Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Dr. Batuhan Mumcu, dijital çağın yükselişi ile birlikte artan toplumsal medyadaki prestij suikastına dikkat çekti. Mumcu, hazırladığı makalesinde prestij suikastının maksat alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal bağlantılarını önemli biçimde etkileyebileceğini kaydetti.

Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Dr. Batuhan Mumcu, sosyal medyada artan prestij suikastlarına ait kıymetli bir makale kaleme aldı. Mumcu makalesinde, “Dijital çağın yükselişi, irtibat dinamiklerini esaslı bir formda değiştirmiş ve toplumsal medyanın hayatımızdaki rolünü kıymetli ölçüde artırmıştır. Bu çağın en besbelli özelliklerinden biri, bilgi akışının suratının ve erişiminin harika derecede artmış olmasıdır. Toplumsal medya platformları, bireylerin ve kümelerin bilgi üretme, paylaşma ve tüketme biçimlerini büsbütün değiştirmiştir. Bu dijital ihtilal, yalnızca bilgiye erişim imkânı sunmakla kalmamış, tıpkı vakitte dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerine de yer hazırlamıştır.” ifadelerini kullandı.

Makalenin devamında şu tabirler yer aldı:

Kişiler ve kurumlar, bilgi paylaşımı, etkileşim ve toplumsal hareketliliğin merkezi olan bu platformlarda geniş kitlelere ulaşabiliyor. Lakin bu güçlü araç, birebir vakitte yeni bir tehdidin de yayılmasına imkân veriyor; prestij suikastı.

İTİBAR SUİKASTI NEDİR?

Kökeni Arapça olan “İtibar” sözünün manası saygınlık olarak tanımlanmaktadır. (www.tdk.gov.tr, 2018). Genel olarak prestij; kişinin hayatı, mesleği, statüsü sonucunda kazanmış olduğu bedeller bütünü olarak tabir edilebilir.

İtibar, bir kişi, kurum, siyasetçi yahut kamu figürünün toplumda algılanma biçimini değiştirerek hem kıymet kazandırma hem de kaybettirme özelliklerine sahiptir. Prestij kazanmış bir kişi yahut kurumdan, toplumun beklentilerine nazaran makul davranışlar sergilemesi ve birtakım davranışlardan kaçınması beklenir.

İtibar suikastı, bir birey, kurum yahut tertibin toplumsal yahut profesyonel imajını kasıtlı ve sistematik bir halde zedelemeyi amaçlayan bir aksiyon olarak tanımlanabilir. Bireyin yahut kurumun sistematik olarak karalanması, saygınlığının zedelenmesi için gerçekleştirilen organize bir ataktır. Prestij suikastı çoklukla toplumsal medya, haber siteleri, forumlar ve öteki dijital platformlarda yapılır.

İtibar suikastı; ferdî, profesyonel, ticari yahut siyasi çıkarlar doğrultusunda gerçekleştirilir ve maksat alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal ilgilerini önemli biçimde etkileyebilir.

İTİBAR SUİKASTININ ARACI OLARAK TOPLUMSAL MEDYA

Dijital irtibat ve toplumsal medya, çağdaş toplumlardaki bilgi akışını ve toplumsal etkileşimi esaslı bir halde değiştirmiştir. Gelişen bağlantı teknolojileriyle birlikte klâsik medya araçları olarak bilinen gazete, mecmua, radyo ve televizyon üzere tek istikametli bilgi transferi sağlayan araçlar, yerini etkileşimli ve çift istikametli bilgi alışverişine imkan tanıyan çeşitli toplumsal medya ve dijital yayıncılık üzere yeni jenerasyon medya platformlarına bırakmıştır. Bu platformlar, çok daha dinamik ve etkileşimli bir bağlantı süreci sağlayarak herkesin kendi içeriğini oluşturmasını ve en değerlisi de dağıtmasını kolaylaştırmıştır.

Sosyal medya, çağdaş bağlantının merkezine yerleşirken, tıpkı vakitte prestij suikastının en tesirli araçlarından biri haline gelmiştir. Toplumsal medya platformları, geniş kitlelere ulaşma imkanları sayesinde, dezenformasyon ve karalama kampanyalarının süratle yayılmasına elverişli bir taban hazırlar.

İtibar suikastının en tehlikeli istikametlerinden biri, gerçeklerle aldatıcı bilgilerin iç içe geçmesidir. Toplumsal medya, dezenformatif ve manipülatif içeriğin süratle yayılmasına imkan tanır ve bu bilgilerin doğruluğunu denetlemek her vakit mümkün olmaz. Aldatıcı başlıklar, çarpıtılmış alıntılar ve değiştirilmiş görseller, amaç alınan kişinin prestijini sarsmak için kullanıldığında ve bu içerik viral hale geldiğinde yanlış algıyı düzeltmek için yapılan teşebbüsler çoklukla dezenformatif içeriğin gölgesinde kalır.

SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ NEDENLERİ

Gündelik hayatın olağan akışı içinde; kimi vakit başarılarıyla ön planda oldukları için, kimi vakit da ferdî hasımlığa varan birtakım sebeplerle sanat, spor, siyaset dünyasından isimler, kamu kurumları ve kuruluşlar maksat seçilerek prestij suikastına uğramaktadır.

Kişilerin yahut kurumların prestijini sarsacak dezenformatif ve manipülatif içeriklerin bir anda toplumsal medyada dolanıma sokulması sonucunda süratlice ülke gündemi şekillenebilmektedir.

Özellikle iş dünyası ve tanınan kültür figürleri ortasındaki rekabet, şahsî uyuşmazlıklar ya da kolay bir kıskançlık, bu tıp atakların temel motivasyonları ortasında yer alır. Başarılı bir kişiyi ya da kurumu karalamak ve kendi çıkarlarını korumak isteyen rakipler, toplumsal medya platformlarını faal bir halde kullanarak akınlar başlatabilirler.

Siyasi ve ideolojik farklılıklar da prestij suikastının sık görülen nedenlerindendir. Aykırı görüşlü kümeler, rakiplerini itibarsızlaştırarak kendi ideolojilerini öne çıkarmak hedefiyle toplumsal medyada karalama kampanyaları düzenleyebilir. Bu cins akınlar, bireylerin yahut kümelerin politik duruşlarına ziyan verme gayesi güder.

Ayrıca bireyler, şahsî hayal kırıklıkları ya da düşmanlık hisleri nedeniyle amaç aldıkları kişiyi toplumsal medya üzerinden itibarsızlaştırma yoluna başvurabilmektedir.

İnternette sırf kaos yaratmayı ve insanları provoke etmeyi amaçlayan troll ve provokatör kümeler da prestij suikastının bir modülü olabilir. Bu kümeler, gerçek gayelerinin kim olduğuna bakmaksızın, bireylerin ya da kurumların prestijlerini zedelemek için çeşitli taktikler kullanırlar.

İtibar suikastının ruhsal ve toplumsal tesirlerinin ötesinde, son periyotlarda makûs niyetli bireylerin yahut kümelerin, bir kişi ya da kurumun prestijini zedeleyerek maddi kar elde etmeyi hedef edinmeleri giderek daha sık rastlanan bir durum haline gelmiştir. Bu şahıslar, toplumsal medya üzerinden bir kişi ya da kurum hakkında palavra yahut aldatıcı bilgiler yayarak, tehdit ve şantaj yoluyla maddi yarar elde etmeye çalışırlar. Şantajcılar, gerçek hayatta sergilemeye yürek edemedikleri davranış ve hareketleri dijital dünyanın sağladığı soyutluktan cüret alarak sanal zorbalık yoluyla ortaya koymaya çalışır ve bu yolla haksız çıkar sağlamayı hedeflerler.

SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ YOLLARI: DİJİTAL KARALAMA

Sosyal medyada dezenformasyon ve manipülasyon, bilgi kirliliği yaratma, kamuoyu oluşturma ve bireylerin niyet süreçlerini etkileme hedefi güden stratejiler olarak ön plana çıkmaktadır. Manipülatif haberler ve yanlış yönlendirmeler, bir kişinin ya da kurumun imajını kısa müddette zedeleyebilir.

Dezenformasyon ve manipülasyon kavramları, toplumsal medyanın sunduğu fırsatlarla birleştiğinde, algı idaresi bağlamında değerli bir rol oynamaktadır. Dezenformasyon, yanlış bilgi yayma ve gerçeği çarpıtma emeli güderken; manipülasyon ise bilgi yahut algıları makul bir istikamette yönlendirmeyi amaçlar. Bu süreçler, toplumsal medyada yüksek takipçili hesaplar üzerinden yapılan algı operasyonları ile daha da bariz hale gelmektedir. Bu kullanıcılar, geniş takipçi kitleleri ve yüksek etkileşim oranları ile toplumsal medyada güçlü bir tesire sahiptir ve bu tesir, dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerinin uygulanmasında kritik bir araç olarak kullanılmaktadır.

Sosyal medya prestij suikastı, çeşitli stratejilerle gerçekleştirilebilir. Geçersiz hesaplar açarak gaye alınan şahsa ya da kuruma yönelik daima tenkit ve karalama içerikleri paylaşmak, en yaygın formüllerden biridir. Bunun yanı sıra gerçek olmayan ya da çarpıtılmış bilgilerin sirkülasyona sokulmasıyla, fotoğrafların yahut görüntülerin kasıtlı olarak değiştirilmesi ve yanlış bir bağlamda sunulmasıyla gaye alınan bireyler toplum nezdinde sıkıntı durumda bırakılır.

İtibarın zedelenmesi ve tahrip edilmesi noktasında en yaygın sistemlerden biri de “linç girişimi”dir. Bu cins taarruzlarda gaye alınan bireyler yahut kurumlar, hakaret, küfür ve tehditlerle karşılaşabilirler. Tezler, gerçeği yansıtıp yansıtmadığına bakılmaksızın, yüksek sesle ve saldırgan bir formda gündeme getirilir. Bu hücumlar, kişilik haklarını ihlal edecek boyutlara ulaşabilir, bu durum lince uğrayan kişinin ruhsal ve profesyonel manada önemli ziyanlar görmesine neden olabilir.

