Türkiye’nin arabuluculuğunu yaptığı Somali-Etiyopya görüşmelerinde 17 Eylül’de yapılması planlanan üçüncü cinsin olup olmayacağı iki ülke ortasında devam eden tansiyon nedeniyle belirsizliğini korurken Ankara’nın tarafları bir ortaya getirme gayreti devam ediyor.

Türkiye, dünya ticareti ve güç kaynakları açısından değerli olan Afrika Boynuzu’nun iki başat ülkesi Etiyopya ile Somali ortasında sıcak çatışmaya da gidebilecek sıkıntıları çözmek için bir müddet evvel devreye girmişti. “Ankara Süreci” ismi altındaki arabuluculuk teşebbüsü ile tarafları iki defa bir ortaya getiren Türkiye meselelerin tahlilinde ara kaydedildiğini açıklamış, üçüncü tıbbın ise 17 Eylül’de olması kararlaştırılmıştı.

Ancak son bir ayda iki ülke ortasında ortaya çıkan birtakım yeni gerginlikler, bölgenin çok kırılgan olması üzere faktörler nedeniyle üçüncü cins çıkmaza girdi.

Arabuluculuk Türkiye için neden değerli?

Son yıllarda pek çok ülkenin yaptığı üzere Afrika’daki aktifliğini artırmaya çalışan Türkiye, Somali ve Etiyopya’nın da bulunduğu Afrika Boynuzu bölgesine özel bir kıymet veriyor.

Türkiye’nin 2011 sonrasında sürat kazanan Afrika’ya açılım siyaseti ise aslında çok yeni değil.

Afrika’ya birinci açılım teşebbüsleri 1978’te Bülent Ecevit devrine kadar uzanıyor. 1988-89 devrinde Turgut Özal da bunu denemiş, 1998’de de İsmail Cem’in dışişleri bakanlığı döneminde ilk kez somut bir halde Afrika açılımı uygulanmaya başlanmıştı. 2012’de imzalanan Askeri Eğitim ve İş Birliği Mutabakatı ile Somali’de askeri üssü bulunan ve ayrıyeten çok sayıda yatırım yapan Türkiye 8 Şubat 2024’te ise Savunma ve Ekonomik İş Birliği Çerçeve Muahedesi imzaladı.

Türkiye Somali askerlerini eğitmişti Fotoğraf: Sadak Mohamed/AA/picture alliance

Bu son muahede Türkiye’nin Somali karasularını 10 yıl boyunca müdafaasını ve deniz kaynaklarının geliştirilmesini hedefliyor. Türkiye ile Somali ortasında çok tartışılan kelam konusu muahede 1 Ocak’ta Etiyopya’nın Somali’den ayrılmaya çalışan Somaliland ile deniz üssü kurmak için imzaladığı mutabakatın çabucak akabinde geldib.

Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Serhat Orakçı, Türkiye ile Somali’nin 2011’den beri önemli bir müttefiklik ilgisi içerisinde olduğunu anımsatarak iki ülkenin birbirine stratejik partner olarak baktığını kaydediyor. Ticaret ve yatırımların yanı sıra güç ve savunma gibi alanlardaki iş birliği mutabakatlarıyla Türkiye’nin bu ülkedeki en tesirli aktör haline geldiğini belirten Orakçı, şöyle devam ediyor:

“Ama bu tesir alanı yalnızca Somali ile hudutlu değil. Bu tesir tıpkı vakitte Etiyopya ve Cibuti üzere ülkelere de kaymış durumda. Etiyopya’da da önemli bir yatırımı var Türkiye’nin Çin’den sonraki ikinci büyük yatırımcı. Tıpkı vakitte SİHA alımı yapıyor Etiyopya. Yani Türkiye taraflardan birini seçip onu yeğlemek üzere bir lüksün içerisinde değil.”

Türkiyie’nin Somali ile ilgili planları neler?

Bu ortada Bloomberg haber ajansının Türk hükümet kaynaklarına dayandırdığı habere nazaran Türkiye, Somali ile füze ve uzay roketleri denemesi yapmak için bir tesis kurma konusunu görüşüyor. Kelam konusu tesisin uzun menzilli testler gerektiren balistik füze programı için kullanılması öngörülüyor.

Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi, Afrika Çalışmaları Kısmı’ndan Doç. Dr. Elem Eyrice Tepeciklioğlu, Somali kıyılarında şimdi keşfedilmemiş ve çok varlıklı içeriğe sahip güç kaynaklarının olduğunun söylendiğini belirterek Afrika Boynuzu’nun dünya ticareti için kıymetini şöyle aktarıyor:

“Dünya ticaretinin çok büyük bir kısmı deniz ve okyanuslar üzerinden ilerliyor. Takribi yüzde 80-85’i kadar. Afrika Boynuzu da tüm ticaret yolları için çok değerli. Mesela Husilerin ticari gemilere yaptığı akınlardan herkes çok olumsuz etkileniyor, besin fiyatları fırlayabiliyor. Oranın güvenliğini sağlamak o yüzden bütün ülkeler için çok kıymetli.”

Öte yandan Türkiye ile Somali arasındaki savunma iş birliği muahedesi çerçevesinde TSK ögelerinin Somali’nin Eş-Şebab üzere terör örgütlerine karşı güvenliğinin sağlanmasına takviye gayesiyle bu ülkede 2 yıl mühletle görevlendirilmesine ait tezkere Temmuz ayında TBMM’de kabul edilmişti.

