İnanç Özgürlüğü Teşebbüsü’nün geçen ay açıkladığı 2023 Türkiye’de Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Cürümleri Raporu’na nazaran geçen yıl Türkiye’de Hristiyan ve Musevilere yönelik işlenen nefret hatalarında artış var. İnanç yahut inançsızlık temelli en çok nefret hatasının 18 olayla İstanbul’da işlendiği, akabinde da 4 olayla Şanlıurfa’nın geldiği görülen raporda kayıtlara geçmiş toplamda 47 nefret cürmü yer alıyor. Lakin bu sayının gerçekte daha fazla olabileceğini düşünen uzmanlar, nefret cürümlerinin öbür cürümlere nazaran daha az ihbar edildiğine ve raporlandığına dikkat çekiyor.

Araştırmalar da bu görüşü doğruluyor. Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı’nın “Nefret Cürümlerinin Bildirilmesini Teşvik Etmek: Kolluk Kuvvetlerinin ve Öteki Yetkililerin Rolü” başlıklı raporuna nazaran nefret cürmüne maruz kalan her 10 şahıstan 9’u uğradığı saldırıyı rastgele bir yere bildirmiyor. Raporda birçok kişinin ihbarının sonuçsuz kalacağından yola çıktığı, sürecin güç olacağını düşündüğü ve polise güvenmediğini belirtiliyor.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na (AGİT) bağlı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Ofisi nefret hatasını “Mağdurun, mülkün ya da işlenen bir hatanın amacının, gerçek ya da hissedilen ırk, ulusal ya da etnik köken, lisan, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fizikî engellilik, cinsel yönelim yahut başka misal faktörlere dayalı olarak emsal özellikler taşıyan bir kümeyle gerçek ya da o denli algılanan bağı, bağlılığı, aidiyeti, dayanağı ya da üyeliği nedeniyle seçildiği, bireylere yahut mala karşı cürümleri da kapsayacak formda işlenen her cins suç” olarak tanımlıyor.

Aşırı ideolojilerin yükseldiği bir periyotta dünya genelinde de nefret hatalarında artış var.

Peki nefret hatalarına karşı neden kâfi tedbir alınamıyor ve bu hatalar neden kayıtlara yansımıyor?

Mağdurlar neden ihbar etmiyor?

Din, İnanç yahut İnançsızlık Temelli Nefret Hataları Raporu’nun muharriri Funda Tekin, nefret cürümlerinin ihbar edilmemesinin aslında Türkiye’ye has bir sorun olmadığını belirtiyor. Bu eğilimin çeşitli sebepleri olduğunu anlatan Tekin,öncelikle şahısların kelam konusu hareketleri kanıksamış olabileceğine işaret ediyor.

“Nefret cürmü kapsamında değerlendirilebilecek olayları kabahat olarak görmeyebiliyor ya da yaşananın kıymetsiz olduğunu düşünebiliyorlar” diyen Tekin, nefret hatasının tarifi ve sonlarının birçok vakit net olarak bilinmediğini söz ediyor.

Mağdurların kimi vakit dışlanma korkusu yüzünden de ihbarda bulunmadığını söyleyen Tekin, isimli süreçlerde ikinci kere mağduriyet yaşandığı pek çok olaya şahit olduklarını ve kurumların mağdurlara gereğince takviye vermediğini aktarıyor. Geçen yıl bilhassa bireylere yönelik fizikî hücum sayısı ve oranında evvelki yıllara kıyasla artış gözlemlediklerini aktaran Tekin,Gazze savaşının akabinde Musevileri gaye alan hadiselerin sayısında yükseliş olduğunu belirtiyor.

Türkiye’de “nefret suçu” düzenlemesi yok

Türkiye’de nefret hatalarının Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) yer alması için farklı vakitlerde farklı kanun teklifleri hazırlanmış olsa da halihazırda nefret hatasına özel bir düzenleme bulunmuyor.

