Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Dr. Batuhan Mumcu, dijital çağın yükselişi ile birlikte artan toplumsal medyadaki prestij suikastına dikkat çekti. Mumcu, hazırladığı makalesinde prestij suikastının gaye alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal münasebetlerini önemli halde etkileyebileceğini kaydetti.

Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Dr. Batuhan Mumcu, sosyal medyada artan prestij suikastlarına ait değerli bir makale kaleme aldı. Mumcu makalesinde, “Dijital çağın yükselişi, irtibat dinamiklerini esaslı bir formda değiştirmiş ve toplumsal medyanın hayatımızdaki rolünü kıymetli ölçüde artırmıştır. Bu çağın en besbelli özelliklerinden biri, bilgi akışının suratının ve erişiminin fevkalâde derecede artmış olmasıdır. Toplumsal medya platformları, bireylerin ve kümelerin bilgi üretme, paylaşma ve tüketme biçimlerini büsbütün değiştirmiştir. Bu dijital ihtilal, yalnızca bilgiye erişim imkânı sunmakla kalmamış, birebir vakitte dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerine de yer hazırlamıştır.” ifadelerini kullandı.

Makalenin devamında şu tabirler yer aldı:

Kişiler ve kurumlar, bilgi paylaşımı, etkileşim ve toplumsal hareketliliğin merkezi olan bu platformlarda geniş kitlelere ulaşabiliyor. Fakat bu güçlü araç, tıpkı vakitte yeni bir tehdidin de yayılmasına imkân veriyor; prestij suikastı.

İTİBAR SUİKASTI NEDİR?

Kökeni Arapça olan “İtibar” sözünün manası saygınlık olarak tanımlanmaktadır. (www.tdk.gov.tr, 2018). Genel olarak prestij; kişinin hayatı, mesleği, statüsü sonucunda kazanmış olduğu bedeller bütünü olarak tabir edilebilir.

İtibar, bir kişi, kurum, siyasetçi yahut kamu figürünün toplumda algılanma biçimini değiştirerek hem paha kazandırma hem de kaybettirme özelliklerine sahiptir. Prestij kazanmış bir kişi yahut kurumdan, toplumun beklentilerine nazaran makul davranışlar sergilemesi ve birtakım davranışlardan kaçınması beklenir.

İtibar suikastı, bir birey, kurum yahut tertibin toplumsal yahut profesyonel imajını kasıtlı ve sistematik bir halde zedelemeyi amaçlayan bir hareket olarak tanımlanabilir. Bireyin yahut kurumun sistematik olarak karalanması, saygınlığının zedelenmesi için gerçekleştirilen organize bir taarruzdur. Prestij suikastı ekseriyetle toplumsal medya, haber siteleri, forumlar ve öbür dijital platformlarda yapılır.

İtibar suikastı; ferdî, profesyonel, ticari yahut siyasi çıkarlar doğrultusunda gerçekleştirilir ve maksat alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal ilgilerini önemli halde etkileyebilir.

İTİBAR SUİKASTININ ARACI OLARAK TOPLUMSAL MEDYA

Dijital bağlantı ve toplumsal medya, çağdaş toplumlardaki bilgi akışını ve toplumsal etkileşimi esaslı bir formda değiştirmiştir. Gelişen bağlantı teknolojileriyle birlikte klâsik medya araçları olarak bilinen gazete, mecmua, radyo ve televizyon üzere tek taraflı bilgi transferi sağlayan araçlar, yerini etkileşimli ve çift istikametli bilgi alışverişine imkan tanıyan çeşitli toplumsal medya ve dijital yayıncılık üzere yeni kuşak medya platformlarına bırakmıştır. Bu platformlar, çok daha dinamik ve etkileşimli bir irtibat süreci sağlayarak herkesin kendi içeriğini oluşturmasını ve en değerlisi de dağıtmasını kolaylaştırmıştır.