İTİBAR SUİKASTINA KARŞI NASIL KORUNULUR?

Sosyal medya üzerinden prestij suikastı gerçekleştirilebileceği üzere, ziyan görmüş bir prestiji onarma çalışmaları da yapılabilir. Lakin, “çamur at, izi kalsın” kelamında olduğu üzere, bir kere zedelenen prestiji büsbütün geri kazanmanın her vakit kesin bir tahlili yoktur. Bu nedenle, bu tıp taarruzlara karşı şuurlu olmak, yanlışsız stratejiler geliştirmek ve yasal hakları savunmak, prestijin korunması için son derece değerli süreçlerdir.

İtibar suikastına karşı alınabilecek tedbirler ortasında, şuurlu medya kullanımı ve kaynak doğrulama süreçleri öne çıkmaktadır. Toplumsal medyada karşılaşılan her bilginin hakikat olmayabileceği konusunda şuurlu olmak ve öncelikle içeriğin doğruluğunu teyit etmek büyük ehemmiyet taşır.

Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve medya organları da prestij suikastıyla çabada kilit bir rol oynar.

Bu mevzuda yürütülen tahlil arayışında tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de toplumsal medya uygulamaları ve internet siteleri aracılığı ile yapılan paylaşımların doğruluğunun denetim altına alınması adına dezenformasyon kanunu olarak bilinen bir kanun çıkartılmıştır. “7418 sayılı Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 18.10.2022 tarih ve 31987 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, dezenformasyonu yeni bir hata olarak tanımlamıştır.

7418 sayılı Kanun, 5187 sayılı ”Basın Kanunu”, 5237 sayılı ”Türk Ceza Kanunu” ve 5651 sayılı, ”İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Cürümlerle Uğraş Edilmesi Hakkında Kanun” da yapılan ek düzenlemeleri içermektedir.

7418 sayılı Kanun, 29 uncu hususuyla dezenformasyon konusunda Türk Ceza Kanununa 217/A unsurunu eklemiştir. Kanunun 29. Unsurunun metni aşağıdaki formdadır:

“MADDE 29- 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa 217 nci hususundan sonra gelmek üzere aşağıdaki unsur eklenmiştir.

HALKI ALDATICI BİLGİYİ ALENEN YAYMA

MADDE 217/A- (1) Yalnızca halk ortasında kaygı, endişe yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu tertibi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe karşıt bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli biçimde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır.

(2) Fail, kabahati gerçek kimliğini gizleyerek yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi hâlinde, birinci fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.”

Kanunun münasebetine bakıldığında; Devletin bu alanda, temel hak ve özgürlüklerin korunması, tıpkı vakitte tabir özgürlüğünün de garanti altına alınacağı düzenleyici bir rol üstlenmesi yükümlülüğünden ve bunun sonucunda devletlerin vatandaşlarının temel hak ve özgürlüklerini hem başka kullanıcılara hem de toplumsal medya platformlarına karşı muhafazası gerektiğinden kelam edildiği görülmektedir. Anayasanın ilgili kararları ile tanınan ve müdafaa altına alınan temel hak ve özgürlüklerin, gerçek dünyada olduğu üzere, dijital dünyada da korunmasının amaçlandığı, dijital dünyada da insanların onur, erdem ve saygınlığının, ferdî haklarının, özel hayatlarının dokunulmazlığının ve şahsî datalarının korunmasının gerektiği, bu bağlamda, palavra haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma hareketinin (dezenformasyon), birey ve toplum iradesini ipotek altına alan ve vatandaşların gerçek bilgiye ulaşma hakkını engelleyen önemli bir tehdit haline geldiği, bu tehditin, tıpkı vakitte çeşitli özgürlükleri istismar etmek suretiyle başta tabir özgürlüğü ve haber alma özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasını engellemeye yönelik olduğu, gelişen teknoloji ile birlikte dezenformasyonun vardığı noktanın, temel hak ve özgürlükleri korumak ismine bu tehditle gayret etmeyi mecburî kıldığı tabir edilmiştir.

Uygulaması epey yeni olan bu düzenlemenin Anayasaya muhalif olduğu gerekçesiyle açılan dava Anayasa Mahkemesince reddedilmiştir.

Yasal düzenlemelere ek olarak; Türkiye Cumhuriyeti Bağlantı Başkanlığı bünyesinde, palavra haberle uğraşa yönelik Dezenformasyonla Çaba Merkezi oluşturulmuştur.

Sonuç olarak, dijital çağın getirdiği risklerle başa çıkabilmek için tüm paydaşların, bilgi akışını hakikat yönetme ve dijital dünyada etik pahaları muhafaza konusunda ortak bir uğraş içinde olmaları ehemmiyet arz etmektedir. Bu efor, dijital ortamda daha inançlı ve saygılı bir etkileşim ortamı oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.