Batılı ülkeler, Ukrayna’yı işgal eden Rusya’ya yaptırımlar uygulayacağını ilan ettiğinde, Kremlin de buna Avrupa ve Kuzey Amerika merkezli tüm havayolu şirketlerinin Rusya üzerinden uçmasını yasaklayarak karşılık verdi.

Bu yasağın karşısında zorluklar yaşayan havayolu şirketlerinden evvel Virgin Atlantic Londra-Şanghay uçuşlarını iptal ederken, kısa mühlet evvel de British Airways, Londra-Pekin uçuşlarını askıya aldıklarını açıkladı.

Havayolu nakliyeciliği alanında çalışan kaynakların aktardığına nazaran, bunun gerisinde yatan sebeplerden biri, Rus hava alanı yasağı ve bunun havayollarına getirdiği ekstra maliyet oldu.

Ancak Moskova’nın getirdiği yasak, Çin merkezli havayolu şirketleri için geçerli olmadı. Bunun bir sonucu olarak, global seviyede yayılma maksadı gütmekte olan Çinli şirketler, Batılı rakiplerinin pazar hissesinin kıymetli bir kısmını ellerinden almayı başardı.

Ancak Çin’de ekonomik büyümenin pandemi sonrasında yavaşladığı düşünüldüğünde, havayolu nakliyeciliğinde umulan düzelmeye istenen düzeyde erişilemedi. Öte yandan Çin ile ABD ortasında yaşanan jeopolitik gerginlikler de kimi havayollarının maksatlarını dizginlemek zorunda kalmasını beraberinde getirdi.

Batılı şirketlerin sahip olmadığı Rus hava alanını kullanabilme hakkı ve ucuz maliyetler, Çin merkezli havayolu şirketlerine büyük bir avantaj sağlıyorFotoğraf: Zhao Zishuo/Xinhua/IMAGO

Rusya’yı teğet geçmenin bedeli

Havacılık alanında bilgiler toplayan şirket OAG’nin şef analisti John Grant, Rus hava alanı yasağının havayolu şirketleri için büyük bir sorun olduğunu söz ediyor. Olağan kurallarda Pekin’e İngiltere’den 24 saatte gidilip dönülebildiğini aktaran Grant, “Pekin ve Şanghay’a uçuşlar, bir uçağın faal bir biçimde kıymetlendirilmesine imkan tanıyordu. Lakin hava alanı yasağı, bu mühlete beş buçuk saat eklenmesini gerektirdi. Bu da bizim için büyük bir sorun” diyor.

Havada geçirilmesi gereken bu ekstra müddetin havayolu şirketleri için ekstra yakıt ve maaş maliyeti manasına geldiğini söyleyen Grant, trafiğin ağır olduğu havalimanları için de daha bedel ödenmesi gerektiğini vurguluyor.

Qantas bilmecesi

Avustralya merkezli havayolu şirketi Qantas’ın, Rus hava alanı yasağı kendilerini etkilememesine karşın, Temmuz ayında Sidney-Şanghay çizgisindeki uçuşlara son verdiklerini duyurması pek çok bireyde soru işaretleri yarattı.

ABD’nin Indiana eyaletindeki Purdue Üniversitesi’nde havacılık ve ulaştırma teknolojileri alanında çalışmalar yürüten Yi Gao, Qantas’ın Çin ana karasına uçuşlarının aslında her vakit “sınırlı” olageldiğine dikkat çekiyor. Gao, Batılı havayolu şirketlerinin Çin’e uçuşlarında son periyotta yaşanan kesintilerin “yaygın” olduğuna kanaat getirmenin yanlış bir yaklaşım olacağı görüşünde.

Bunun karşısında Gao, Çinli şirketlerin Batılı şirketlerle giderek daha fazla rekabet edebilir hale geldiğine ve bunun Batılı şirketlerin kararları üzerinde tesirli olduğuna dikkat çekiyor. DW’ye yaptığı değerlendirmede, Gao, “Çinli havayolu şirketlerinin getirdiği rekabet, hayati bir rol oynuyor. Maliyet avantajından faydalanan Çinli havayolu şirketleri, Çin kentlerinden ve Çin kentlerine uçuşlarda cazip fiyatlar sunabiliyor” diyor.

Avustralya merkezli havayolu şirketi Qantas’ın, Rus hava alanında uçabilmesine karşın Çin’e uçuşlarını durdurması, Çinli şirketlerin büyümesi hakkında çok şey söylüyorFotoğraf: PETER PARKS/AFP/Getty Images

Singapur’da yaşayan havacılık analisti Brendan Sobie de birebir formda, Qantas’ın verdiği kararın gerisinde, artan rekabetin yattığını söylüyor. DW’ye konuşan Sobie, “Qantas, Çinli havayolu şirketleriyle rekabet etmekte zorlanıyor” diyor. Pandemi öncesindeki koşullara dönülen bu süreçte seyahat talebinin de artışa geçtiğine dikkat çeken Sobie, Çinli şirketlerin bunu avantaja çevirdiğini söz ediyor:

“Çinli havayolu şirketleri, pandemi öncesindeki birkaç yılda, milletlerarası pazarlara stratejik bir yayılma hedefliyordu. Pandemi sonrasında, birebir şeyin geri döndüğünü görüyoruz. Birçok insan sorumluluğu Rus hava alanı sorununa yıkmak istiyor ve bu yabancı havayolu şirketleri için muhakkak belirleyici bir faktör. Lakin Çinli şirketlerin yükselişe geçişinin ben Rus hava yasağı olmaksızın da gerçekleşeceğini düşünüyorum.”