Sosyal medya, çağdaş irtibatın merkezine yerleşirken, tıpkı vakitte prestij suikastının en tesirli araçlarından biri haline gelmiştir. Toplumsal medya platformları, geniş kitlelere ulaşma imkanları sayesinde, dezenformasyon ve karalama kampanyalarının süratle yayılmasına elverişli bir yer hazırlar.

İtibar suikastının en tehlikeli taraflarından biri, gerçeklerle aldatıcı bilgilerin iç içe geçmesidir. Toplumsal medya, dezenformatif ve manipülatif içeriğin süratle yayılmasına imkan tanır ve bu bilgilerin doğruluğunu denetlemek her vakit mümkün olmaz. Aldatıcı başlıklar, çarpıtılmış alıntılar ve değiştirilmiş görseller, amaç alınan kişinin prestijini sarsmak için kullanıldığında ve bu içerik viral hale geldiğinde yanlış algıyı düzeltmek için yapılan teşebbüsler çoklukla dezenformatif içeriğin gölgesinde kalır.

SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ NEDENLERİ

Gündelik hayatın olağan akışı içinde; kimi vakit başarılarıyla ön planda oldukları için, kimi vakit da şahsî hasımlığa varan birtakım sebeplerle sanat, spor, siyaset dünyasından isimler, kamu kurumları ve kuruluşlar gaye seçilerek prestij suikastına uğramaktadır.

Kişilerin yahut kurumların prestijini sarsacak dezenformatif ve manipülatif içeriklerin bir anda toplumsal medyada sirkülasyona sokulması sonucunda süratlice ülke gündemi şekillenebilmektedir.

Özellikle iş dünyası ve tanınan kültür figürleri ortasındaki rekabet, şahsî uyuşmazlıklar ya da kolay bir kıskançlık, bu çeşit atakların temel motivasyonları ortasında yer alır. Başarılı bir kişiyi ya da kurumu karalamak ve kendi çıkarlarını korumak isteyen rakipler, toplumsal medya platformlarını aktif bir halde kullanarak hücumlar başlatabilirler.

Siyasi ve ideolojik farklılıklar da prestij suikastının sık görülen nedenlerindendir. Zıt görüşlü kümeler, rakiplerini itibarsızlaştırarak kendi ideolojilerini öne çıkarmak maksadıyla toplumsal medyada karalama kampanyaları düzenleyebilir. Bu tıp taarruzlar, bireylerin yahut kümelerin politik duruşlarına ziyan verme maksadı güder.

Ayrıca bireyler, şahsî hayal kırıklıkları ya da düşmanlık hisleri nedeniyle gaye aldıkları kişiyi toplumsal medya üzerinden itibarsızlaştırma yoluna başvurabilmektedir.

İnternette sadece kaos yaratmayı ve insanları provoke etmeyi amaçlayan troll ve provokatör kümeler da prestij suikastının bir modülü olabilir. Bu kümeler, gerçek gayelerinin kim olduğuna bakmaksızın, şahısların ya da kurumların prestijlerini zedelemek için çeşitli taktikler kullanırlar.

İtibar suikastının ruhsal ve toplumsal tesirlerinin ötesinde, son devirlerde berbat niyetli bireylerin yahut kümelerin, bir kişi ya da kurumun prestijini zedeleyerek maddi kar elde etmeyi emel edinmeleri giderek daha sık rastlanan bir durum haline gelmiştir. Bu şahıslar, toplumsal medya üzerinden bir kişi ya da kurum hakkında palavra yahut aldatıcı bilgiler yayarak, tehdit ve şantaj yoluyla maddi yarar elde etmeye çalışırlar. Şantajcılar, gerçek hayatta sergilemeye yürek edemedikleri davranış ve aksiyonları dijital dünyanın sağladığı soyutluktan yürek alarak sanal zorbalık yoluyla ortaya koymaya çalışır ve bu metotla haksız yarar sağlamayı hedeflerler.

SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ PROSEDÜRLERİ: DİJİTAL KARALAMA

Sosyal medyada dezenformasyon ve manipülasyon, bilgi kirliliği yaratma, kamuoyu oluşturma ve bireylerin fikir süreçlerini etkileme emeli güden stratejiler olarak ön plana çıkmaktadır. Manipülatif haberler ve yanlış yönlendirmeler, bir kişinin ya da kurumun imajını kısa müddette zedeleyebilir.

