar imzasıyla yayınladığı “Ekonomik Büyüme ve Varsayımlar – Temmuz 2024” araştırmasına nazaran, Türkiye iktisadı 2024’ün ikinci çeyreğinde uzun bir ortadan sonra birinci sefer küçülecek.

BETAM araştırmasında nisan, mayıs ve kısmen açıklanan haziran ayı GSYİH öncü göstergeleri ile yapılan hesaplamalara yer verilerek, şu değerlendirmede bulunuluyor:

“Yaptığımız hesaplamalara göre Türkiye iktisadının 2024 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki yılın birebir çeyreğine kıyasla yüzde 0,5 oranında küçülmesini bekliyoruz. Mevsim ve takvim tesirlerinden arındırılmış datalarla yaptığımız hesaplamalarla ise 2024 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe kıyasla GSYİH’nin yüzde 0,6 azalacağını öngörüyoruz.”

Türkiye iktisadının 2024’ün ikinci çeyreğine ait büyüme bilgileri, TÜİK tarafından 2 Eylül tarihinde açıklanacak.

Peki bundan sonraki süreçte ekonomiyi neler bekliyor?

“Büyüme macerasının sonuna gelindi”

DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Memleketler arası Ticaret ve Lojistik Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, bu soruya “Türkiye yüksek enflasyonla birlikte, büyüme macerasının sonuna gelmiş bulunuyor” cevabını veriyor.

Prof. Dr. Sinan AlçınFotoğraf: privat

Bundan sonraki süreçte üretici şirketlerin TL cinsinden kredi bulmakta zorlanmaya devam edeceğini ve kısa vadeli dış borç riskinin artacağını lisana getiren Prof. Sinan Alçın, “Buna global seviyedeki risk algısındaki artış, Avrupa’daki genel daralma eğilimi de eklendiğinde Türkiye’de ihracatçı dalların kan kaybedeceğini söyleyebiliriz” diye konuşuyor.

Türkiye’nin birinci çeyrekte yüzde 5,7’lik büyümeyi inşaat dalındaki sıçrama ve vergi gelirleri ile sağladığına işaret eden Alçın, “Ancak hem konut bölümünde yavaşlama hem de kredi kartı harcamalarındaki düşüş eğilimi ikinci çeyrekte büyümeyi sert biçimde düşürecek. Eylül 2024’te açıklanacak OVP’de de bu nedenle yıl sonu büyümesinin yüzde 3-3,5 düzeyine çekileceğini düşünüyorum” değerlendirmesi yapıyor.

“Hükümet tekrar rota değiştirebilir”

Enflasyonu düşürmek için büyümeden ödün verilmesi gerektiğini, lakin AKP iktidarının son anda enflasyonla çabayı ikinci plana atıp tekrar iktisattaki büyümeye odaklanabileceğini söz eden Prof. Alçın, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Enflasyonda bir sarmal içindeyiz. Her ne kadar TCMB yıl sonu enflasyon beklentisini yüzde 38’de sabit tutmuş olsa da, son çeyrekte Merkez Bankası’nın siyaset faizini düşüreceği bir tablo görebiliriz. Zira büyümedeki sert düşüş ve üretimdeki daralmaya paralel olarak çok güçlü istihdam kayıpları ortaya çıkabilir. Münasebetiyle aslında Mehmet Şimşek siyasetlerinin hükümet içerisinde çok daha fazla tartışılacağı bir periyoda gerçek ilerliyoruz.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?