Pandemi Çin havacılığını vurmuştu

Çinli havayolu şirketleri, İstanbul, Londra, Budapeşte, Madrid ve Milano üzere Avrupa kentlerine uçuşlarının hacmini 2019’dan bu yana artırmış bulunuyor. Sobie, Kuzey Amerika ve Hindistan pazarları haricinde, Çinli şirketlerin memleketler arası kapasitesinin, pandemi öncesi periyoda geri döndüğüne dikkat çekiyor.

Pandemi, Çin’in havacılık alanındaki gayelerine büyük bir darbe indirmişti. Virüs dünyayı ele geçirmeden aylar evvel, Pekin Daxing Milletlerarası Havalimanı, büyük bir coşku ile açılmıştı. Öte yandan yurt dışı seyahate çıkan Çinliler, dünyada memleketler arası turizm ve havayollarına para harcayanlar listesinde yıllar boyunca birinci sırada yer almıştı. Lakin hükümetin getirdiği sert pandemi kısıtlamaları, Çinlilerin seyahat etme talihlerini 2023 yılına kadar önemli biçimde sekteye uğratmıştı.

John Grant, “Çin’in amacı, evvel Pekin Daxing’de, onu takiben Şanghay’da birer ‘hub’ yaratmaktı. Buralarda, yurt içi uçuşların yurt dışı uçuşlarla, hatta yurt dışı uçuşların öbür yurt dışı uçuşlarla bağlanması planlanıyordu. Lakin pandemi bu gayeleri yerle bir etti” diyor.

Yine de Çin merkezli havayolu şirketlerinin milletlerarası uçuş kapasitesi ve fiyatlarının Çinli tüketiciler nezdindeki cazipliği, Batı merkezli havayolları üzerindeki baskıyla birleştiğinde, Çin’in hava ulaşımı alanında pazar hissesini artırmasını sağladı.

Çinlilerin yurt dışı seyahatleri, 2024 yılında artmış olsa da, hâlâ pandemi öncesi kaidelere ulaşılabilmiş değilFotoğraf: Tyrone Siu/REUTERS

ABD-Çin: Uçaklar hâlâ hangarda

Çinli şirketlerin Avrupa’ya giderek daha fazla açıldığı gözlemlenirken, birebirini Kuzey Amerika pazarı için söylemek mümkün değil. Bunun iki ana nedeni, Çinli şirketlerin bu pazarda rekabet etme gücünün zayıflığı ve ABD-Çin ortasında yaşanan jeopolitik gerginlik.

Pekin, pandemiyle birlikte hudut denetimlerini sertleştirince, ABD ile Çin ortasındaki seyahat imkanları yok oldu. Çin, iki ülke ortasındaki uçuşları tekrar hayata geçirme istikametinde istekli olsa da, bugün iki ülke ortasında mevcut olan uçuş sayısı, 2019’daki sayının yüzde 15’i oranında.

Öte yandan Washington, uçuşları artırmaya pek sıcak yanaşmıyor. ABD’nin, jeopolitik rekabetin ağırlaştığı ortamda, bu adımın, Çinli havayolu şirketlerine, Amerikalı şirketlere nazaran daha fazla avantaj sağlayacağından çekindiği söz ediliyor. Grant, “United, Delta ve American üzere ABD merkezli havayollarının, Çin’e mevcut durumdakinden daha fazla uçmakta hiçbir çıkarları yok. Motamot Avrupalı şirketlerin hiçbir çıkarı olmadığı gibi” değerlendirmesini yapıyor.

Havacılık uzmanları, pandemi sonrası seyahat alışkanlıkları ve jeopolitik mevzuların, Batı merkezli havayolu şirketleri ve Çin ortasındaki ilgiyi belirlemeyi sürdüreceği konusunda hemfikirken, Çin pazarı, büyük oyuncular için kıymetli olmayı sürdürüyor. Grant, Lufthansa, Air France ve British Airways’in, uzun vadede Pekin’e uçuşları sürdürmek isteyeceği görüşünde:

“Zamanla hepsi Çin pazarına dönmek isteyecek. Çin, herkesin iddia ettiği kadar büyümemiş olsa da, hâlâ büyük bir pazar.”

DW Türkçe’ye sansürsüz nasıl erişebilirim?