Dezenformasyon ve manipülasyon kavramları, toplumsal medyanın sunduğu fırsatlarla birleştiğinde, algı idaresi bağlamında değerli bir rol oynamaktadır. Dezenformasyon, yanlış bilgi yayma ve gerçeği çarpıtma maksadı güderken; manipülasyon ise bilgi yahut algıları muhakkak bir istikamette yönlendirmeyi amaçlar. Bu süreçler, toplumsal medyada yüksek takipçili hesaplar üzerinden yapılan algı operasyonları ile daha da bariz hale gelmektedir. Bu kullanıcılar, geniş takipçi kitleleri ve yüksek etkileşim oranları ile toplumsal medyada güçlü bir tesire sahiptir ve bu tesir, dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerinin uygulanmasında kritik bir araç olarak kullanılmaktadır.

Sosyal medya prestij suikastı, çeşitli stratejilerle gerçekleştirilebilir. Uydurma hesaplar açarak maksat alınan bireye ya da kuruma yönelik daima tenkit ve karalama içerikleri paylaşmak, en yaygın formüllerden biridir. Bunun yanı sıra gerçek olmayan ya da çarpıtılmış bilgilerin sirkülasyona sokulmasıyla, fotoğrafların yahut görüntülerin kasıtlı olarak değiştirilmesi ve yanlış bir bağlamda sunulmasıyla amaç alınan şahıslar toplum nezdinde güç durumda bırakılır.

İtibarın zedelenmesi ve tahrip edilmesi noktasında en yaygın formüllerden biri de “linç girişimi”dir. Bu cins taarruzlarda maksat alınan bireyler yahut kurumlar, hakaret, küfür ve tehditlerle karşılaşabilirler. Savlar, gerçeği yansıtıp yansıtmadığına bakılmaksızın, yüksek sesle ve saldırgan bir formda gündeme getirilir. Bu ataklar, kişilik haklarını ihlal edecek boyutlara ulaşabilir, bu durum lince uğrayan kişinin ruhsal ve profesyonel manada önemli ziyanlar görmesine neden olabilir.

İTİBAR SUİKASTINA KARŞI NASIL KORUNULUR?

Sosyal medya üzerinden prestij suikastı gerçekleştirilebileceği üzere, ziyan görmüş bir prestiji onarma çalışmaları da yapılabilir. Lakin, “çamur at, izi kalsın” kelamında olduğu üzere, bir kere zedelenen prestiji büsbütün geri kazanmanın her vakit kesin bir tahlili yoktur. Bu nedenle, bu tıp ataklara karşı şuurlu olmak, gerçek stratejiler geliştirmek ve yasal hakları savunmak, prestijin korunması için son derece kıymetli süreçlerdir.

İtibar suikastına karşı alınabilecek tedbirler ortasında, şuurlu medya kullanımı ve kaynak doğrulama süreçleri öne çıkmaktadır. Toplumsal medyada karşılaşılan her bilginin gerçek olmayabileceği konusunda şuurlu olmak ve öncelikle içeriğin doğruluğunu teyit etmek büyük değer taşır.

Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve medya organları da prestij suikastıyla uğraşta kilit bir rol oynar.

Bu bahiste yürütülen tahlil arayışında tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de toplumsal medya uygulamaları ve internet siteleri aracılığı ile yapılan paylaşımların doğruluğunun denetim altına alınması adına dezenformasyon kanunu olarak bilinen bir kanun çıkartılmıştır. “7418 sayılı Basın Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 18.10.2022 tarih ve 31987 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, dezenformasyonu yeni bir cürüm olarak tanımlamıştır.

7418 sayılı Kanun, 5187 sayılı ”Basın Kanunu”, 5237 sayılı ”Türk Ceza Kanunu” ve 5651 sayılı, ”İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Hatalarla Uğraş Edilmesi Hakkında Kanun” da yapılan ek düzenlemeleri içermektedir.

