İran’da ülke lideri Ayetullah Ali Hamaney’in de onay vermesinin akabinde üst seviye yetkililerden ABD ile nükleer müzakerelere tekrar başlama konusunda olumlu açıklamalar gelirken uzmanlar, Tahran ile Washington ortasındaki “güvensizlik duvarlarının” aşılmasının güç olacağını düşünüyor.

KOEP’İN DOĞUŞU

Kapsamlı Ortak Aksiyon Planı (KOEP) olarak isimlendirilen nükleer muahede, İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunun (BMGK) daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya (5+1) ortasında 14 Temmuz 2015’te imzalandı.

Uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran’ın nükleer faaliyetlerinin düzenlendiği ve kontrol altına alındığı nükleer muahede, Ocak 2016’da BMGK onayıyla yürürlüğe girdi ve İran memleketler arası yaptırımlardan kısmen kurtuldu.

TRUMP’TAN TAHRAN’A AZAMÎ BASKI

Donald Trump’ın başkanlığı periyodunda Washington, 8 Mayıs 2018’de muahededen tek taraflı çekilerek, İran’a yine yaptırım uygulamaya başlayınca Tahran idaresi, kademeli olarak hem zenginleştirilmiş uranyum stoklarını artırdı hem yüksek seviyede uranyum zenginleştirmeye başladı.

Trump’ın Beyaz Saray’dan ayrılması sonrasında İran ile nükleer müzakereler Nisan 2021’de tekrar başladı lakin Tahran-Washington ortasında hangi tarafın birinci adımı atacağı konusunda uzlaşma sağlanamayınca sonuç alınamadı ve daha sonra müzakereler İran’da Eylül 2022’de patlak veren Mahsa Emini protestolarının akabinde büsbütün durdu.

GÜVENSİZLİK DUVARI AŞILAMIYOR!

Bu süreçte İsrail ile gerginliklerin doruğa ulaşması ve bölgedeki tek nükleer silah sahibi ülke olan İsrail’deki yetkililerin bölgeyi vakit zaman nükleer silahla tehdit etmesi nedeniyle İran’da da Tahran’ın bu tehdide karşı nükleer silah üretmeye yönelebileceği telaffuzları gelişti.

İran’da yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ve Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi başta olmak üzere yetkililerden ABD ile tekrar nükleer müzakereler konusunda istekli açıklamalar gelirken uzmanlar, Tahran ile Washington ortasındaki “güvensizlik duvarının” aşılmasının güç olacağı görüşünde.

ZARİF’İN TAKIMI OLASI MÜZAKERELERDE “KÖR NOKTALARIN” AÇILMASINA YARAR SAĞLAYABİLİR

Konuyla ilgili AA muhabirine değerlendirmede bulunan Milletlerarası İlgiler Uzmanı Hasan Beheştipur, İran’da yeni periyotta nükleer muahedenin mimarlarından eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif ve Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi üzere isimlerin kabinede yer almasının olası müzakerelerde “kör noktaların” açılmasına yarar sağlayabileceğini söyledi.

Buna karşın İran’ın nükleer problemindeki makro siyasetlerinin sabit kalacağını savunan Beheştipur, olası bir nükleer mutabakatın bölgedeki güç istikrarlarının tekrar kurulmasına yol açacağını söz etti.

YAPTIRIMLAR TAHRAN’I ZORLUYOR

Beheştipur, bunlara karşılık 2015’te imzalanan nükleer muahedenin geri döndürülemez noktaya ulaştığını belirterek “Çünkü İran tüm alanlardaki yaptırımların büsbütün kaldırılmasını beklerken öbür taraf İran’ın tavrını değiştirmek için yaptırım aracını kullanmaya devam etmek istiyor.” dedi.

İranlı uzman ülkenin bilhassa petrol ihracatı ve bankacılık alanındaki yaptırımlarının kaldırılmasını istediğini belirtti.

TAHRAN-WASHİNGTON ORTASINDAKİ GÜVENSİZLİK KARŞILIKLI ADIMLARLA AŞILABİLİR

İran-ABD bağlarındaki en kıymetli sorunun, bağların düzgünleşmesini engelleyen karşılıklı “güvensizlik duvarları” olduğunu vurgulayan Beheştipur, “Bu güvensizliği ortadan kaldırmak için ana odağı karşılıklı adımlar olacak formda kapsamlı bir plan hazırlanması gerekiyor. Yani Amerikan tarafının İran’ın petrol ihracatına yönelik ambargoyu kaldıracak kıymetli bir adımı atması gerekiyor. İran tarafının da yüksek seviyede uranyum zenginleştirmeyi durduracak kararı alması gerekiyor.” diye konuştu.