Enerji ile ilgili yapılacak çalışmalar kapsamında ise Türkiye’den bir sismik araştırma gemisinin gelecek ay bölgeye gitmesi bekleniyor. Bu gemiye Deniz Kuvvetlerine ilişkin gemiler de refakat edecek.

Görüşmelerde nereye gelinmişti?

İki ülke ortasında sıcak çatışmaya da yol açabilecek gelişme Etiyopya’nın 1 Ocak 2024’te Somali’den 1991’te bağımsızlığını ilan ederek ayrılan fakat memleketler arası toplum tarafından tanınmayan Somaliland ile denize ulaşım ve liman kullanımını içeren 50 yıllık bir muahede imzalaması oldu.

Etiyopya bu mutabakat ile Kızıldeniz’e erişim sağlamayı amaçlarken, Somaliland’i tanıma kelamı verdiğine ait haberler ise Somali’nin büyük reaksiyonunu çekmişti. Bu gerginliğin bölge istikrarını da tehlikeye atması üzerine taraflar Türkiye’den arabuluculuk talep etmişti.

Somali deniz ulaşımı açısından kıymet taşıyor Fotoğraf: Eshete Bekele/DW

Bu kapsamda Ankara’nın arabuluculuğunda 1 Temmuz’da düzenlenen birinci cins görüşmelerden sonra 12-13 Ağustos’ta ikinci çeşit yapıldı. İkinci turun ardından Dışişleri Bakanı Hakan Fidan yaptığı açıklamada “Taraflar ortasında kimi temel unsurlar ve spesifik ögeler üzerinde değerli yakınlaşma sağlandı. Bu bakımdan kayda bedel bir ilerleme sağlandı” demişti. İki cins boyunca Somali ve Etiyopya karşılıklı olarak bir ortaya gelmezken Türk heyeti mekik diplomasisi ile taraflarla başka ayrı görüşerek ortak bir anlayışta uzlaşı sağlamaya çalışmıştı.

Ancak uzmanlara nazaran belirli bir uzaklık alındığı belirtilen ikinci tıp görüşmelere karşın çok kırılgan bir yapısı olan bölgede Türkiye’ninkine misal teşebbüsler dış tesirlere çok açık.

Orakçı bu durumu şöyle açıklıyor:

“Afrika Boynuzu haritaya bakıldığı vakit çabucak görüleceği üzere jeopolitik açıdan çok kıymetli bir bölge. Hem doğu-batı, hem de kuzey-güney ekseninde, çok merkezi bir lokasyonda ve dünya ticaretinin kıymetli geçiş alanlarından biri. O nedenle Çin’den, ABD’ye, Rusya’dan Avrupa ülkelerine kadar bir rekabet ortamı var.”

Yeni çeşit görüşmelerden çıkacak sonuç için şimdiden bir şey söylemek için erken olduğunu belirten Orakçı, “Görüşmelerden ne çıkacağı biraz da bölgenin atmosferiyle alakalı. Dışarıdan müdahalelere, farklı yönlendirmelere açık bir alan burası. Bence bu teşebbüsün başarısı hem Etiyopya hem Somali hem de Somalilland’in beklentilerinin belirli oranlarda karşılanmasına bağlı. Bu da birkaç görüşmeyle olabilecek şey değil” yorumu yapıyor.

Türkiye-Mısır yakınlaşması ne getirir?

Türkiye ile Mısır ortasında 11 yıl makus giden alakalarda Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’nin 4 Eylül’deki Ankara ziyareti ile yeni bir periyoda girildi.

Öte yandan Mısır ve Somali Etiyopya’nın ayrılıkçı Somaliland bölgesi ile mutabakat imzalamasının akabinde birbirine daha yaklaşırken Ağustos ayının sonunda Mısır’ın Somali’ye silah ve mühimmat göndermesi bölgedeki tansiyonu tekrar yükseltti.

Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi geçen hafta Ankara’yı ziyaret etmişti Fotoğraf: Murad Sezer/REUTERS

Tepeciklioğlu, Somali ile Mısır ortasında Ağustos ayında bir savunma iş birliği mutabakatı imzalandığını ve bu mutabakatın Etiyopya’da reaksiyonla karşılandığını hatırlatarak, Türkiye’nin arabuluculuğundaki görüşmeler devam ederken Somali’nin Mısır ile bu adımı atmasını şöyle kıymetlendiriyor:

“Müzakereler devam ederken Mısır’la olan bu yakınlaşma teşebbüsü açıkçası enteresan. Zira iki taraf da bu süreci devam ettirmek istediklerini belirtiyordu. Tahminen Somali müzakereler öncesinde elini güçlendirmek istiyor olabilir.”

Peki Mısır’ın devreye girmesinin Ankara sürecini aksatma potansiyeli var mı?

Tepeciklioğlu bu soruya şu cevabı veriyor:

“Belki Türkiye-Mısır münasebetleri bu kadar yakınlaşmasaydı aksatabilirdi lakin şu anda bir normalizasyon süreci var. Son görüşmelerde Etiyopya-Somali konusu da konuşulmuştur diye düşünüyorum. Mısır ile Türkiye’nin burada da aslında iş birliği yapabileceği şeyler var.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?