7418 sayılı Kanun, 29 uncu unsuruyla dezenformasyon konusunda Türk Ceza Kanununa 217/A hususunu eklemiştir. Kanunun 29. Hususunun metni aşağıdaki formdadır:

“MADDE 29- 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa 217 nci hususundan sonra gelmek üzere aşağıdaki husus eklenmiştir.

HALKI ALDATICI BİLGİYİ ALENEN YAYMA

MADDE 217/A- (1) Yalnızca halk ortasında telaş, kaygı yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu sistemi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe muhalif bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli biçimde alenen yayan kimse, bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır.

(2) Fail, hatası gerçek kimliğini gizleyerek yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi hâlinde, birinci fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.”

Kanunun münasebetine bakıldığında; Devletin bu alanda, temel hak ve özgürlüklerin korunması, tıpkı vakitte tabir özgürlüğünün de teminat altına alınacağı düzenleyici bir rol üstlenmesi yükümlülüğünden ve bunun sonucunda devletlerin vatandaşlarının temel hak ve özgürlüklerini hem öbür kullanıcılara hem de toplumsal medya platformlarına karşı muhafazası gerektiğinden kelam edildiği görülmektedir. Anayasanın ilgili kararları ile tanınan ve müdafaa altına alınan temel hak ve özgürlüklerin, gerçek dünyada olduğu üzere, dijital dünyada da korunmasının amaçlandığı, dijital dünyada da insanların onur, gurur ve saygınlığının, şahsî haklarının, özel hayatlarının dokunulmazlığının ve şahsî datalarının korunmasının gerektiği, bu bağlamda, palavra haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma hareketinin (dezenformasyon), birey ve toplum iradesini ipotek altına alan ve vatandaşların gerçek bilgiye ulaşma hakkını engelleyen önemli bir tehdit haline geldiği, bu tehditin, birebir vakitte çeşitli özgürlükleri istismar etmek suretiyle başta tabir özgürlüğü ve haber alma özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasını engellemeye yönelik olduğu, gelişen teknoloji ile birlikte dezenformasyonun vardığı noktanın, temel hak ve özgürlükleri korumak ismine bu tehditle gayret etmeyi mecburî kıldığı tabir edilmiştir.

Uygulaması hayli yeni olan bu düzenlemenin Anayasaya alışılmamış olduğu gerekçesiyle açılan dava Anayasa Mahkemesince reddedilmiştir.

Yasal düzenlemelere ek olarak; Türkiye Cumhuriyeti İrtibat Başkanlığı bünyesinde, palavra haberle gayrete yönelik Dezenformasyonla Gayret Merkezi oluşturulmuştur.

Sonuç olarak, dijital çağın getirdiği risklerle başa çıkabilmek için tüm paydaşların, bilgi akışını hakikat yönetme ve dijital dünyada etik kıymetleri müdafaa konusunda ortak bir gayret içinde olmaları değer arz etmektedir. Bu uğraş, dijital ortamda daha inançlı ve saygılı bir etkileşim ortamı oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.

CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN DA UYARDI

Beştepe Millet Kongre ve Kültür Merkezi’nde 1. Devir Hakim ve Savcı Yardımcıları Eğitimi Açılış Töreni’nde konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan toplumsal medya hakkında ikazda bulundu. Toplumsal medya mecralarının kural ve ahlaki sonu olmadığını vurgulayan Erdoğan, şunları söyledi: 

“Hiçbir kuralın, pahanın, ahlaki sonun olmadığı toplumsal medya mecraları, giderek büyük bir operasyon aygıtına dönüşmeye başladı.

Toplumun merakını gideren yayınlar yaparken yürüyen soruşturmanın selametini de korumak, gözetmek herkesin mesuliyetidir.

Adaletin reyting, etkileşim avcılığına kurban edilmesine göz yummamalıyız. Başta medyamız olmak üzere tüm sorumluluk sahipleri azami hassasiyet göstermeli.”