İran lideri Hamaney’e bağlı Dış İlişkiler Stratejik Konseyi Başkanı Kemal Harrazi ile şu anda Dışişleri Bakanlığı görevini yürüten Abbas Erakçi üzere üst seviye isimlerin İsrail’den kaynaklanan nükleer tehdide karşı Tahran’ın nükleer doktrinini değiştirebileceğine dair açıklamalarını da yorumlayan Beheştipur şunları söyledi:

“İran’daki birtakım uzmanlar, nükleer bombanın İran için İsrail’in nükleer gücüne karşı caydırıcı olabileceğine ve İran’ın varlığı tehdit edildiğinde nükleer silah üretimine yönelmesi gerektiğine inanıyor lakin üst seviye yetkililer, İran’ın nükleer bomba üretmesine gerek olmadığına ve mevcut tehditlerle başa çıkabileceğine inanıyor.

Buna karşılık Sayın Harrazi ve Sayın Erakçi’nin açıklamaları aslında tehdit edilmesi durumunda İran’ın barışçıl nükleer doktrin siyasetini yine gözden geçirmekten öteki dermanı kalmayacağı konusunda bir cins ikaz niteliğindedir.”

“HARRAZİ’NİN İŞARET ETTİĞİ NOKTALAR YALNIZCA ONUN KELAMLARINDAN İBARET DEĞİL”

Tahran Üniversitesi Dünya Çalışmaları Kısmı Öğretim Üyesi Fuad İzedi ise nükleer problemin ABD’nin 2015’te imzalanan nükleer muahededen tek taraflı çekilmesinden kaynaklandığını ve Zarif’in takımının Dışişleri Bakanlığına dönmesinin olası müzakere sürecine olumlu yansıyacağını söz etti.

İran ile ABD ortasındaki gerginliğin, İsrail lehine çalışan lobilerin tesirinde kalan Washington idaresinin Tahran ile bağlantıları olağanlaştırmaya hazır olmamasından kaynaklandığını lisana getiren İzedi, “ABD idaresinin bu tavrı değişmedikçe İran ile ABD ortasındaki kronik meseleler düzelmez. ABD’deki İsrail lobisi aktif olduğu surece İran ile ABD ortasında olumlu manada özel bir durum oluşmayacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.

İzedi, Harrazi’nin nükleer doktrin değişebilir açıklamasına dair ise “Sayın Harrazi’nin açıklamaları ciddiye alınmalıdır. Dünya, İsrail rejiminin atom bombası sahibi bir soykırım ve çocuk katili rejim olduğunu anladı. Bölge ülkelerinin bu canilikteki siyonist rejim karşısında savunmasız kalmasının beklenmesi mantıklı değil. Bu savunma elbette atom bombasıyla ya da öteki metotlarla olabilir. Harrazi’nin işaret ettiği noktalar yalnızca onun kelamlarından ibaret değil.” diye konuştu.

İRAN İLE ABD ORTASINDA “YÜKSEK GÜVENSİZLİK DUVARLARI”

Tahran İslami Azad Üniversitesi Öğretim Üyesi Hamid Ruşençeşm ise Dışişleri Bakanlığında Erakçi ve Mecid Taht Revançi üzere isimlerin görevlendirilmesiyle İran’ın Doğu ve Batı ile olumlu istikrar siyasetine gerçek ilerlediğine dikkati çekerek, “Bu atamalar, tıpkı vakitte Batı’ya olumlu bakışla da bağlantılı ve İran’ın Batı ile etkileşim kapasitelerini artırmak istediğinin göstergesidir.” dedi.

Buna karşın İran ile ABD ortasındaki düğümün çözülmesinin karmaşık olduğunu ve vakit alacağını söyleyen Ruşençeşm, “İran’daki tarihî tecrübe ve ABD’nin yaklaşımları açısından bakıldığında iki ülke ortasında yüksek güvensizlik duvarları örülmüş durumda fakat iki ülke ortasında diyalog ve etkileşimler gelecekte tekrar şekillenebilir.” formunda konuştu.

Ruşençeşm, İran’ın nükleer stratejisini değiştirebileceğine dair telaffuzlara ait ise “İran bu mevzuda gerekli kapasite ve yeteneklere sahip olsa da stratejik alanda rasyonel bir aktördür. Olağan bu nükleer prosedürlerin değiştirilmesi, ulusal çıkarların ve ulusal güvenlik tehditlerinin boyutlarının kıymetlendirilmesine bağlıdır.” yorumunu yaptı.