Nefret cürümlerinin tespit edilmesinin sıkıntı olduğunu söyleyen Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Aras Türay, bir cürmün nefret hatası olduğunun kanıtlanması için mağdurun ayrımcılık temelini oluşturan karakteristik özellikleri, örneğin dini inancı nedeniyle maksat olarak seçildiğinin de tespit edilmesi gerektiğini söz ediyor.

Bu bahiste bir düzenleme olmadığı için isimli mercilerin olayın nefret kabahati teşkil edip etmediğine bakmadığını ve mağdurun makul bir karakteristik özelliği nedeniyle seçilip seçilmediğini araştırmadığını tabir eden Türay, devlet organlarının sivil toplum ile işbirliği yapmamasının da değerli bir eksiklik olduğunu vurguluyor. Türay, “Araştırma yapmaya çalışan sivil toplum örgütleriyle hiçbir bilgi paylaşılmıyor. Elde edilen sayılar belli kişi ve kuruluşların gayretleriyle hudutlu kalıyor” diyor.

Devlet sisteminde çoğulculuğa dayalı demokratik bir anlayışın hâkim olmadığının altını çizen Türay, azınlık mensubu mağdurların birçok durumda cürümlerle ilgili isimli mercilere başvurmadığını, bunun da gerçek sayılara ulaşılmasının önüne geçtiğini belirtiyor.

Hukuki süreç nasıl işliyor?

Peki bir kişi nefret cürmüne maruz kaldığında nasıl bir hukuksal süreç işliyor? Hukukçu Aras Türay şöyle anlatıyor:

“Suçun soruşturulması için şikayet koşulu aranmışsa, mağdurun hatası ve hatalıyı öğrenmesinden itibaren altı ay içinde savcılığa yahut kolluğa başvurarak yazılı yahut kelamlı olarak şikayetçi olduğunu bildirmesi gerekmektedir. Kimi cürümler için şikayet kaidesi aranmıyor. Bunlara re’sen (kendiliğinden) soruşturulan kabahatler denmektedir. Bu durumda rastgele bir kabahat duyurusunda bulunulmasa dahi yetkili merciler tarafından hatanın öğrenilmesiyle soruşturma sürecine geçilecektir. Dava basamağında mağdur olan kişi şahit olarak dinlenecektir ayrıyeten mağdur davaya katılarak kanıtların tartışılmasında aktif rol oynayabilir.”

Nefret hatalarında cezasızlık sorunu olduğunu belirten Türay’a nazaran özel bir düzenleme olmaması bu hataların sıradan hatalar üzere cezalandırılmasına neden oluyor.

Kapsamlı nefret kabahati düzenlemeleri ve data toplamaya ait düzeneklerinin kurulmasının kıymetini vurgulayan Türay, tesirli çabanın sırf hukuk kanalıyla olmayacağını söylüyor. Ayrımcılığa karşı toplumsal kampanyalar, kamu spotları, eğitim programları üzere faaliyetlerin organize edilmesi gerektiğini ve nefret kabahatleri mağdurlarının desteklendiğinin ortaya konması gerektiğinin altını çiziyor.

Son üç yılda en çok nefret hatası Hristiyanlara yönelik

Girişim’in raporuna nazaran 2023 yılında dini inanç ya da inançsızlık temelli 26 tehdit yahut tehdit edici davranış, 11 bireylere yönelik şiddet içeren atak, 9 ibadet yeri yahut mezarlıklara ziyan verme, 7 mala yahut eşyaya ziyan verme, 3 hakaret ve 1 taciz olayı yaşandı.

2020’den bu yana en çok 52 olayla Hristiyanlar, 42 olayla Aleviler ve 23 olayla Museviler nefret cürmüne amaç oldu. Raporda bu bilgilerin Türkiye tarihi boyunca birçok defa maksat alınmış olan bu kümelere karşı kemikleşmiş önyargıların ve düşmanca tavırların devam ettiğini gösterdiği belirtiliyor.

Çalışma medya izleme çalışması, din ve inanç topluluklarının bildirimleri ve ilgili kurum ve bireylerle bağlantıya geçerek toplanan bilgilerle oluşturuldu.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?